Mirmekologiya: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
„Мирмекология“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

20-Avgust 2022, 16:48 dagi koʻrinishi

Chumoli-barglarni kesuvchilar. Turli toifalarning ishchilari (chapda) va ikkita malika (o'ngda)
Chumolilarning ilmiy to'plami
Qizil olov chumoli Solenopsis invicta, mirmekologiyaning asosiy mavzusi

Mirmekologiya ( qadimgi yunoncha: μύρμηξ mōrēl "chumoli" + λόγος "ta'lim") - entomologiyaning chumolilarni ilmiy o'rganishga bag'ishlangan bo'limi[1]. Ayrim ilk mirmekologlar chumolilar jamiyatini jamiyatning ideal shakli deb hisoblaganlar va ularni o‘rganish orqali inson muammolariga yechim topishga intilganlar. Chumolilar evosotsiallikning murakkab va xilma-xil shakllari (mehnat taqsimoti, ta'lim, qo'ziqorin va shira ko'paytirish, qullik va ijtimoiy parazitizmni o'z ichiga olgan ijtimoiy tashkilot) tufayli ijtimoiy tizimlar evolyutsiyasi masalalarini o'rganish uchun namuna bo'lib xizmat qiladi. Ularning xilma-xilligi va ekotizimlardagi ahamiyati ularni biologik xilma-xillik va saqlashni o'rganishda muhim tarkibiy qismlarga aylantirdi. So'nggi paytlarda chumolilar koloniyalari ham o'rganildi va ularni texnik o'rganishda, murakkab interaktiv tarmoqlarda, stokastiklik va o'zaro ta'sir tarmoqlarida, parallel hisoblashlarda, chumolilar koloniyasida va boshqa hisoblash sohalarida dolzarbligi uchun modellashtirildi[2].

Tarixi

"Mirmekologiya" atamasi taniqli amerikalik entomolog akademik Uilyam Uiler (inglizcha: William Morton Wheeler (1865-1937) tomonidan taxminan 1906-yilda kiritilgan. Biroq, insonning chumolilarning hayot tarziga bo'lgan qiziqishi uzoq tarixga ega. Chumolilar hayotini kuzatishga asoslangan eng dastlabki ilmiy ish shveytsariyalik psixolog Ogyuste Forel (1848-1931) tomonidan yaratilgan bo'lib, u dastlab instinkt, o'rganish va jamiyat g'oyalari bilan qiziqqan. 1874-yilda u Shveytsariya chumolilari haqida "Les fourmis de la Suisse" kitobini yozdi va o'z uyini La Fourmilière (chumolilar koloniyasi) deb nomladi. Forelning dastlabki tadqiqotlari bir xil koloniyada turli xil chumoli turlarini aralashtirishga urinishlarni o'z ichiga oladi. U chumolilardagi polidomiya va monodomiyani qayd etib, ularni insoniyat jamiyati va uning xalqlari tuzilishi bilan solishtirdi[2].

Uiler chumolilarga ularning ijtimoiy tashkil etilishi nuqtai nazaridan yangicha nazar tashladi va 1910-yilda Vuds-Xoulda superorganizmlar haqidagi g'oyani asosidagi "Chumolilar koloniyasi organizm sifatida" mavzusida ma'ruza qildi. Uiler trofallaksiyani yoki oziq-ovqatning koloniya ichida taqsimlanishini chumolilar jamiyatini qurishning asosiy yadrosi deb hisobladi. Bu hodisa u tomonidan bo'yalgan oziqadan foydalanish va uning koloniyada qanday tarqalishini kuzatish orqali o'rganilgan[2].

XIX asr va XX asr boshlarida mirmekologlar asosan chumoli faunistikasi va taksonomiyasi ustida ishladilar. Bu an'ana biologiyaning boshqa jabhalarida birmuncha yutuqlarga erishilgunga qadar dunyoning ko'p joylarida davom etdi. Genetikaning paydo bo'lishi, etologiya va paleontologiyadagi yutuqlar mirmekologiyada yangi g'oyalarni keltirib chiqardi. Ushbu tadqiqot yo'nalishi birinchi bo'lib sotsiobiologiya deb nomlangan fan sohasiga asos solgan Edvard Osborn Uilson tomonidan taklif qilingan[2].

