Kontent qismiga oʻtish

Ijtimoiy tadqiqot: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
SunFlowers04 (munozara | hissa)
1 317 edits
„Social research“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

8-Sentyabr 2022, 13:01 dagi koʻrinishi

Ijtimoiy tadqiqot - bu ijtimoiy fan olimlari tomonidan tizimli reja asosida olib boriladigan tadqiqot . Ijtimoiy tadqiqot metodologiyalarini miqdoriy va sifat jihatidan tasniflash mumkin. [1]

  • Miqdoriy dizaynlar ijtimoiy hodisalarga miqdoriy dalillar orqali yondashadi va ko'pincha haqiqiy va ishonchli umumiy da'volarni yaratish uchun ko'p holatlarning statistik tahliliga (yoki eksperimentda ataylab ishlab chiqilgan usullarga) tayanadi. Miqdori bilan bog'liq.
  • Sifatli dizaynlar to'g'ridan-to'g'ri kuzatish, ishtirokchilar bilan muloqot qilish yoki matnlarni tahlil qilish orqali ijtimoiy hodisalarni tushunishga urg'u beradi va umumiylikdan kontekstli subyektiv aniqlikni ta'kidlashi mumkin. Sifat bilan bog'liq.

Usullar miqdoriy yoki sifat jihatidan tasniflanishi mumkin bo'lsa-da, aksariyat usullar ikkalasining elementlarini o'z ichiga oladi. Masalan, sifatli ma'lumotlarni tahlil qilish ko'pincha xom ma'lumotlarni tizimli ma'lumotlarga kodlash va interkoder ishonchliligini aniqlash uchun yetarlicha tuzilgan yondashuvni o'z ichiga oladi. [2] Shunday qilib, ko'pincha "sifat" va "miqdoriy" yondashuvlar o'rtasida oddiy farqlashdan ko'ra murakkabroq munosabatlar mavjud.

Soha olimlar keng ko'lamli ijtimoiy hodisalarni tahlil qilish uchun bir qator usullardan foydalanadilar: millionlab shaxslardan olingan aholini ro'yxatga olish ma'lumotlaridan tortib, bitta agentning ijtimoiy tajribasini chuqur tahlil qilishgacha; zamonaviy ko'chalarda sodir bo'layotgan voqealarni kuzatishdan tortib, qadimgi tarixiy hujjatlarni tekshirishgacha. Klassik sotsiologiya va statistikaga asoslangan usullar siyosatshunoslik, media tadqiqotlari, dasturlarni baholash va bozor tadqiqotlari kabi boshqa fanlar bo'yicha tadqiqotlar uchun asos bo'ldi.

Metodlar

Soha olimlari muayyan tadqiqot usullarini qo'llab-quvvatlash lagerlariga bo'lingan. Bu bahslar ijtimoiy nazariyaning tarixiy yadrosi ( pozitivizm va antipozitivizm ; tuzilma va agentlik ) bilan bog'liq. Ko'p jihatdan juda farq qilsa-da, sifat va miqdoriy yondashuvlar nazariya va ma'lumotlar o'rtasidagi tizimli o'zaro ta'sirni o'z ichiga oladi. [3] Metodni tanlash ko'pincha tadqiqotchi nimani o'rganmoqchi ekanligiga bog'liq. Misol uchun, butun populyatsiya bo'yicha statistik umumlashtirishni tuzish bilan shug'ullanadigan tadqiqotchi vakillik namunasi populyatsiyasiga so'rovnomani o'tkazishi mumkin. Bundan farqli o'laroq, shaxslarning ijtimoiy harakatlarini to'liq kontekstual tushunishga intilayotgan tadqiqotchi etnografik ishtirokchi kuzatuvi yoki ochiq suhbatni tanlashi mumkin. Tadqiqotlar odatda ko'p strategiyali dizaynning bir qismi sifatida miqdoriy va sifat usullarini birlashtiradi yoki uchburchak qiladi.

Namuna olish

Odatda populyatsiya juda katta bo'lib, aholini ro'yxatga olish yoki ushbu populyatsiyadagi barcha qiymatlarni to'liq sanab o'tish imkonsiz. Shunday qilib, namuna populyatsiyaning boshqariladigan kichik to'plamini tashkil qiladi. Pozitivistik tadqiqotlarda, umumiy populyatsiyaga oid xulosalar chiqarish uchun namunadan olingan statistik ma'lumotlar tahlil qilinadi. Namunadan ma'lumot yig'ish jarayoni namuna olish deb ataladi. Namuna olish usullari tasodifiy ( tasodifiy tanlama, tizimli tanlama, qatlamli tanlama, klasterli tanlama) yoki tasodifiy bo'lmagan ya'ni ehtimollik bo'lmagan ( qulay tanlov, maqsadli tanlama, qor to'pi ) bo'lishi mumkin. [3] Namuna olishning eng keng tarqalgan sababi populyatsiya haqida ma'lumot olishdir. Namuna olish aholini to'liq ro'yxatga olishdan ko'ra tezroq va arzonroq.

