Dinozavrlar: Versiyalar orasidagi farq
Tahrir izohi yoʻq Teglar: Mobil qurilma orqali Mobil sayt orqali |
Tahrir izohi yoʻq |
||
| Qator 1: | Qator 1: | ||
'''Dinozavrlar''' (Dinosauria) — qirilib ketgan sudralib yuruvchilar. Tanasining |
'''Dinozavrlar''' (''Dinosauria'') — qirilib ketgan [[sudralib yuruvchilar]]. Tanasining uzunligi 20 sm dan 30 m gacha. [[Antarktida]]dan tashqari hamma qitʼalarda, jumladan [[Oʻrta Osiyo]] va [[Qozogʻiston]]da triasboʻr davrlari qatlamlaridan maʼlum. Yura davrida keng tarqalgan, oxirgi dinozavrlar boʻr davrida (65 million yil oldin) qirilib ketgan. Olimlar ayrim dinozavrlarning qirilib ketishini global katastrofa ([[asteroid]]ning tushishi va boshqalar), boshqalari yer yuzida oʻsimliklar qoplami va iqlimning asta-sekin oʻzgarishi (masalan, aridizatsiya — quruqlashishi) yoki ular yashaydigan muhitdagi boshqa noqulay oʻzgarishlar bilan bogʻlashadi. 600 ga yaqin turi maʼlum. Dinozavrlar 2 turkum: kaltakesaksimon va qushsimon dinozavrlarga ajratiladi. Ikki turkum ham bir-biridan mustaqil holda har xil psevdozuxiylardan kelib chiqqanligi, ikki oyoqda harakatlanish psevdozuxiylardan ularga oʻtganligi taxmin qilinadi. Keyinroq ikki oyoqda yurish yirtqich dinozavrlar va ornitopodlarda kuchaygan, boshqalari (stegozavrlar, zauropodlar, ankilozavrlar, shoxdor dinozavrlar)da yoʻqolib ketgan. Dinozavrlar morfologik va ekologik jihatdan xilma-xil boʻlib, yirtqichlar ajdodidan kelib chiqqan. Qushsimon dinozavrlar hamda kaltakesaksimon dinozavrlardan zauropodlar oʻsimlik bilan oziqlanishga oʻtgan va yiroq suv havzalari yoki dengiz sohiliga yaqin joyda yashashga moslashgan. Ornitopodlardan boshqa barcha qushsimon dinozavrlarda [[yirtqichlar]]ga qarshi himoya vositalari (stigozavrlar va ankilozavrlarda — ggixlar va suyak qalqonlar, shoxdor dinozavrlarda — shoxlar) rivojlangan. Dinozavrlar tuxum qoʻyib koʻpaygan. Ayrim olimlar Dinozavrlar issiq qonli boʻlgan, lekin ularning issiqni saqlaydigan teri qoplami boʻlmaganligini taxmin qilishadi. Turlarining keng tarqalganligi va tez almashinganligi ulardan Yer qatlamlari yoshini aniqlashda keng foydalanish imkonini beradi. |
||
Dinozavrlar, avvalo, suvda keyinchalik qurugʻlikda engdaxshadli qotillar bo‘lgan. Ular sovuqqon hayvon hisoblanadi. Ulardan keyin [[sutemizuvchilar]] paydo boʻlgan. Ular nimaga qirilib ketdi? Chunki [[Yer]]ga ulkan meteorid kelib urilgan. Hali beri meteorid tushgan joyda sesmik faollik kuzatiladi. |
|||
== |
== Adabiyotlar == |
||
{{Commons turkum|Dinosauria}} |
|||
* [[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil |
* [[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil |
||
* {{cite book |last=Paul |first=Gregory S. |year=2002 |title=Dinosaurs of the Air: The Evolution and Loss of Flight in Dinosaurs and Birds |location=[[Baltimore]]; London |publisher=[[Johns Hopkins University Press]] |isbn=978-0-8018-6763-7 |lccn=2001000242 |oclc=1088130487 |url-access=registration |url=https://archive.org/details/dinosaursofairev0000paul }}. |
|||
{{OʻzME}} <!-- Bot tomonidan yaratildi --> |
|||
* {{cite book |last=Sternberg |first=Charles Mortram |author-link=Charles Mortram Sternberg |year=1966 |orig-year=Original edition published by E. Cloutier, printer to the King, 1946 |title=Canadian Dinosaurs |series=Geological Series |volume=54 |edition=2nd |location=[[Ottawa]] |publisher=[[National museums of Canada|National Museum of Canada]] |lccn=gs46000214 |oclc=1032865683 }} |
|||
* {{cite book |author=Stewart, Tabori & Chang |year=1997 |title=The Humongous Book of Dinosaurs |location=New York |publisher=[[Abrams Books|Stewart, Tabori & Chang]] |isbn=978-1-55670-596-0 |lccn=97000398 |oclc=1037269801 |title-link=The Humongous Book of Dinosaurs }} |
