Kontent qismiga oʻtish

Yosh qiz (Kristus) portreti

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Petrus Christus, Yosh qiz portreti,  29 sm × 22,5 sm, Gemäldegalerie, Berlin, 1465—70-yillar.

Yosh qiz portreti- niderlandiyalik Petrus Christus tomonidan yaratilgan kichik qiz tasviri. U 1465—1470-yillar orasida uning hayoti oxirida chizib tugallangan[1][2] va Berlinning Gemäldegalerie shahrida saqlanadi[3]. Bu zamonaviy portretchilikda katta uslubiy yutuqlarni koʻrsatadi; qiz qarashi, uch oʻlchamli, realistik muhitda tasvirlangan boʻlib, tomoshabinni murakkab, ammo aqlli va hushyor boʻlgan ifodasi bilan jalb etadi[4][5].

Bu Shimoliy Renessans davrining eng zoʻr keng tarqalgan portretlaridan biri deb hisoblanadi. Sanʼat tarixchisi Joel Upton buni „qizil samutdan yasalgan yastakka oʻtirgan, yetarlicha sayqallangan marvaridga oʻxshatgan“-deb tasvirlagan[6]. Kartina Jan van Eyck va Rogier van der Weyden asarlaridan iborat boʻlib, u chizib tugatilganidan soʻnggi oʻnlab yillarda katta taʼsir koʻrsatgan. Uning jozibaliligi uning ajoyib koz qarashi bilan bogʻliq, u koʻzlarining salbiy moslashuvi bilan taqqoslanadi, ammo koʻz burchaklari biroz oʻzgarib ketgan[7].

Tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Christus oʻz oʻrinbosari bilan qattiq va muvozanatli arxitektura muhitini oʻrnatadi. Bu muhit toʻgʻri burchakli tor xona ichida devor bilan qoplangan. Orqa fonning tasvirlanishi portretchilikda zamonaviy anʼanalardan biroz chetga chiqdi. Christus qizni „Christusning ustozi“ deb hisoblanadigan Jan van Eyck kartinalarining murakkab ichki qismlariga qaraganda, sayoz batafsillik bilan qorongʻi qora rangli devorga qarshi tasvirlaydi[8]. Devor uni realistik uslubda ichki qismga ajratadi, ehtimol uyning ichida boʻlgan joyni ifodalash uchun moʻljallangan[9].

Lampa yorugʻi chap tomondan rasm maydoniga tushib, orqa devor yaqqol koʻrinadi. Orqa devor tomonida joylashgan chuqurlikdagi joy bu tafsilotlarni amalga oshirish uchun imkon beradi[10]. Yorugʻlik qizning orqasidagi devorga qorongʻi, ammo egri soya tushadi va uning burchak, soch liniyasi konturining qarshi nuqtasi sifatida vazifa bajaradi[1].

Ayol portreti Rogier van der Weyden, taxminan 1460-yil, Milliy sanʼat galereyasi, Vashingtonda, D. C. Tasvirda haykalli xususiyatlar va modellik xususiyatlar koʻrinadi[11].

Qizning teri oq; chap koʻzi[5] va lab oʻlchami kattaroq boʻlgan[7]. U gotik idealizm aks ettirgan yuz xususiyatlari, mustahkam toʻgʻrilangan sochlari va deyarli unchalik tabiiy boʻlmagan peshonasi, yuqori qismida kesilgan chakka sochlari orqali erishilgan. U qimmat kiyim va zargarlik buyumlarini taqqan, lekin bezaksiz va zeb-ziynatsiz koʻrinadi. Joanna Woods-Marsden shuni taʼkidlaydiki, oʻz auditoriyasini shu tarzda tan olgan tomoshabini hatto italyan portret boʻyicha ham misli koʻrilmagan edi[12][13]. Uning ifodasi chizigan rasmlaridan bilinadi, bu esa sanʼatkor, model, mijoz va tomoshabin oʻrtasidagi munosabatlarni shubhali koʻrinadigan tarzda tomoshabinning diqqatini tortadi[1].