Uslubiy taxminlar

Ijtimoiy tadqiqotlar mantiqiy va empirik kuzatishlarga asoslangan. Charlz C. Ragin o'zining "Ijtimoiy tadqiqotlarni qurish " kitobida shunday yozadi: "Ijtimoiy tadqiqotlar g'oyalar va dalillar o'rtasidagi o'zaro ta'sirni o'z ichiga oladi. G'oyalar ijtimoiy tadqiqotchilarga dalillarni tushunishga yordam beradi va tadqiqotchilar g'oyalarni kengaytirish, qayta ko'rib chiqish va sinab ko'rish uchun dalillardan foydalanadilar." Shunday qilib, ijtimoiy tadqiqot ma'lumotlar to'plash va ma'lumotlarni tahlil qilish orqali nazariyalarni yaratish yoki tasdiqlashga harakat qiladi va uning maqsadi tadqiqot, tavsif, tushuntirish va bashorat qilishdir . U hech qachon falsafa yoki e'tiqodga olib kelmasligi yoki adashmasligi kerak. Ijtimoiy tadqiqotlar ijtimoiy hayotda qonuniylikning ijtimoiy qonuniyatlarini topishga qaratilgan va odatda, individlarning o'zlari emas, balki ijtimoiy guruhlar (individlar yig'indisi) bilan shug'ullanadi (garchi psixologiya fani bu yerda istisno bo'lsa ham). Tadqiqot, shuningdek, sof tadqiqot va amaliy tadqiqotlarga bo'linishi mumkin. Sof tadqiqot haqiqiy hayotda qo'llanilmaydi, amaliy tadqiqotlar esa real dunyoga ta'sir o'tkazishga harakat qiladi.

Ijtimoiy fanda tabiatshunoslik qonunlariga parallel bo'lgan qonunlar yo'q. Ijtimoiy fandagi qonun - bu faktlar sinfi haqida universal umumlashma. Haqiqat kuzatilgan hodisa bo'lib, kuzatish tadqiqotchi tomonidan ko'rilgan, eshitilgan yoki boshqa tarzda boshdan kechirilganligini anglatadi. Nazariya - bu ijtimoiy hayotning ma'lum bir tomoni bilan bog'liq bo'lgan kuzatishlarni tizimli tushuntirish. Tushunchalar nazariyaning asosiy qurilish bloklari bo'lib, hodisalar sinflarini ifodalovchi mavhum elementlardir. Aksiomalar yoki postulatlar to'g'ri deb taxmin qilingan asosiy tasdiqlardir. Takliflar - bu aksiomalarni tahlil qilish asosida tushunchalar o'rtasidagi munosabatlar haqida tuzilgan xulosalar. Gipotezalar - bu takliflardan kelib chiqadigan empirik haqiqat haqidagi aniq taxminlar. Ijtimoiy tadqiqotlar ushbu farazlarning haqiqat yoki yo'qligini tekshirishni o'z ichiga oladi.

Ijtimoiy tadqiqotlar nazariyani yaratish, operatsionizatsiya (o'zgaruvchilarni o'lchash ) va kuzatishni (gipotezaviy munosabatlarni tekshirish uchun ma'lumotlarning haqiqiy to'plamini) o'z ichiga oladi. Ijtimoiy nazariyalar o'zgaruvchilar tilida yoziladi, boshqacha aytganda, nazariyalar o'zgaruvchilar orasidagi mantiqiy munosabatlarni tavsiflaydi. O'zgaruvchilar mantiqiy atributlar to'plami bo'lib, odamlar bu o'zgaruvchilarning "tashuvchisi" (masalan, jins ikkita atributli o'zgaruvchi bo'lishi mumkin: erkak va ayol ). O'zgaruvchilar, shuningdek, qaram o'zgaruvchilarga (olimlar tushuntirishga harakat qilmoqda) ta'sir qiluvchi mustaqil o'zgaruvchilarga (ma'lumotlarga) bo'linadi. Masalan, dorining turli dozalari kasallik belgilarining og'irligi bilan bog'liqligini o'rganishda kasallik belgilarining og'irligi o'lchovi bog'liq o'zgaruvchidir va preparatni belgilangan dozalarda qo'llash mustaqil o'zgaruvchi. Tadqiqotchilar qaram o'zgaruvchining turli qiymatlarini (simptomlarning og'irligi) solishtiradilar va xulosalar chiqarishga harakat qiladilar.