Eng ko'p o'rganilgan chumolilar

1984-2008-yillarda ularga bag'ishlangan maqolalar soniga qarab, eng ko'p o'rganilgan o'nta chumoli turi quyidagicha:[3]

  • Solenopsis invicta - 984 ta maqola
  • Linepithema humile - 343
  • Lasius niger - 250
  • Formika rufa - 167
  • Atta sexdens - 163
  • Formika polyctena - 160
  • Solenopsis geminata - 151
  • Myrmica rubra - 142
  • Monomorium pharaonis - 121
  • Atta sefalotes - 112

Chumolilar genomlari

  • Acromyrmex echinatior (barg kesuvchi chumoli) (2011 [4] )
  • Atta sefalotes (barg kesuvchi chumoli) (2011 [5] )
  • Camponotus floridanus (2010 [6] )
  • Cerapachys biroi (2014 [7] )
  • Harpegnathos saltator (2010 [6] )
  • Lasius niger (qora bog' chumolisi) (2017 [8] )
  • Linepitema humile (Argentina chumolisi) (2011 [9] )
  • Pogonomyrmex barbatus (o'roqchi chumoli) (2011 [10] )
  • Solenopsis invicta (qizil olov chumoli) (2011 [11] )

Asosiy mirmekologlar ro'yxati

Jurnallar

  • Myrmekologik yangiliklar, Avstriya, 1995
  • Fransiyada tashkil etilgan Insectes Sociaux, birinchi jild 1954-yilda nashr etilgan. Birkhäuser (Shveytsariya) tomonidan nashr etilgan.

Simpoziumlar

  • XV Butunrossiya mirmekologik simpozium, 2018-yil 20-24 avgust, Yekaterinburg [13]
  • XIV Butunrossiya mirmekologik simpozium, 2013-yil 19-23 avgust, Moskva, [1]
  • XIII Butunrossiya mirmekologik simpozium, 2009-yil 26-30 avgust, Nijniy Novgorod, [2]
  • XII-Umumrossiya mirmekologik simpozium, 2005-yil 7-14 avgust, Novosibirsk, [3]
  • XI-Umumrossiya mirmekologik simpozium, 2001-yil 20-26 avgust, Perm
  • O'rmon zararkunandalariga qarshi kurashda chumolilardan foydalanish bo'yicha I Butunittifoq simpoziumi, 1963-yil, Moskva .

Mirmekologik atamalar

  • Acidopore[en] - qorin bo'shlig'ining uchida o'zgartirilgan quvurli gipopigiya, bu orqali kattalar Formicinae chumolilarida kislota otilib chiqadi
  • Bivuak - Dorylinae va Ecitoninae kenja oilalaridan ko'chmanchi chumolilarning vaqtinchalik joylashishi, rivojlanishning o'troq bosqichida ularning vaqtinchalik uyasi.
  • Gamergates (inglizcha: Gamergates) - juftlashish va ko'payish qobiliyatiga ega, bachadon vazifasini bajaradigan ishchi chumolilar
  • Gaplometroz - bitta unumdor urg'ochi tomonidan yangi chumolilar koloniyasini yaratish
  • Domatiya (inglizcha: Domatium, domatia) - chumolilar va boshqa artropodlar joylashadigan ichki o'tish va kirish tizimiga ega mirmekofit o'simliklarning ichi bo'sh o'simtalari.
  • Dufour bezi - urg'ochi chumolilar va boshqa gimenoptera hasharotlariga (asalarilar va ari) xos bo'lgan tashqi sekretsiya bezi.

Tegishli shartlar

  • Myrmecomorphy - chumolilarga o'xshashlik
  • Mirmekofagiya - chumolilarni yeyish
  • Mirmekofiliya - chumolilar bilan yashash
  • Mirmekofitlar chumolilar bilan o'zaro manfaatli munosabatlarda yashaydigan o'simlik turlari bo'lib, ularni chumolilar uyasi uchun joy bilan ta'minlaydi.
  • Myrmekochory - chumolilar tomonidan urug'larning tarqalishi

