Kontent qismiga oʻtish

Ozon qatlamining yemirilishi va iqlim o'zgarishi: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
„Ozone depletion and climate change“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

5-sentyabr 2022, 15:13 dagi koʻrinishi

Ozon qatlamining yemirilishi va iqlim o'zgarishi yoki ozon teshigining global isishi - bu turli tadqiqotlar va kitoblarda, masalan, global tartibga solish nuqtai nazaridan, o'zaro bog'liqliklari o'rganilgan va taqqoslangan ekologik muammolardir.

Iqlim o'zgarishi, ozon qatlamining yemirilishi va havoning ifloslanishini yaxshiroq tartibga solishga keng ilmiy qiziqish mavjud, chunki umuman olganda insonning biosfera bilan aloqasi katta tarixshunoslik va siyosiy ahamiyatga ega. 1994-yilga kelib, iqlim o'zgarishi, ozon qatlamining yemirilishi va havoning ifloslanishini tartibga solishning tegishli rejimlari haqidagi huquqiy munozaralar "monumental" deb nomlana boshladi va birlashtirilgan konspekt taqdim etildi.[1]

Bo'lib o'tgan munozaralar va tartibga solish urinishlarida atmosfera kimyosi va antropogen emissiya o'rtasida ba'zi o'xshashliklar mavjud. Eng muhimi, har ikkala muammoni keltirib chiqaradigan gazlar atmosferaga chiqarilgandan keyin uzoq umr ko'rishadi va shuning uchun ularni qaytarish qiyin bo'lgan muammolarni keltirib chiqaradi. Biroq, Ozon qatlamini himoya qilish bo'yicha Vena konventsiyasi va unga o'zgartirishlar kiritilgan Monreal protokoli muvaffaqiyat tarix sifatida ko'riladi, antropogen iqlim o'zgarishi bo'yicha Kioto protokoli esa muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Hozirgi vaqtda sabablarni baholash va sinergiyadan foydalanish, masalan, ma'lumotlar hisoboti va siyosatni ishlab chiqish va keyingi ma'lumot almashish bo'yicha harakatlar olib borilmoqda.[2] Umumiy jamoatchilik global isishni ozon yemirilishining bir qismi sifatida ko'rishga moyil bo'lsa-da, aslida ozon va kimyoviy moddalar, masalan, xlorftorokarbonlar (CFC) va ozonning yemirilishi uchun javobgar bo'lgan boshqa halokarbonlar muhim issiqxona gazlari hisoblanadi. Bundan tashqari, stratosfera va troposferadagi ozonning tabiiy darajasi isinish ta'siriga ega. 

Siyosiy yondashuv

Ser Robert (Bob) Uotson ikkala holatda ham muhim rol o'ynadi

Ozon qatlamining yemirilishi, global isish kabi ikkala muammoni hal qilish usullari o'rtasida ham bog'liqlik va katta farqlar mavjud. Atmosfera ozonining yemirilishi holatlarida, yuqori noaniqlik va kuchli qarshilik sharoitida, Kioto protokoli kabi xalqaro darajadagi iqlim o'zgarishini tartibga solishga urinishlar global emissiyalarni kamaytira olmadi.[3] Ozon qatlamini himoya qilish to'g'risidagi Vena konventsiyasi va Monreal protokoli dastlab Birlashgan Millatlar Tashkilotiga a'zo bo'lgan ba'zi davlatlar tomonidan imzolangan (1986-yilda Monreal protokoli bo'yicha 43 ta davlat), Kioto esa noldan butun dunyo bo'ylab kelishuv yaratishga harakat qilgan.Ozon qatlamining yemirilishini ilmiy baholash ko'rinishidagi CFClar bo'yicha ekspert konsensusiga birinchi tartibga solish choralari ko'rilganidan ko'p vaqt o'tgach erishilgan va 29-dekabr, 2012-yil(2012-12-29) holatiga koʻra, Birlashgan Millatlar Tashkilotining barcha mamlakatlari plus Kuk orollari, Muqaddas Taxt, Niue va milliy oliy Yevropa Ittifoqi asl Monreal protokolini ratifikatsiya qilgan edi.[4] Bu davlatlar protokolga London, Kopengagen va Monreal tuzatishlariga ham ratifikatsiya qilgan. 15-aprel, 2014-yil(2014-04-15) holatiga koʻra, Pekin tuzatishlari ikki davlat partiyasi tomonidan ratifikatsiya qilinmagan edi.[5]