"Yaxshi tadqiqot" uchun ko'rsatmalar

Soha olimlari "yaxshi tadqiqot" haqida gapirganda, ko'rsatmalar fan qanday tilga olinishi va tushunilishiga ishora qiladi. Bu natijalar qanday ekanligiga emas, balki ular qanday hisoblanganiga ishora qiladi. Glenn Firebaugh o'zining " Ijtimoiy tadqiqotlar uchun yetti qoida " kitobida yaxshi tadqiqot tamoyillarini umumlashtiradi. Birinchi qoida: "Ijtimoiy tadqiqotlarda ajablanish ehtimoli bo'lishi kerak". Firebaugh (p. 1) ta'kidlaydi: "1-qoida sizni oldindan o'ylangan g'oyalar bilan ko'r bo'lib qolishni istamasligingiz haqida ogohlantirish uchun mo'ljallangan, shuning uchun siz qarama-qarshi dalillarni izlamaysiz yoki unga duch kelganingizda qarama-qarshi dalillarni tan olmaysiz yoki siz qarama-qarshilikni tan olasiz, lekin ularni bostiring va ular aytayotgan narsa uchun topilmalaringizni qabul qilishdan bosh torting."


Ijtimoiy nazariyalardagi tushuntirishlar idiografik yoki nomotetik bo'lishi mumkin. Tushuntirishga idografik yondashuv - olimlar ma'lum bir holat yoki hodisaning o'ziga xos sabablarini yo'q qilishga intilishlari, ya'ni muayyan holatning barcha mumkin bo'lgan tushuntirishlarini berishga harakat qilishlari. Nomotetik tushuntirishlar ko'proq umumiy bo'lib, olimlar sharoit yoki hodisalarning keng sinfiga ta'sir qiluvchi bir nechta sabab omillarini aniqlashga harakat qilishadi. Masalan, odamlarning ishni qanday tanlashi muammosi bilan shug'ullanayotganda, idografik tushuntirish ma'lum bir shaxs (yoki guruh) nima uchun ma'lum bir ishni tanlashining barcha mumkin bo'lgan sabablarini sanab o'tishdan iborat bo'ladi, nomotetik tushuntirish esa nima uchun ishga da'vogarlar ekanligini aniqlaydigan omillarni topishga harakat qiladi.

Ilm-fan va ijtimoiy fanlar bo'yicha tadqiqotlar uzoq, sekin va qiyin jarayon bo'lib, ba'zida metodologik zaifliklar va kamdan-kam hollarda firibgarlik tufayli noto'g'ri natijalar beradi, shuning uchun biron bir tadqiqotga ishonish tavsiya etilmaydi. [4]

Etika

Ijtimoiy tadqiqotlar etikasi tibbiy tadqiqotlar bilan o'rtoqlashadi. Qo'shma Shtatlarda ular Belmont hisobotida quyidagicha rasmiylashtirilgan:

Shaxslarga hurmat prinsipi

Shaxslarni hurmat qilish prinsipi (a) shaxslar o'z qarorlarini qabul qilishga qodir bo'lgan avtonom agentlar sifatida hurmat qilinishi kerak, va (b) avtonomiyalari cheklangan subyektlar alohida e'tiborga loyiqdir. [5] Ushbu tamoyilning asosi ma'lumotli rozilikdan foydalanish hisoblanadi.

Foydalilik prinsipi

Foydalilik prinsipi a) tadqiqot obyektlarini zarardan himoya qilish kerak, va (b) tadqiqot jamiyatga sezilarli foyda keltirishi kerak. Ushbu ta'rifga ko'ra, ilmiy ahamiyatga ega bo'lmagan tadqiqot avtomatik ravishda axloqiy emas deb hisoblanadi. [5]

Adolat prinsipi

Adolat tamoyili tadqiqotning afzalliklari adolatli taqsimlanishi kerakligini ta'kidlaydi. Qo'llaniladigan adolat ta'rifi vaziyatga bog'liq bo'lib, "(1) har bir kishiga teng ulush, (2) har bir shaxsga individual ehtiyojga ko'ra, (3) har bir kishi uchun individual harakatlar, (4) har bir kishi uchun jamiyat hissasiga ko'ra shaxs va (5) har bir kishiga savobiga ko'ra." [5]

Ijtimoiy tadqiqotlar asoslari

Sotsiologik pozitivizm

Soʻrovnomaning kelib chiqishini hech boʻlmaganda 1086-yildagi “Domesday Book ”da kuzatish mumkin, [6] [7], baʼzi olimlar esa demografiyaning kelib chiqishini 1663-yilda Jon Grauntning qonun loyihalari boʻyicha tabiiy va siyosiy kuzatishlari nashr etilishi bilan bog'laydilar. [8] Ijtimoiy tadqiqotlar 19-asr boshlarida pozitivistik fan falsafasi bilan boshlangan.