|||
* {{cite journal|last1=Zhou |first1=Zhonghe |date=October 2004 |title=The origin and early evolution of birds: discoveries, disputes, and perspectives from fossil evidence |url=http://www.cisneros-heredia.org/infotrans/usfq/ornitofauna/pdfs/zhou2004.pdf |url-status=dead |journal=Naturwissenschaften |location=Berlin |publisher=Springer Science+Business Media |volume=91 |issue=10 |pages=455–471 |bibcode=2004NW.....91..455Z |doi=10.1007/s00114-004-0570-4 |issn=0028-1042 |pmid=15365634 |s2cid=3329625 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110721144552/http://www.cisneros-heredia.org/infotrans/usfq/ornitofauna/pdfs/zhou2004.pdf |archive-date=July 21, 2011 |access-date=November 6, 2019}} |
|||
{{OʻzME}} |
|||
{{stub}} |
{{stub}} |
||
19-Iyun 2021, 09:59 dagi koʻrinishi
Dinozavrlar (Dinosauria) — qirilib ketgan sudralib yuruvchilar. Tanasining uzunligi 20 sm dan 30 m gacha. Antarktidadan tashqari hamma qitʼalarda, jumladan Oʻrta Osiyo va Qozogʻistonda triasboʻr davrlari qatlamlaridan maʼlum. Yura davrida keng tarqalgan, oxirgi dinozavrlar boʻr davrida (65 million yil oldin) qirilib ketgan. Olimlar ayrim dinozavrlarning qirilib ketishini global katastrofa (asteroidning tushishi va boshqalar), boshqalari yer yuzida oʻsimliklar qoplami va iqlimning asta-sekin oʻzgarishi (masalan, aridizatsiya — quruqlashishi) yoki ular yashaydigan muhitdagi boshqa noqulay oʻzgarishlar bilan bogʻlashadi. 600 ga yaqin turi maʼlum. Dinozavrlar 2 turkum: kaltakesaksimon va qushsimon dinozavrlarga ajratiladi. Ikki turkum ham bir-biridan mustaqil holda har xil psevdozuxiylardan kelib chiqqanligi, ikki oyoqda harakatlanish psevdozuxiylardan ularga oʻtganligi taxmin qilinadi. Keyinroq ikki oyoqda yurish yirtqich dinozavrlar va ornitopodlarda kuchaygan, boshqalari (stegozavrlar, zauropodlar, ankilozavrlar, shoxdor dinozavrlar)da yoʻqolib ketgan. Dinozavrlar morfologik va ekologik jihatdan xilma-xil boʻlib, yirtqichlar ajdodidan kelib chiqqan. Qushsimon dinozavrlar hamda kaltakesaksimon dinozavrlardan zauropodlar oʻsimlik bilan oziqlanishga oʻtgan va yiroq suv havzalari yoki dengiz sohiliga yaqin joyda yashashga moslashgan. Ornitopodlardan boshqa barcha qushsimon dinozavrlarda yirtqichlarga qarshi himoya vositalari (stigozavrlar va ankilozavrlarda — ggixlar va suyak qalqonlar, shoxdor dinozavrlarda — shoxlar) rivojlangan. Dinozavrlar tuxum qoʻyib koʻpaygan. Ayrim olimlar Dinozavrlar issiq qonli boʻlgan, lekin ularning issiqni saqlaydigan teri qoplami boʻlmaganligini taxmin qilishadi. Turlarining keng tarqalganligi va tez almashinganligi ulardan Yer qatlamlari yoshini aniqlashda keng foydalanish imkonini beradi.
Adabiyotlar
 |
Vikiomborda Dinozavrlar haqida turkum mavjud |
- OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- Paul, Gregory S.. Dinosaurs of the Air: The Evolution and Loss of Flight in Dinosaurs and Birds. Baltimore; London: Johns Hopkins University Press, 2002. ISBN 978-0-8018-6763-7. OCLC 1088130487. .
- Sternberg, Charles Mortram. Canadian Dinosaurs, 2nd, Geological Series, Ottawa: National Museum of Canada, 1966. OCLC 1032865683.
- Stewart, Tabori & Chang. The Humongous Book of Dinosaurs. New York: Stewart, Tabori & Chang, 1997. ISBN 978-1-55670-596-0. OCLC 1037269801.
- Zhou, Zhonghe (October 2004). "The origin and early evolution of birds: discoveries, disputes, and perspectives from fossil evidence". Naturwissenschaften (Berlin: Springer Science+Business Media) 91 (10): 455–471. doi:10.1007/s00114-004-0570-4. ISSN 0028-1042. PMID 15365634. http://www.cisneros-heredia.org/infotrans/usfq/ornitofauna/pdfs/zhou2004.pdf. Qaraldi: November 6, 2019.Dinozavrlar]]
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |