Yorkshirda mahalliy boshqaruv tarixi
Yorkshirda mahalliy boshqaruv tarixi noyob va murakkabdir. Yorkshir Angliyaning eng yirik tarixiy okrugi boʻlib, qishloq xoʻjaligi, ishlab chiqarish va togʻ-kon sanoatiga ixtisoslashgan shahar va qishloqning birgalikda rivojlanganidan tashkil topgan[1]. Mahalliy boshqaruv uzoq vaqt davomida sezilarli oʻzgarmagan holda, zamonaviy davrda mahalliy hokimiyat tuzilmalarida bir qator islohotlarga duch keldi, ularning baʼzilari ziddiyatli tus olgan[2]. Islohotlardan eng muhimi 1972-yilgi Mahalliy boshqaruv toʻgʻrisidagi qonun[3] va 1990-yillarda Buyuk Britaniyada mahalliy hukumat islohoti edi. Tarixiy hudud hozirda bir nechta okrug va tumanlarga toʻgʻri keladi va asosan Yorkshir va Humber mintaqasida joylashgan.
Dastlabki boʻlinishlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yorkshir antik davrda Jorvik qirolligi sifatida paydo boʻlgan. Anʼanaviy ravishda gʻarbiy, shimoliy va sharqiy qismlarga boʻlingan. Bu atama IX asrda skandinaviyalik koʻchmanchilarning „uchinchi qismi“ boʻlgan qadimgi Norse þriðing soʻzidan kelib chiqqan. Soʻngra qismlarning har biri wapentake deb nomlangan kichikroq boʻlinmalarga boʻlingan. Keyinchalik wapentake maʼmuriyat uchun asos sifatida ishlatilgan. Taxminan 1823-yilda wapentakelar quyidagilar boʻlgan:
| Qismlar | Wapentakelar |
|---|---|
| Sharq | Buckrose, Dickering, Harthill – (Beynton mayoq, Holme mayoq, Hunsley mayoq va Wilton mayoq), Holderness – (Shimoliy, Oʻrta va Janubiy), Howdenshire, Hullshire, Ouse va Dervent |
| Shimoliy | Allertonshire, Birdforth, Bulmer, Gilling Sharq va Gʻarb, Halikeld, Hang Sharq va Gʻarb, Langbaurgh Sharq va Langbaurgh West, Pickering Lythe, Ryedale, Whitby Strand, York shahri |
| Gʻarbiy | Agbrigg va Morli (Agbrigg va Morley boʻlinmalari), Barkston Ash, Evkross, Klaro Quyi va Yuqori, Morli, Osgoldkross, Skyrack Pastki va Yuqori, Staincliffe Sharqiy va Gʻarbiy, Staincross, Strafforth va Tickhill Quyi va Yuqori |
Ulardan tashqari York shahrining gʻarbiy tomonida Ainsty wapentake joylashgan.
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Beverli, Donkaster, Kingston-apon-Xall, Lids, Pontefrakt, Richmond, Ripon, Skarboro va York shahar korporatsiyalari 1835-yildagi Munitsipal korporatsiyalar qonuni bilan isloh qilingan. 1889-yilda, 1888-yilgi Mahalliy boshqaruv toʻgʻrisidagi qonunning bir qismi sifatida Yorkshire uchta maʼmuriy okrugga (har birida okrug kengashi mavjud), okrug esa tumanlariga boʻlingan. Maʼmuriy okruglar boʻlinishlarida Bredford, Galifaks, Xaddersfild, Kingston-apon-Xall, Lids, Midlsbro, Sheffild va York kabi yirik shaharlar bundan mustasno edi. Yorkshir qonun boʻyicha yagona okrug sifatida tasniflashda davom etgan. York shu maqsadda Gʻarbiy qism bilan bogʻlandi. 1894-yilda okrugning qolgan qismi, yaʼni okrug boʻlimi yoki munitsipal („tuman boʻlmagan“) okrugi boʻlmagan, 1894-yildagi "Mahalliy boshqaruv toʻgʻrisida "gi qonun bilan shahar va qishloq tumanlariga boʻlingan. 1889-yildan 1974-yilgacha bir nechta yangi tuman tumanlari tashkil etildi:
| Qismlar | Bosh qarorgoh | 1889-yilda okrug tumanlari | Yangi tuman tumanlari |
|---|---|---|---|
| Sharq | Beverli | Kingston-apon-Xall | yoʻq |
| Shimoliy | Northallerton | Midlsbro (1968 yilda bekor qilingan) | Teesside (1968) |
| Gʻarbiy | Ueykfild | Bredford, Halifax, Xaddersfild, Lids, Sheffild, York | Barnsli (1913), Dyusberi (1913), Donkaster (1927), Roterxem (1902), Ueykfild (1915) |
Shimoliy qism 6,252 acre (25.30 km2) hududni egallagan 1968-yilda Tessayd okrugi tashkil etilgan.