Vena konventsiyasidan so'ng, halokarbon sanoati o'z pozitsiyasini o'zgartirdi va CFC ishlab chiqarishni cheklash bo'yicha protokolni qo'llab-quvvatlay boshladi. AQSh ishlab chiqaruvchisi DuPont Yevropadagi hamkasblariga qaraganda tezroq harakat qildi.[6] Kimyo sanoati kuchli bo'lgan Germaniya, CFC sanoatini himoya qilishdan voz kechib, ko'proq tartibga solishni qo'llab-quvvatlagach, Yevropa Ittifoqi ham o'z pozitsiyasini o'zgartirdi. Fransiya va Buyuk Britaniya hukumati va sanoati Monreal protokoli imzolangandan keyin ham CFC ishlab chiqaradigan sanoatlarini himoya qilishga harakat qilishdi.

Vena konventsiyasi ozon teshigi bo'yicha ilmiy konsensus o'rnatilishidan oldin o'rnatilgan. Aksincha, 1980-yillargacha Yevropa Ittifoqi, NASA, NAS, UNEP, WMO va Britaniya hukumati turli xulosalar bilan ilmiy hisobotlar chiqargan edi.[7] NASA fan bo'limi direktori ser Robert (Bob) Uotson yagona baholashga erishish jarayonida hal qiluvchi rol o'ynadi.[7]

Siyosat va konsensus

Atmosfera qatlamlari. Yerning ozon qatlami asosan stratosferaning pastki qismida taxminan 20 to 30 kilometr (12 to 19 mi) Yerdan yuqorida.

Aant Elzinga 1996-yilda konsensus haqida yozgan edi, Iqlim o'zgarishi bo'yicha hukumatlararo panel oldingi ikkita hisobotda iqlim harakati bo'yicha global konsensus yondashuvini sinab ko'rdi. Stiven Shnayder va Pol N. Edvards 1997-yilda IPCC Ikkinchi Baholash Hisobotidan so'ng Global iqlim koalitsiyasining lobbi guruhi va o'zini "qarama-qarshi" deb e'lon qilgan bir nechta olimlar hisobot xulosalarini obro'sizlantirishga harakat qilishganini ta'kidladilar. Ular IPCCning maqsadi ishonchli ilmiy fikrning to'liq to'plamini va iloji bo'lsa, konsensus nuqtai nazarini adolatli taqdim etish ekanligini ta'kidladilar.[8]

2007-yilda Reiner Grundmann Yevropa va Qo'shma Shtatlardagi iqlim harakatlarini solishtirdi, u mavjud konsensusdan tashqari harakatsizlikni izohladi va AQShning iqlim o'zgarishi siyosatiga turtki bo'lgan siyosiy kun tartibini qayd etdi. Ommaviy axborot vositalarida skeptik olimlarning yuqori ko'rinishi bu bilan aks sado beradi va Germaniya katta maqsadlarni qo'yganini, emissiyalarni qisqartirganini yozgan, chunki "muvozanatli hisobot" AQShdagi shubhali dalillardan foydalanib, iqlim o'zgarishini yoritishda bir xillikka olib keldi, lekin unchalik emas. Germaniyada bundan tashqari, Grundmanning ta'kidlashicha, 1986-yilda olimlarning ogohlantirishlaridan so'ng Germaniya parlamenti olimlar, siyosatchilar va manfaatlar vakillaridan iborat vaziyatni baholash uchun "Vorsorge zum Schutz der Erdatmosphäre" (Yer atmosferasini himoya qilish bo'yicha ehtiyot choralari) Enquete kommissiyasini topshirgan guruhlar uch yil o'tgach, hisobot iqlimni o'rganish bo'yicha ilg'or texnologiyalarni baholash, iqlim o'zgarishi tahdidining o'zini baholash, shuningdek, emissiyalarni kamaytirish, aniq maqsadlar bo'yicha takliflar bilan ta'sir qildi, garchi u konsensus yo'qligini ta'kidlasa ham, va hisobotning muvaffaqiyatini kuchli ehtiyot choralari bilan bog'ladi va hech qanday ilmiy begonalar yoki iqlim o'zgarishini inkor etuvchilar ishtirok etmadi.[9][10]