Emile Dyurkgeym

Statistik sotsiologik tadqiqotlar va haqiqatan ham sotsiologiyaning rasmiy akademik olimi Emile Dyurkgeym (1858-1917) ishi bilan boshlangan. Dyurkgeym Avgust Kont falsafasining ko'pgina tafsilotlarini rad etgan bo'lsa-da, u ijtimoiy fanlar tabiiy fanlarning inson faoliyati sohasidagi mantiqiy davomi ekanligini ta'kidlab, uning uslubini saqlab qoldi va takomillashtirdi, shuningdek, ular bir xil obyektivlikni saqlab qolishi mumkinligini ta'kidladi. [9] Dyurkgeym 1895-yilda Bordo universitetida birinchi Yevropa sotsiologiya kafedrasini tashkil etib, o'zining "Sotsiologik usul qoidalari"ni nashr etdi (1895). [10] Ushbu matnda u shunday deb ta'kidladi: Bizning asosiy maqsadimiz ilmiy ratsionalizmni inson xatti-harakatiga kengaytirishdir.Bizning pozitivizmimiz deb atalgan narsa ana shu ratsionalizmning natijasidir” [11]

Dyurkgeymning " O'z joniga qasd qilish " (1897) monografiyasi katolik va protestant populyatsiyalari o'rtasidagi o'z joniga qasd qilish holatlarini o'rganish, sotsiologik tahlilni psixologiya yoki falsafadan ajratib ko'rsatdi. Turli politsiya tumanlaridagi o'z joniga qasd qilish statistikasini sinchkovlik bilan o'rganib chiqib, u katolik jamoalarida o'z joniga qasd qilish darajasi protestantlarga qaraganda pastroq ekanligini ko'rsatishga harakat qildi, buni u ijtimoiy (individual yoki psixologik sabablarga ko'ra) bog'ladi. U sotsiologiya fanining oʻrganishi uchun noyob empirik obyektni belgilash uchun “ ijtimoiy faktlar ” obyektiv suis generis tushunchasini ishlab chiqdi. [9] Bunday tadqiqotlar orqali u sotsiologiya har qanday jamiyat "sog'lom" yoki "patologik" ekanligini aniqlashi va organik buzilish yoki "ijtimoiy anomiya " ni inkor etish uchun ijtimoiy islohotlarni izlashi mumkinligini ta'kidladi. Dyurkgeym uchun sotsiologiyani " institutlar, ularning kelib chiqishi va faoliyati haqidagi fan" deb ta'riflash mumkin. [12]

Zamonaviy metodologiyalar

20-asrning boshlarida tadqiqot metodologiyasida hukmron bo'lgan innovatsiyalar ishlab chiqildi. 1928-yilda psixolog Luis Leon Thurston dinga munosabat kabi murakkab g'oyalarni aniqlash uchun bir nechta elementlarni tanlash va baholash usulini ishlab chiqdi. 1932-yilda psixolog Rensis Likert Likert shkalasini ishlab chiqdi, unda ishtirokchilar o'zlarining bayonot bilan roziligini 5ta variantdan foydalanib baholaydilar. Likertga o'xshash shkalalar so'rovnomada eng ko'p ishlatiladigan elementlar bo'lib qolmoqda.