Shuningdek

  • Chumolilar
  • Chumolilarning sistematikasi va evolyutsiyasi

Eslatmalar

  1. ↑ [bse.sci-lib.com/article126729.html Большая Советская Энциклопедия.] bse.sci-lib.com
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Sleigh, Charlotte.. Six legs better: a cultural history of myrmecology. The Johns Hopkins University Press, 2007. ISBN 0-8018-8445-4. 
  3. ↑ „The most studied ant species are either trampy or European " Myrmecos Blog“. 2009-yil 20-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 24-iyun.
  4. ↑ "The genome of the leaf-cutting ant Acromyrmex echinatior suggests key adaptations to advanced social life and fungus farming". Genome Research 21 (8): 1339–48. August 2011. doi:10.1101/gr.121392.111. PMID 21719571. PMC 3149500. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3149500. 
  5. ↑ Copenhaver, Gregory, ed (February 2011). "The genome sequence of the leaf-cutter ant Atta cephalotes reveals insights into its obligate symbiotic lifestyle". PLOS Genetics 7 (2): e1002007. doi:10.1371/journal.pgen.1002007. PMID 21347285. PMC 3037820. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3037820. 
  6. ↑ 6,0 6,1 "Genomic comparison of the ants Camponotus floridanus and Harpegnathos saltator". Science 329 (5995): 1068–71. August 2010. doi:10.1126/science.1192428. PMID 20798317. PMC 3772619. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3772619. 
  7. ↑ "The genome of the clonal raider ant Cerapachys biroi". Current Biology 24 (4): 451–8. February 2014. doi:10.1016/j.cub.2014.01.018. PMID 24508170. PMC 3961065. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3961065. 
  8. ↑ "Genomic exaptation enables Lasius niger adaptation to urban environments". BMC Evolutionary Biology 17 (Suppl 1): 39. February 2017. doi:10.1186/s12862-016-0867-x. PMID 28251870. PMC 5333191. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5333191. 
  9. ↑ "Draft genome of the globally widespread and invasive Argentine ant (Linepithema humile)". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 108 (14): 5673–8. April 2011. doi:10.1073/pnas.1008617108. PMID 21282631. PMC 3078359. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3078359. 
  10. ↑ "Draft genome of the red harvester ant Pogonomyrmex barbatus". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 108 (14): 5667–72. April 2011. doi:10.1073/pnas.1007901108. PMID 21282651. PMC 3078412. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3078412. 
  11. ↑ "The genome of the fire ant Solenopsis invicta". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 108 (14): 5679–84. April 2011. doi:10.1073/pnas.1009690108. PMID 21282665. PMC 3078418. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3078418. 
  12. ↑ „Жанна Резникова: избранные статьи на русском языке.“. 2011-yil 12-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 5-iyun.
  13. ↑ Муравьи и защита леса = Ants and forest protection : материалы XV всероссийского мирмекологического симпозиума, Екатеринбург, 20-24 августа 2018 года / [редакционная коллегия: А. В. Гилев (ответственный редактор) и др.]. — Екатеринбург : УГЛТУ, 2018. — 210 с. — ISBN 978-5-94984-674-2

Adabiyot

  • O'rmon jamoalarining chumolilari, ularning hayoti va o'rmondagi roli / A. A. Zaxarov ; Ekologiya va evolyutsiya muammolari instituti. A. N. Severtsov RAS. - Moskva : KMK, 2015. - 404 b. — ISBN 978-5-9907157-1-4
  • O'rmon ekotizimidagi chumolilar. Morfologiya, turlar ekologiyasi, komplekslarni inventarizatsiya qilish va xaritalash. Mirmekologik monitoringni tashkil etish : [trening. nafaqa] / M. A. Golosova. - Moskva : Moskva davlat o'rmon universiteti nashriyoti, 2007. - 65 p.
  • Mirmekologiyaning bibliografik ma'lumotnomasi / V. A. Zryanin. - Moskva : KMK, 2005. - 207 b. — ISBN 5-87317-219-6
  • Osiyoning shimoliy-sharqidagi chumolilarning qishlash va sovuqqa chidamliligi = Shimoliy-Sharqiy Osiyodagi chumolilarning qishlash va sovuqqa chidamliligi / D. I. Berman [va boshq. ; javob. ed. va tahrir. so'zboshi: G. M. Dlusskiy] ; RAS, Dalnevost. Biol instituti kafedrasi. shimol muammolari. - Moskva : KMK, 2007. - 257 b. - ISBN 978-5-87317-419-5 (trans. )
  • Taygadagi chumolilarning populyatsiya tuzilishi / F. A. Seima. - Perm : PGU, 2008. - 164 b. — ISBN 978-5-7944-1095-2
  • Chumolilarning bioekologik xususiyatlari va ularning Samara viloyatida tarqalishi / V. M. Astafiev. - Samara : Volga. davlat ijtimoiy-gumanitar. akad., 2009. - 95 b. — ISBN 978-5-8428-0740-6
  • Applied myrmecology: a world perspective. Westview Press, 1990. ISBN 9780429043109. 
  • Sleigh, Charlotte.. Six legs better: a cultural history of myrmecology. The Johns Hopkins University Press, 2007. ISBN 0-8018-8445-4. 
  • Shimoliy Amerika va Yevropaning shahar chumolilari : identifikatsiya, biologiya, a. boshqaruv / J. Klotz [va boshq. ]. - Itaka ; London : Kornel universiteti matbuoti, 2008. - 196 p. - ISBN 978-0-8014-7473-6
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Mirmekologiya&oldid=2794804" dan olindi