Ozon masalasida "biz qanchalik ko'p bilimga ega bo'lsak, siyosiy javob shunchalik yaxshi bo'ladi" degan pozitsiyaga asoslangan siyosatni ishlab chiqishning chiziqli modeli qo'llanilmadi. Aksincha, CFC tartibga solish jarayoni siyosiy qarorlar qabul qilishning asosi sifatida jaholat va noaniqliklarni boshqarishga ko'proq e'tibor qaratdi, chunki ilm-fan, jamoatchilik (tushunishning yetishmasligi) va siyosat o'rtasidagi munosabatlar yaxshiroq hisobga olingan.[3][9][11] Shu bilan birga, Maykl Oppenxaymer kabi IPCC jarayonining ishtirokchisi IPCC konsensus yondashuvining ba'zi cheklovlarini tan oldi va har olti yilda bir marta keng ko'lamli yondashuvni takrorlash o'rniga maxsus muammolarni bir-biriga mos, kichikroq baholashni so'radi. Noaniqliklarni kengroq o'rganishni ta'minlash muhimroq bo'ldi.[12] Boshqalar, shuningdek, IPCC jarayonida konsensus uchun harakatda aralash marhamatlarni ko'rishadi va norozilik yoki ozchilik pozitsiyalarini kiritishni[13] yoki noaniqliklar haqidagi bayonotlarni yaxshilashni so'radilar.[14][15]

Jamoatchilik fikri

Asosiy maqola: Public opinion on climate change

Ikki atmosfera muammosi, asosiy fan va siyosat masalalarini o'z ichiga olgan jamoatchilik tomonidan sezilarli darajada farqli tushunish darajasiga erishdi.[11] Odamlar global isish haqida cheklangan ilmiy bilimga ega va u[16] bilan chalkashtirib yuborishadi yoki uni ozon teshigining bir qismi sifatida ko'rishadi.[17] Nafaqat siyosat darajasida, ozonni tartibga solish jamoatchilik fikridagi iqlim o'zgarishidan ancha yaxshi bo'ldi. Qonun kuchga kirgunga qadar amerikaliklar ixtiyoriy ravishda aerozolli spreylardan voz kechishdi, ayni paytda iqlim o'zgarishi kengroq ilmiy tushunchaga erisha olmadi va shunga o'xshash tashvish tug'dirmadi.[11]

CFC muhokamasida ishlatilgan metaforalar (ozon qalqoni, ozon teshigi) olim bo'lmaganlar va ularning tashvishlari bilan yaxshiroq rezonanslashdi.[11] Ozon ishi oddiy odamlarga "ommaviy madaniyatdan olingan va "kundalik dolzarb bo'lgan bevosita xavf-xatarlar" bilan bog'liq bo'lgan tushunarli ko'priklarga ega bo'lgan odamlarga yetkazilgan, shu bilan birga iqlim o'zgarishi bo'yicha jamoatchilik fikri hech qanday xavf tug'dirmaydi.[11] Ozon teshigi global iqlim o'zgarishi bilan solishtirganda ko'proq "issiq muammo" va yaqinlashib kelayotgan xavf sifatida ko'rildi[9], chunki oddiy odamlar ozon qatlamining yemirilishidan qo'rqishgan (ozon qalqoni) teri saratoni, katarakt kabi jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin edi.[18] o'simliklarning shikastlanishi va okeanning fotik zonasida plankton populyatsiyasining kamayishi global isish bilan bog'liq emas edi.