Van Eyckning taʼsiri kiyim, bezak, bezaklarning tarkiblari va tafsilotlarining nozik suratlashida koʻrinadi[4]. Uning xira terisi va kuchli suyak tuzilishi van Eyckianning[14] Arnolfini Portretidagi erkakni eslatadi. Ammo boshqa yoʻllar bilan Christus van Eyck va Robert Kampin tomonidan amalga oshirilgan oʻzgarishlardan voz kechadi. Bundan tashqari, niderlandiyalik rassomlarining birinchi avlodlari yangi paydo boʻlayotgan oʻrta sinfning mijozlaridan foyda koʻrishgan boʻlsa-da, portret zamonaviylashtirish va uni shohona hayotdan olib tashlagan boʻlsa-da, Christus qizni aristokratik, magʻrur, murakkab va ajoyib kiyim kiygan qilib tasvirlaydi[4].

Yosh qiz haqida[tahrir | manbasini tahrirlash]

Katta oʻlchamda kartinaning koʻrinishi.

1824—1825-yillarda Berlin muzeylarining yangi direktori Gustav Waagen yozgan maktubida portretning asl ramkasida koʻrgan lotincha yozuvlarga oʻz taʼrifini beradi, keyinchalik bu qoʻlyozmalar yoʻqolgan. Masih imzosi bilan birga, u tomoshabinning „shaharning mashhur Talbotning singlisi“ (eine Nichte des berühmten Talbots) deb tan olindi[15]. Bu qiz Grimstonning birinchi xotini boʻlishi mumkinligi haqida taxminlarga olib keldi[1]. Bu 1913-yilda Grete Ring tomonidan rad etilgan, chunki kartinaning oʻlchamlari ham, fon ham mos kelmagan[15][1].

Uchrashuv[tahrir | manbasini tahrirlash]

Maria Portinarining portreti, Hans Memling, Nyu-Yorkdagi Metropoliten Sanʼat muzeyi,1470-yil.

Kartina 1930-yillarda Wolfgang Schöne tomonidan taxminan 1446-yilda chizilgan boʻlib, uning kiyim uslubi va modasi zamonaviy kiyim uslublariga moslashtirilgan[16]. XX asrning boshlarida Christusga tegishli boʻlgan asarlarning sana va muallifligi shubha ostiga qoʻyildi. Max Friedländer oʻzining 1957-yilgi qadimgi Niderlandiya rasmlari hajmida bir qator sanalar va asarlarning tartibini terib chiqdi, ammo uning koʻplab taxminlari bir necha yildan keyin Otto Pächt tomonidan notoʻgʻri deb topildi[17].

1953-yilda Erwin Panofskiy Shone bilan uchrashuvi taxminan yigirma yil oldin ekanligini aniqladi. Uning fikriga koʻra, qizning kiyimlari 1460-yillarning oxiridan 1470-yillarning oʻrtalariga qadar boʻlgan mahalliy modaga oʻxshaydi. U 1470-yilgi Hans Memling portretiga binoan Maria Portinari va uning Brugesning Gruuthuse Ludovisi tomonidan 1470-yillarda yoritilgan bir ayol kiygan kiyim bilan taqqosladi[10]. Sterling yana aytishicha, kartinada nurning aniqligi Kristuning avvalgi asarlariga qaraganda koʻproq aniq tasvirlangan. Bu asosda u bu asar sanʼatkorning yurakdan bajarganligini xulosa qiladi[10].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Upton, 30
  2. ↑ Kemperdick, 24
  3. ↑ „Staatliche Museen zu Berlin (Berlin State Museums)“. Bildnis einer jungen Dame. Qaraldi: 2024-yil 24-aprel.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Suckale, 84
  5. ↑ 5,0 5,1 Van der Elst, 69
  6. ↑ Frère, Jean Claude. Early Flemish painting. Terrail, 2007
  7. ↑ 7,0 7,1 Harbison, 126–127
  8. ↑ Ainsworth, 25–26
  9. ↑ Kemperdick, 23
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Stapleford, 19
  11. ↑ Kemperdick, 23
  12. ↑ Brown, 70
  13. ↑ Woods-Marsden notes just two earlier examples, both of men: Castagnoʻs Portrait of a Man and Mantegnaʼs Portrait of Cardinal Ludovico Trevisan. In Brown, 70
  14. ↑ See Upton, 22, for extant variants of this signature
  15. ↑ 15,0 15,1 Ainsworth, 166, though Campbell, 677 cites this to a book of Waagenʼs published in 1863. The original Latin text of the inscription as Waagen read it does not appear to have been recorded.
  16. ↑ Sterling, 18–19
  17. ↑ Sterling, 18