1971-yildagi aholining taqsimlanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Viloyat okruglarining tashkil topishi va oʻsishi, aholining mamlakatdan shaharlarga koʻchishi natijasida okruglardagi aholi soni maʼmuriy okruglardagi aholidan koʻp boʻla boshladi. 1971-yilga kelib Yorkshir aholisining 53 % okrug tumanlarida yashar edi. 1971-yilda aholining taqsimlanishi quyidagicha boʻlgan[4]:
| Qismlar | Maʼmuriy okrug |
Tuman tumanlar |
Jami |
|---|---|---|---|
| Sharq | 257 340 | 285 969 | 543 309 |
| Shimoliy | 329 423 | 396 233 | 725 656 |
| Gʻarbiy | 1 793 473 | 1 991 540 | 3 785 013 |
| Jami | 2 380 236 | 2 673 742 | 5 053 978 |
1974-yildagi oʻzgarishlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Angliyada mahalliy boshqaruv 1974-yilda 1972-yildagi Mahalliy boshqaruv qonuni bilan isloh qilingan[5]. Ushbu aktga koʻra, mahalliy rahbarlar oʻzlarining leytenantlik va shrievaltylarini yoʻqotdilar va maʼmuriy grafliklar, okruglar va ularning kengashlari tugatildi[3]. Yorkshir hududi bir qancha metropolitan va metropoliten boʻlmagan okruglarga boʻlindi:[6]
| 1974-yildan keyin tumanlar | Mavjud hudud |
|---|---|
| Klivlend (janubiy Tees) | Shimoliy qismlar, shu jumladan Teessayd okrugi okrugi |
| Cumbria (faqat qism) | Gʻarbiy qismdan Sedberg qishloq okrugi |
| Durham (faqat qism) | Shimoliy qismdan Startforth qishloq okrugi |
| Buyuk Manchester (faqat qism) | Gʻarbiy qismdan Saddleworth Urban tumani |
| Humberside (shimoliy qismi) | Kingston apon-Xall va Sharqiy qismning koʻp qismi va Gʻarbiy qismdan Goul |
| Lancashire (faqat qism) | Bowland qishloq okrugi, Barnoldswick, Earby va Gʻarbiy qismdan Skipton qishloq okrugining bir qismi |
| Shimoliy Yorkshir | York ; Shimoliy qismning koʻp qismi; Gʻarbiy qismdan Xarrogeyt, Knaresboro va Selbi; va Filey atrofida Sharqiy qismning bir qismi |
| Janubiy Yorkshire | Gʻarbiy qismdan Barnsli, Donkaster, Sheffild va Roterxem |
| Gʻarbiy Yorkshir | Gʻarbiy qismdan Bredford, Dyusberi, Halifax, Xaddersfild, Lids va Ueykfild |
Islohot Janubiy va Gʻarbiy Yorkshir metropolitan okruglarida gʻarbiy qismning urbanizatsiyalashgan qismlarini birlashtirishga intildi[7]. Metropolitan boʻlmagan yoki shir okruglari deb nomlanuvchi boshqa okruglar[7] Tees daryosi va Humber atrofida rivojlangan urbanizatsiyalashgan hududlarni tan olib, Shimoliy Yorkshirni asosan qishloq okrugi sifatida qoldirdilar[3].
Royal Mail reaksiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Royal Mail 1974-yilda Janubiy, Shimoliy va Gʻarbiy Yorkshirni okruglar sifatida qabul qildi. Shuningdek, u Yorkshirdan Kambriya, Durem va Lankashirga oʻtkazilgan savdoni va Klivlendning yaratilishini tan oldi. Humbersaydda Yorkshir qismi Shimoliy Xambersayd okrugiga aylandi. Katta Manchesterni okrugi sifatida qabul qilish mumkin emas edi, shuning uchun Saddlevort (Oldxem shaharchasining bir qismi edi) Lancashire okrugiga kiritilgan[8].