Shaxsiy xavfni baholash va bilimlar

Kanadalik sotsiolog Sheldon Ungarning fikricha, ixtisoslashgan bilimlar soni ortib borayotgan bo'lsa-da, oddiy odamlar orasida ilmiy jaholatdan farqli o'laroq, odatiy hol ortib bormoqda. Jamoatchilik fikri iqlim o'zgarishini bevosita xavfni anglatish uchun chegara yoki mayoq sifatida ishlatilishi mumkin bo'lgan aniq hodisalar bilan bog'lay olmadi.[11] Haroratning 2 °C (4 °F) ga ko'tarilishining ilmiy bashoratlari dan 3 °C (5 °F) gacha bir necha o'n yillar davomida odamlar bilan rezonanslashmaydi, masalan, Shimoliy Amerikada, bir kun davomida xuddi shunday tebranishlarni boshdan kechiradi.[11] Olimlar global isishni kelajak muammosi deb ta'riflaganidek, "diqqat iqtisodiyoti"dagi mas'uliyat, umuman olganda pessimistik qarashlar va ekstremal ob-havoning iqlim o'zgarishi bilan bog'liqligi ko'pincha jamoatchilik maydonida obro'sizlantiriladi yoki masxara qilinadi (Gor effektini solishtiring).[19] Jeyms Xansen 1988-89 yillardagi Shimoliy Amerika qurg'oqchiligidan harakatga chaqiruv sifatida foydalanishga harakat qilganda ham, olimlar IPCC xulosalariga muvofiq, hatto ekstremal ob-havo ham iqlim emasligini ta'kidladilar.[11] Issiqxona effekti yer yuzidagi hayot uchun zarur bo'lsa-da, ozon teshigi va ozonning yemirilishi haqidagi boshqa metaforalarda vaziyat butunlay boshqacha edi. Ozon muammosini ilmiy baholashda ham katta noaniqliklar mavjud edi. Atmosferaning yuqori qatlamlaridagi ozon miqdorini va uning yemirilishini o'lchash juda murakkab va ozon qatlamining yemirilishi va teri saratonining kuchayishi o'rtasidagi bog'liqlik juda zaif. Ammo munozarada ishlatilgan metaforalar (ozon qalqoni, ozon teshigi) oddiy odamlar va ularning tashvishlari bilan yaxshiroq rezonanslashdi.

Shikastlangan "qalqon" ga kirib boradigan nurlar g'oyasi doimiy va rezonansli madaniy motivlar, shu jumladan "Gollivud yaqinliklari" bilan yaxshi uyg'unlashadi. Bular Yulduzli kemalar korxonasidagi qalqonlardan tortib, Yulduzli urushlargacha... Aynan ozon muammosini nisbatan soddalashtiradigan ilm-fangacha bo'lgan ko'prik metaforalari buzilib borayotgan qalqonning kirib borishi atrofida qurilgan, Ozon tahdidi Darth Vader bilan bog'liq bo'lishi uning chuqur singib ketgan va keng tarqalgan umumiy tushunchalarni qamrab olganligini anglatadi.