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Ainsworth, Maryan. Petrus Christus: Renaissance Master of Bruges. New York: Metropolitan Museum of Art, 1994. ISBN 0-8109-6482-1
  • Brown, David Alan. Virtue and Beauty: Leonardoʻs Ginevra deʼ Benci and Renaissance Portraits of Women. Princeton, NJ: Princeton University Press, 2003. ISBN 978-0-691-11456-9
  • Campbell, Lorne, review of Petrus Christus by Peter H. Schabacker, 1975, The Burlington Magazine, Vol. 117, No. 871 (Oct., 1975), pp. 676–677, JSTOR
  • Gemäldegalerie, Berlin. Prestel Museum Guide, 1998, Prestel Verlag. ISBN 3-7913-1912-4
  • Hand, John Oliver; Metzger, Catherine; Spron, Ron. Prayers and Portraits: Unfolding the Netherlandish Diptych. New Haven, CT: Yale University Press, 2006. ISBN 0-300-12155-5
  • Harbison, Craig. The Art of the Northern Renaissance. London: Laurence King Publishing, 1995. ISBN 1-78067-027-3
  • Kemperdick, Stephan. The Early Portrait, from the Collection of the Prince of Liechtenstein and the Kunstmuseum Basel. Munich: Prestel, 2006. ISBN 3-7913-3598-7
  • Nash, Susie. Northern Renaissance art. Oxford: Oxford History of Art, 2008. ISBN 0-19-284269-2
  • Panofsky, Erwin. Early Netherlandish Painting. London: Harper Collins, 1953. ISBN 0-06-430002-1
  • Ridderbos, Bernhard; Van Buren, Anne; Van Veen, Henk. Early Netherlandish Paintings: Rediscovery, Reception and Research. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2005. ISBN 0-89236-816-0
  • Russell, Archibald. (mis-catalogued as „Archibald G. B. Russell and Rouge Croix“ by JSTOR!) „Van Eyck and His Followers“, letter in The Burlington Magazine for Connoisseurs, 1922, Vol. 40, No. 227 (Feb., 1922), p. 102, Van Eyck and His Followers, JSTOR
  • Stapleford, Richard. Lorenzo Deʼ Medici at Home: The Inventory of the Palazzo Medici in 1492. Manchester: Manchester University Press, 2013. ISBN 0-271-05641-X
  • Sterling, Charles. „Observations on Petrus Christus“. The Art Bulletin, Vol. 53, No. 1, March 1971
  • Suckale, Robert. Gothic. Cologne: Taschen. ISBN 3-8228-5292-9
  • Upton, Joel Morgan. Petrus Christus: His Place in Fifteenth-Century Flemish painting. University Park, PA: Pennsylvania State University Press, 1989 ISBN 0-271-00672-2
  • Van der Elst, Baron Joseph. The Last Flowering of the Middle Ages. Whitefish MA: Kessinger Publishing, 2005. ISBN 1-4191-3806-5

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yosh_qiz_(Kristus)_portreti&oldid=4438957" dan olindi