Zangtepa
Zangtepa — Termiz yaqinidagi qadimiy Chagʻoniyon qal’asi xarobalari. Qal’a V asrda kichik shahar qal’asi rolini oʻynagan qadimiy davrning yirik mustahkam binosi xarobalari ustida paydo boʻlgan[1].
V—VI asrlardagi qurilishdan gʻarbiy devorning old qismi, qisman sharqiy va janubiy devorlari, janubi-sharqiy burchakda kvadrat shakldagi ziyofatlar xonasi, shu bilan bir vaqtda yoki VI-VII asrlarda qurilgan, shimoliy va gʻarbiy tomondan — G - shaklidagi kuluar saqlanib qolgan. Oʻn metr balandlikka koʻtarilgan devor kvadrati burchakli toʻrtburchaklar minoralar — tor boʻshliqlari boʻlgan poydevorlar shaklida tashqariga chiqadi. V-VI asrlarga oid ichki bezaklarning deyarli hech bir qismi saqlanib qolmagan, baʼzi devorlar parchalari bundan mustasno. Ammo VII asrda qal’aning devor ichidagi makonining shimoli-gʻarbiy qismida biroz murakkab koridor-taroq tipidagi massiv inshoot — eksenel yoʻlak — kirish zali va yon tomonlarida toʻrt va uchta choʻzilgan gumbazli xonalardan iborat guruhlar qurilgan. Ushbu rejalashtirish texnika asosan kazarmalar, harbiy yotoqxonalar va ombor binolariga xos boʻlib, bu bizga Zangtepaning shimoli-gʻarbiy burchagidagi binoni qal’aning zodagon egasining harbiy otryadining yashash joyi deb hisoblash imkonini beradi. Ushbu binoning eng shimoliy xonalarida axlat qutilari va maishiy va ombor jihozlarining baʼzi boshqa qismlari saqlanib qolgan[1].
Qal’a shunisi bilan qiziqtiradiki, bu yerda deyarli bitta namunada, Xorazm gofrirovka qilingan kishkalaridan butunlay farq qiladigan oʻziga xos tashqi dizayni saqlanib qolgan. Ushbu bezakning tafsilotlari juda munosib boʻlib, uning yoshini hisobga olsak, qal’aning gʻarbiy devorining tashqi yuzasida saqlanib qolgan[1].
Oʻrta Osiyoning islomgacha boʻlgan qalʼalarining tashqi meʼmorchiligi, qoida tariqasida, Xorazmni hisobga olmaganda, saqlanib qolmagan. Zangtepa bundan mustasno boʻlib, bu meʼmorchilik tashqi shakllarning qattiq himoyalanganligi, mustahkamligi bilan bir qatorda dekorativ, plastik ekspressivlikka muhtoj emasligini koʻrsatadi. Qal’alarning baland jabhalari ilgari oʻylangandan koʻra koʻproq bezakli boʻlgan: katta, ritmik tarzda tartibga solingan detallar — dekorativ boʻshliqlar, teshiklar, shlyapa ramkalar va shunga oʻxshashlar tufayli ular aniq masshtab va kuchli, cheklangan boʻlsa-da, plastiklik bilan ajralib turardi[1].
Zangtepa hozirda moddiy madaniy merosning koʻchmas mulk obyektlari milliy roʻyxatiga kiritilgan[2].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- S.G. Xmelniskiy, Kushonlar va arablar oʻrtasida. V-VIII asrlar Oʻrta Osiyo meʼmorchiligi. — Berlin-Riga: GAMAJUN, 2000. — 288 r.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
„Занг-тепе“. Orientalstudies.ru. Qaraldi: 2019-yil 2-sentyabr.