1980-yillarning oxiridagi CFCni tartibga solish urinishlari tushunish oson metaforalardan va ulardan olingan shaxsiy xavf taxminlaridan foyda ko'rdi. 1985 va 1987-yillarda burnidan teri saratonini olib tashlagan prezident Ronald Reygan kabi mashhurlarning taqdiri ham katta ahamiyatga ega edi.[20] Iqlim o'zgarishi bo'yicha jamoatchilik fikri bo'lsa, hech qanday xavf sezilmaydi.[11]

Xarajat-foydani baholash va sanoat siyosati

Kass Sunshteyn va boshqalar Qo'shma Shtatlarning turlicha yondashuvini o'zi qabul qilgan Monreal protokoli va u rad etgan Kioto protokoli bilan solishtirdi. Sunshteynning fikricha, AQSh uchun iqlim o'zgarishi bo'yicha harakatlarning xarajat-foyda bahosi AQShning Kiotodagi ishtirokidan chiqishida muhim rol o'ynagan. [3] Deniel Magrau, shuningdek, huquqshunos, nisbiy xarajatlar va foydadan tashqari hukumat motivlarini ham muhimroq deb biladi.[3] Piter Orszag va Terri Dinan sug'urta nuqtai nazaridan qarashdi va iqlim o'zgarishining dahshatli oqibatlarini bashorat qilgan baholash AQShni global isish bo'yicha o'z pozitsiyasini o'zgartirishga va tartibga solish o'lchovlarini qabul qilishga ko'proq turtki bo'ladi, deb taxmin qilishdi.[3]

AQShning DuPont kimyo kompaniyasi 1979-yilda Freon uchun strategik ishlab chiqarish patentining amal qilish muddati tugashidan keyin o'z mahsulotlarini himoya qilishdagi g'ayratini yo'qotgan edi. Fuqarolarning purkagichlarga boykot e'lon qilishlari parallel ravishda ahamiyat kasb etdi. Tasodifiy emas, Qo'shma Shtatlar 1978-yilda aerozol qutilarida CFC foydalanishni taqiqladi.[21]

Fransiya va Buyuk Britaniya hukumati va sanoati Monreal protokoli imzolangandan keyin ham CFC ishlab chiqaruvchi sanoatlarini himoya qilishga harakat qilishdi. Yevropa hamjamiyati uzoq vaqt davomida aerozol spreylarida CFClarni taqiqlash bo'yicha takliflarni rad etdi. Katta kimyo sanoatiga ega bo'lgan Germaniya, CFC sanoatini himoya qilishdan voz kechganidan keyin Yevropa Ittifoqi o'z pozitsiyasini o'zgartirdi va tartibga solishga qaratilgan harakatlarni qo'llab-quvvatlay boshladi. Tartibga solish kuchaygandan so'ng, DuPont o'zining yevropalik hamkasblariga qaraganda tezroq harakat qildi, chunki ular teri saratoni ko'payishi bilan bog'liq sud qaroridan qo'rqishlari mumkin edi, ayniqsa EPK 1986-yilda tadqiqotni nashr etgani uchun qo'shimcha 40 ta'sir ko'rsatishini da'vo qilgan . Kelgusi 88 yil ichida AQShda saraton kasalligidan millionlab holatlar va 800 000 o'lim kutilishi kerak edi.[6] 1990-yillarning boshida Greenpeace NNT tomonidan "Greenfreeze" deb nomlangan 100% ozon uchun xavfsiz uglevodorodli sovutgichni aniqlash va sotish Yevropa va Osiyoning yirik bozorlarida tez sezilarli ta'sir ko'rsatdi.[22][23] Iqlim o'zgarishi bo'yicha protokollar unchalik muvaffaqiyatli bo'lmadi. Kioto misolida, o'sha paytdagi atrof-muhit kotibi Angela Merkel 1990-yildan emissiyani kamaytirish uchun boshlang'ich sana sifatida foydalanishni taklif qilib, mumkin bo'lgan nosozlikning oldini oldi. Hozirgacha Sharqiy Yevropa og'ir sanoatining yo'q bo'lib ketishi yuqori majburiyatlarni olishga imkon berdi, ammo haqiqiy chiqindilar global miqyosda o'sishda davom etdi.[24]

Ilmiy fon

Stratosfera xlorining manbalari
Turli xil issiqxona gazlari va boshqa manbalardan radiatsiyaviy ta'sir qilish.

Inson va atmosfera o'zaro ta'sirining ikki sohasi o'rtasida turli xil aloqalar mavjud. Siyosat bo'yicha ekspertlar ozonni muhofaza qilish va iqlimni muhofaza qilish sa'y-harakatlarini yaqinroq bog'lashni targ'ib qilishdi.[25][26]

Drew Shindell iqlim o'zgarishini va ozon qatlamining yemirilishini baholash uchun iqlim modellaridan foydalangan. Uning fikricha, hozirgi kunga qadar olib borilgan tadqiqotlar CFC emissiyalarining stratosfera ozoniga ta'siri bilan bog'liq bo'lsa-da, kelajakda iqlim o'zgarishi va ozon bilan bog'liq fikr-mulohazalar o'rtasidagi o'zaro ta'sir ko'proq bo'ladi.[27] Ozonning o'zi issiqxona gazidir.[28] Ko'pgina ozon qatlamini buzuvchi moddalar ham issiqxona gazlari bo'lib, radiatsiyaviy ta'sirning ba'zi agentlari qisqa va o'rta muddatda karbonat angidriddan minglab marta kuchliroqdir.[29] Ushbu kimyoviy moddalar kontsentratsiyasining oshishi 0,34 ni tashkil etdi ± 0,03 Vt/m 2 radiatsiyaviy ta'sir, bu yaxshi aralashgan issiqxona gazlari kontsentratsiyasining oshishi natijasida jami radiatsiyaviy ta'sirning taxminan 14% ga to'g'ri keladi.[30] Stratosferadagi ozonning tabiiy o'zgaruvchanligi allaqachon 11 yillik quyosh siklining nurlanish o'zgarishi bilan chambarchas bog'liq bo'lib tuyuladi va stratosfera va troposfera o'rtasidagi dinamik bog'lanish orqali iqlimga sezilarli ta'sir ko'rsatadi.[27]

Karbonat angidrid va metan kabi, troposfera xlorining ba'zi tabiiy manbalari mavjud, masalan, dengiz spreyi. Okean spreyidagi xlor eriydi va shuning uchun stratosferaga yetib borguncha yomg'ir bilan yuviladi. Bu ozon qatlamining yemirilishiga ta'sir qiluvchi stratosfera xloridir. Galokarbonlardan biri bo'lgan faqat metilxlorid asosan tabiiy manbaga ega[31] va u stratosferadagi xlorning taxminan 20% uchun javobgardir; qolgan 80% texnogen manbalardan keladi.[32] Xlorftoruglerodlar esa, aksincha, erimaydi va uzoq umr ko'radi, bu ularning stratosferaga yetib borishiga imkon beradi. Atmosferaning quyi qatlamlarida XFK va tegishli haloalkanlardan xlor tuz purkagichidan olingan vodorod xloridga qaraganda ancha ko'p va stratosferada halokarbonlar ustunlik qiladi.[33]

Xuddi shu korbanat angidrid Global isishni keltirib chiqaradigan CO radiatsiyaviy kuch stratosferani sovutishi kutilmoqda.[34] Bu sovutish, o'z navbatida, ozonning nisbatan ko'payishiga,qutb zonasida va ozon tuynuklari chastotasida yemirilish olib kelishi kutilmoqda.[35] Aksincha, ozon yemirilishi iqlim tizimining radiatsiyaviy taʼsirini koʻrsatadi[36] -0,15 ga yaqin. Kvadrat metr uchun ± 0,10 vatt (Vt / m 2 ).[30]

Shuningdek qarang

  • Arktikadagi iqlim o'zgarishi

Manbalar

  1. ↑ Alexander Gillespie. Climate Change, Ozone Depletion And Air Pollution: Legal Commentaries Within The Context Of Science And Policy 1994
  2. ↑ Sebastian Oberthür, International Environmental Agreements July 2001, Volume 1, Issue 3, pp 357-377, Linkages between the Montreal and Kyoto Protocols – Enhancing Synergies between Protecting the Ozone Layer and the Global Climate
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Of Montreal and Kyoto: A Tale of Two Protocols by Cass R. Sunstein 38 ELR 10566 8/2008
  4. ↑ „EUROPA – PRESS RELEASES – Press Release – Environment: European Union hails universal ratification of the Montreal Protocol on protecting the ozone layer“. Europa.eu (2009-yil 16-sentyabr).
  5. ↑ „Status of Ratification – The Ozone Secretariat“. Ozone.unep.org (2014-yil 15-aprel). 2014-yil 8-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 25-avgust.
  6. ↑ 6,0 6,1 Shabecoff, Philip. „U.S. Report Predicts Rise in Skin Cancer with Loss of Ozone“. The New York Times (1986-yil 5-noyabr), s. A1. Qaraldi: 2013-yil 10-yanvar. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Shabecoff, Philip A1" defined multiple times with different content
  7. ↑ 7,0 7,1 Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named RG
  8. ↑ Paul N. Edwards; Stephen H. Schneider (1997). "The 1995 IPCC Report: Broad Consensus or "Scientific Cleansing"?1". Ecofable/Ecoscience (Harvard University): 3–9. http://ent.arp.harvard.edu/sci/climate/journalclub/SanterComm.pdf. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Reiner Grundmann (2007). "Environmental Politics Climate Change and Knowledge Politics". Environmental Politics 16 (3): 414–432. doi:10.1080/09644010701251656. Archived from the original on 2014-08-26. https://web.archive.org/web/20140826115142/http://stsclimate.soc.ku.dk/papers/grundmannclimatechangeandknowledgepolitics.pdf.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "PAR" defined multiple times with different content
  10. ↑ Bundestag.de. „Dritter Bericht der ENQUETE-KOMMISSION Vorsorge zum Schutz der Erdatmosphäre“ (1990).
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 11,6 11,7 11,8 Ungar, Sheldon (2000). "Knowledge, ignorance and the popular culture: Climate change versus the ozone hole". Public Understanding of Science 9 (3): 297–312. doi:10.1088/0963-6625/9/3/306.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Ungar" defined multiple times with different content
  12. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named MO
  13. ↑ Mike Hulme, "Lessons from the IPCC: do scientific assessments need to be consensual to be authoritative?" in (eds.) Doubleday, R. and Willesden, J. March 2013, page 142 ff
  14. ↑ Do scientific assessments need to be consensual to be authoritative? Curry, JA and PJ Webster, 2012: "Climate change: no consensus on consensus". CAB Reviews, in press, 2012
  15. ↑ Lemonick, Michael D. (1 November 2010). "Climate heretic: Judith Curry turns on her colleagues". Nature (NatureNews). doi:10.1038/news.2010.577. http://www.nature.com/news/2010/101101/full/news.2010.577.html. Qaraldi: 22 December 2010. Ozon qatlamining yemirilishi va iqlim o'zgarishi]]
  16. ↑ Boyesa, Edward; Stanisstreeta, Martin (1992). "Students' perceptions of global warming". International Journal of Environmental Studies 42 (4): 287–300. doi:10.1080/00207239208710804. 
  17. ↑ Compare Sheldon Ungar, 2000 and various web sites such as Gavin Schmidts realclimate complaint in depletion and global warming 2005 or the UCS FAQ on the topic
  18. ↑ Dobson, R. (2005). "Ozone depletion will bring big rise in number of cataracts". BMJ 331 (7528): 1292–1295. doi:10.1136/bmj.331.7528.1292-d. PMC 1298891. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1298891. 
  19. ↑ Sheldon Ungar Climatic Change February 1999, Volume 41, Issue 2, pp 133-150 Is Strange Weather in the Air? A Study of U.S. National Network News Coverage of Extreme Weather Events
  20. ↑ Ungar (2000) compares the similar important role of Rock Hudson and Magic Johnson for the public perception of AIDS.
  21. ↑ Morrisette, Peter M. (1989). "The Evolution of Policy Responses to Stratospheric Ozone Depletion". Natural Resources Journal 29: 793–820. http://www.ciesin.org/docs/003-006/003-006.html. Qaraldi: 2010-04-20. Ozon qatlamining yemirilishi va iqlim o'zgarishi]]
  22. ↑ Stafford, et al., 2002, "Forces Driving Environmental Innovation....", http://www.greenpeace.org/greece/Global/greece/report/2011/greenfreeze/6_Greenfreeze_story_2004_en.pdf
  23. ↑ Greenpeace, "GREENFREEZE: A REVOLUTION INDOMESTIC REFRIGERATION,"
  24. ↑ Andrew Purvis, "Leaders & Visionaries: Angela Merkel", Time, Oct. 17, 2007
  25. ↑ Molina, M.; Zaelke, D.; Sarma, K. M.; Andersen, S. O.; Ramanathan, V.; Kaniaru, D. (2009). "Reducing abrupt climate change risk using the Montreal Protocol and other regulatory actions to complement cuts in CO2 emissions". Proceedings of the National Academy of Sciences 106 (49): 20616–20621. doi:10.1073/pnas.0902568106. PMID 19822751. PMC 2791591. http://www.pnas.org/content/early/2009/10/19/0902568106.full.pdf. 
  26. ↑ "The Montreal Protocol at 20: Ongoing opportunities for integration with climate protection". Global Environmental Change 18 (2): 330–340. 2008. doi:10.1016/j.gloenvcha.2008.03.003. 
  27. ↑ 27,0 27,1 Solar Cycle Variability, Ozone, and Climate, Drew Shindell et al., Solar Cycle Variability, Ozone, and Climate (Science, vol. 284. no. 5412, pp. 305 - 308, 9 April 1999)
  28. ↑ „Is ozone a greenhouse gas?“. www.eia.gov. Qaraldi: 2021-yil 7-oktyabr.
  29. ↑ Estrada, Francisco (2013). "Statistically derived contributions of diverse human influences to twentieth-century temperature changes". Nature Geoscience 6 (12): 1050–55. doi:10.1038/ngeo1999. 
  30. ↑ 30,0 30,1 IPCC/TEAP Special Report on Safeguarding the Ozone Layer and the Global Climate System: Issues Related to Hydrofluorocarbons and Perfluorocarbons. International Panel on Climate Change and Technology and Economic Assessment Panel. 2005. Archived from the original on February 21, 2007. https://web.archive.org/web/20070221055911/http://www.ipcc.ch/press/SPM.pdf. Qaraldi: 2007-03-04. Ozon qatlamining yemirilishi va iqlim o'zgarishi]] Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "spm_ozone" defined multiple times with different content
  31. ↑ Yokouchi, Y.; Noijiri, Y.; Barrie, L. A.; Toom-Sauntry, D.; Machida, T.; Inuzuka, Y.; Akimoto, H.; Li, H. -J. et al. (2000). "A strong source of methyl chloride to the atmosphere from tropical coastal land". Nature 403 (6767): 295–298. doi:10.1038/35002049. PMID 10659845. 
  32. ↑ „The Ozone Hole and Global Warming | Union of Concerned Scientists“ (en). www.ucsusa.org. Qaraldi: 2020-yil 19-iyun.
  33. ↑ ozone-depletion FAQ, Part II, section 4.3
  34. ↑ Hegerl. „Understanding and Attributing Climate Change“. Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Intergovernmental Panel on Climate Change. Qaraldi: 2008-yil 1-fevral.
  35. ↑ Ozone depletion. UNEP/DEWA/Earthwatch
  36. ↑ „6.4 Stratospheric Ozone“,Climate Change 2001: Working Group I: The Scientific Basis, 2001. 

Qo'shimcha o'qish

Tashqi havolalar

Andoza:Human impact on the environment 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ozon_qatlamining_yemirilishi_va_iqlim_o%27zgarishi&oldid=2865604" dan olindi