20-asrning oʻrtalarida Amerika sotsiologiyasining oʻsha davrdagi harakat nazariyasi va boshqa tizimli-nazariy yondoshuvlar mavqega ega boʻlganligi sababli koʻproq ilmiy xarakterga ega boʻlish tendensiyasi umumiy, ammo universal emas edi. Robert K. Merton o'zining " Ijtimoiy nazariya va ijtimoiy tuzilma " (1949) asarini nashr etdi. 1960-yillarning oxiriga kelib, sotsiologik tadqiqotlar butun dunyo bo'ylab hukumatlar va korxonalar tomonidan tobora ko'proq vosita sifatida qo'llanila boshlandi. Sotsiologlar yangi turdagi miqdoriy va sifat tadqiqot usullarini ishlab chiqdilar. Pol Lazarsfeld Kolumbiya Universitetining Amaliy Ijtimoiy Tadqiqotlar Byurosiga asos solgan bo'lib, u yerda ijtimoiy tadqiqot usullari va tashkil etilishiga katta ta'sir ko'rsatdi. Uning sotsiologik metodga qoʻshgan koʻplab hissalari unga “zamonaviy empirik sotsiologiyaning asoschisi” unvonini berdi. [13] Lazarsfeld statistik tadqiqot tahlili, [14] panel usullari, yashirin tuzilma tahlili va kontekstual tahlilda katta muvaffaqiyatlarga erishdi. [13] Uning ko'pgina g'oyalari shu qadar ta'sirli bo'lganki, endi o'z-o'zidan ravshan deb hisoblanadi. [13]

Ijtimoiy tadqiqot tashkilotlari

  • Jamiyatlar va axborotni ilg'or o'rganish markazi, Amerika Qo'shma Shtatlari
  • Tengsizliklarni bartaraf etuvchi nazariyalar va amaliyotlar tadqiqot markazi
  • Iqtisodiy va ijtimoiy tadqiqotlar kengashi, Buyuk Britaniya (Tadqiqotlarni moliyalashtirish kengashi)
  • Ijtimoiy va madaniy antropologiya milliy tadqiqot markazi, Jazoir
  • Ijtimoiy tadqiqotlar instituti, Germaniya
  • Mass Observation, Buyuk Britaniya
  • Melburn amaliy iqtisodiy va ijtimoiy tadqiqotlar instituti, Avstraliya
  • Ijtimoiy tadqiqotlar milliy markazi, Buyuk Britaniya
  • Milliy fikrni o'rganish markazi, Amerika Qo'shma Shtatlari
  • Yangi ijtimoiy tadqiqotlar maktabi, Nyu-York shahri
  • Ijtimoiy fanlar tadqiqot tarmog'i

Manbalar

  1. ↑ Shackman, Gene. What is Program Evaluation, A Beginner's Guide. Module 3. Methods. The Global Social Change Research Project. 2009. Available at http://www.ideas-int.org. See Resources.
  2. ↑ Elizabeth H. Bradley; Leslie A. Curry; Kelly J. Devers (August 2007). "Qualitative Data Analysis for Health Services Research: Developing Taxonomy, Themes, and Theory". Health Serv Res 42 (4): 1758–1772. doi:10.1111/j.1475-6773.2006.00684.x. PMID 17286625. PMC 1955280. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1955280. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Haralambos & Holborn. Sociology: Themes and perspectives (2004) 6th ed, Collins Educational. ISBN 978-0-00-715447-0. Chapter 14: Methods
  4. ↑ „This was the biggest political science study of last year. It was a complete fraud.“. Vox (2015-yil 20-may). Qaraldi: 2015-yil 22-may.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 „Belmont report“. The National Commission for the Protection of Human Subjects of Biomedical and Behavioral Research (1979-yil 18-aprel). 2004-yil 5-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  6. ↑ A. H. Halsey (2004), A history of sociology in Britain: science, literature, and society, p. 34
  7. ↑ Geoffrey Duncan Mitchell (1970), A new dictionary of sociology, p. 201
  8. ↑ Willcox, Walter (1938) The Founder of Statistics.
  9. ↑ 9,0 9,1 Wacquant, Loic. 1992. "Positivism". In Bottomore, Tom and William Outhwaite, ed., The Blackwell Dictionary of Twentieth-Century Social Thought
  10. ↑ Gianfranco Poggi (2000). Durkheim. Oxford: Oxford University Press.
  11. ↑ Durkheim, Emile. 1895. Rules of the Sociological Method. Cited in Wacquant (1992).
  12. ↑ Durkheim, Émile [1895] The Rules of Sociological Method 8th edition, trans. Sarah A. Solovay and John M. Mueller, ed. George E. G. Catlin (1938, 1964 edition), p. 45
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Jeábek, Hynek (2001). "Paul Lazarsfeld — The Founder of Modern Empirical Sociology: A Research Biography". International Journal of Public Opinion Research 13 (3): 229–244. doi:10.1093/ijpor/13.3.229. 
  14. ↑ Lazarsfeld, P. F., & Henry, N. W. (1966). Readings in mathematical social science. Cambridge: MIT Press.

Qo'shimcha o'qish

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ijtimoiy_tadqiqot&oldid=2869991" dan olindi