Tuman nomi oʻzgarishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Baʼzi oʻzgarishlar nomaqbul boʻlgan[2] va 1972-yilgi qonunning qabul qilinishi tuman kengashlariga oʻz tumanlarining nomlarini oʻzgartirishga ruxsat berdi. Humbersaydda Beverli tumani Sharqiy Yorkshir Beverli tumaniga oʻzgartirildi va Shimoliy Uolds tumani 1981-yilda Sharqiy Yorkshirga almashtirildi, bu ularning Yorkshir bilan tarixiy aloqasini mustahkamlagan.
1990-yillar Buyuk Britaniyada mahalliy hokimiyat islohoti[tahrir | manbasini tahrirlash]
1990-yillarda Buyuk Britaniyada mahalliy hokimiyatga oid islohot boʻlib oʻtdi. Bu 1974-yilda tuzilgan okruglarga bir qator oʻzgarishlar kiritdi[2]. Koʻrib chiqish doirasida 1996-yilda Klivlend va Humbersayd tugatildi va ularning tumanlari unitar hokimiyat sifatida qayta tashkil etildi. Unitar hokimiyatga aylanishdan tashqari, Yorkshirning Sharqiy qisi leytenantlik va shrievalty (shuningdek, Hullni oʻz ichiga olgan) maqsadlari uchun okrug sifatida qayta kiritildi. Angliyaning tantanali okruglardagi oʻzgarishlar 1997-yildagi Lieutenancies akti bilan qayta tasdiqlandi. Unitar okruglar quyidagilardan iborat:
| Unitar hokimiyat | Viloyat 1974-yildan 1996-yilgacha | 1996-yildan tantanali okrug |
|---|---|---|
| Yorkshirning Sharqiy qismi | Humberside: Beverli, Boothferry (qism), Sharqiy Yorkshire, Holderness | Yorkshirning Sharqiy qismi |
| Hull | Humberside: Xall | Yorkshirning Sharqiy qismi |
| Midlsbro | Klivlend: Midlsbro | Shimoliy Yorkshir |
| Redcar va Klivlend | Klivlend: Langbourg | Shimoliy Yorkshir |
| Stokton-on-Tis | Klivlend: Stokton-on-Tis | Shimoliy Yorkshire va Durham okrugi |
| York | Shimoliy Yorkshir: York va Selbi, Xarrogeyt va Ryedale qismlari | Shimoliy Yorkshir |
2000-yillarda Shimoliy Yorkshirning qayta tashkil etilish ehtimoli[tahrir | manbasini tahrirlash]
2003-yilda hukumat mintaqaviy assambleyalar uchun takliflar doirasida Shimoliy Yorkshirda mahalliy hokimiyatni qayta qurish boʻyicha qoʻshimcha takliflarni ilgari surdi. Bu Shimoliy Yorkshir kengashining ikki bosqichli tuzilmasini toʻgʻridan-toʻgʻri saylanadigan mintaqaviy assambleyadagi yagona unitar hokimiyat bilan almashtirish, shuningdek, Ryedale kengashi aholisining keskin kamayishi bilan bogʻliq edi[9].
Taklif etilgan variantlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
York shahar kengashi 1996-yilda kengaytirilgan unitar kengashga aylandi.
Maslahatlashuvlarning birinchi bosqichida Shimoliy Yorkshir okrugi kengashi unitar okrug variantini qoʻllab-quvvatladi.
Dastlabki kelishuvlardan soʻng hukumat ikkinchi bosqichdagi maslahatlashuvlar uchun yagona unitar okrug kengashi variantini qabul qildi. Takliflar 2007-yilda qayta tiklandi, ammo maslahatlashuvdan keyin yana rad etildi[10][11].
2020-yillar Shimoliy Yorkshirning qayta tashkil etilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
2020-yilda hukumat Shimoliy Yorkshirdagi kengashlarga unitar hududlarda qayta tashkil etish variantlarini ilgari surishni buyurdi.
Taklif etilgan variantlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shimoliy Yorkshir okrugi kengashi 2007 va 2003-yillarda taklif qilgan bir xil variantni ilgari surdi, unitar Shimoliy Yorkshir va mavjud unitar York shahri. Ushbu variant York shahri tomonidan qoʻllab-quvvatlandi. Yetti tumandan oltitasi (Hambletondan tashqari) birgalikda okrugni sharq/gʻarbga boʻlish va Yorkni sharqiy kengashga birlashtirish taklifini ilgari surdilar. Ikki variant boʻyicha maslahatlashuvlar 2021-yil 22-martda okrug kengashiga oddiy saylovlar (va Kreyvendagi tuman kengashi saylovlari) bekor qilinishi bilan boshlandi[12].
Hukumat qarori[tahrir | manbasini tahrirlash]
2021-yil 21-iyulda Uy-joy, jamoalar va mahalliy boshqaruv vazirligi 2023-yil aprel oyida metropoliten boʻlmagan okrugning unitar hokimiyati qayta tashkil etilishini eʼlon qildi. Tuman kengashi va yetti tuman kengashi tugatilib, ularning vazifalari yagona hokimiyat ixtiyoriga o‘tkazilishi belgilandi. York shahri uchun mavjud unitar hokimiyat oʻzgartirilmaydigan boʻldi[13][14].
Demografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
1831-yildan 1991-yilgacha Yorkshirning umumiy maydoni va aholisi quyida berilgan. Hudud 1971-yilgacha boʻlgan uchta qismga va 1981-yildan Gʻarbiy, Shimoliy va Janubiy Yorkshirga boʻlingan[15].
| Yil | 1831-yil | 1841-yil | 1851-yil | 1861-yil | 1871-yil | 1881-yil | 1891-yil | 1901-yil |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Maydoni (akr) | 3 669 510 | 3 619 790 | 3 826 566 | 3 830 567 | 3 882 851 | 3 880 872 | 3 809 540 | 3 883 979 |
| Aholi | 1 371 359 | 1 582 001 | 1 761 692 | 2 033 610 | 2 436 355 | 2 837 034 | 3 218 882 | 3 512 838 |
| Yil | 1911-yil | 1921-yil | 1931-yil | 1951-yil | 1961-yil | 1971-yil | 1981-yil | 1991-yil |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Maydoni (akr) | 3 886 028 | 3 885 702 | 3 891 967 | 3 897 909 | 3 897 939 | 3 918 656 | 2 942 530 | 2 941 247 |
| Aholi | 3 897 682 | 4 098 490 | 4 389 679 | 4 622 659 | 4 725 976 | 5 053 989 | 3 967 192 | 3 978 484 |
1831-yildan 1991-yilgacha aholi zichligi 1 akrga 0,4 dan 1,4 kishigacha oshdi[15].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ John Bartholomew, Gazetteer of the British Isles, (1887)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 HMSO, Aspects of Britain: Local Government, (1996)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Arnold-Baker, C., Local Government Act 1972, (1973)
- ↑ 1971 census
- ↑ Elcock, H, Local Government, (1994)
- ↑ Redcliffe-Maud & Wood, B., English Local Government Reformed, (1974)
- ↑ 7,0 7,1 Jones, B. et al., Politics UK, (2004)
- ↑ Royal Mail, Address Management Guide, (2004)
- ↑ „Boundary shake-up unveiled“. BBC News (2003-yil 1-dekabr). Qaraldi: 2020-yil 2-avgust.
- ↑ „Proposals for Future Unitary Structures: Stakeholder Consultation“. Ministry of Housing, Communities & Local Government (2008-yil 30-oktyabr). 2008-yil 3-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 2-avgust.
- ↑ „County's unitary plan turned down“. BBC News (2007-yil 25-iyul). Qaraldi: 2020-yil 2-avgust.
- ↑ „Proposals for unitary local government in Cumbria, North Yorkshire and Somerset“. GOV.UK. Ministry of Housing, Communities & Local Government (2021-yil 22-fevral).
- ↑ „Next steps for new unitary councils in Cumbria, North Yorkshire and Somerset“ (en). GOV.UK. Qaraldi: 2021-yil 20-dekabr.
- ↑ „The new council“. North Yorkshire County Council. Qaraldi: 2021-yil 20-dekabr.
- ↑ 15,0 15,1 National Statistics — 200 years of the Census in Yorkshire