Yax
YAH MISR XUDOSI/Tursunboyev Islam Yah[1] (yoki Aah[2]; masalan. Jˁḥ— oy)[1][3] — qadimgi Misr oy xudosi va uning belgilanishi[4].
Ibodat
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kechasi yerni yoritadigan oy quyoshga qarama-qarshi hisoblangan. U majoziy maʼnoda „oylar va yillar bilan oʻrtoqlashadigan“ vaqt oʻlchagichi "deb nomlangan[4]. Oy va Quyosh Horusning chap va oʻng koʻzlari hisoblangan, ulardan hokimiyat uchun kurashda Set ularni yirtib tashlagan va koʻmgan; boshqa variantlarga koʻra — quyosh „Raning koʻzi“, oy esa „Horusning koʻzi“ deb nomlangan[4]. Xnum, Tot va Ming ularni Yah bilan birlashtirgan Oyning uyini tark etishdi. Shuning uchun Yahning hurmati bu xudolarning anʼanaviy markazlarida — Fiva va Germopolda keng tarqalgan. Montu buyuk ibodatxonasi joylashgan Madamudda „Yaha uyi“ saqlanib qolgan.
Rasm
[tahrir | manbasini tahrirlash]Fir’avnning kamarida tor bosh kiyimi va boshida oy diski bilan tasvirlangan[4]. Baʼzan yoshlik qulflari bilan oʻsmir sifatida tasvirlangan[5].
Sinkretizm
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qadimgi Qirollikda keyingi davrlarga[6] qaraganda koʻproq hurmat bor edi, chunki oy davomida dehqonlar dala ishlarining vaqtini aniqlar edi.
Bir nuqtada, Amduat kitobiga koʻra, Osiris oy xudosi hisoblangan, garchi Diodor uni notoʻgʻri quyosh, Isis esa oy deb atagan. Yer osti xudosi Osiris oy xudosining vazifalarini majoziy maʼnoda „oʻliklarning quyoshi“deb qabul qilishi mumkin edi. Plutarxning soʻzlariga koʻra, Osiris uchun motam bayramida ruhoniylar yerdan marosim oy shaklidagi haykalcha yasaydilar, "bu xudolarni suv va yerning moddasi deb bilishlarini koʻrsatib, uni kiyintiradilar va bezatadilar".
Ahmosidlar davrida 17-sulolaning oxirida Yah muhim rol oʻynadi, ular Xudoning ismini oʻz ismlariga kiritdilar: Yahmos (Yah tugʻilgan), Yahxotep (Yah rozi), Yahmos-Nefertari. Shu bilan birga, Yah va Tot Yah-Tot nomi ostida birlashtirilgan, Tot yoki oʻzini oy shaklida majoziy taʼrifi sifatida. Natijada, mifologiyadagi muhim roli tufayli Totga sigʻinish ustunlik qiladi, bu keyingi XVIII sulolasining Tutmosidlar nomlarida oʻz aksini topadi[7].
Nil deltasidagi Tanis shahrida Yah yoki u bilan bogʻliq Misr maʼbudasi Hathor-Isis bilan timsollangan oy maʼbudasi Astartega sigʻinish keng tarqalgan edi.
Bularning barchasi Yahning umumiy funksiyalari bilan oy xudosi bilan bogʻliq boʻlgan turli xil ibodatlar bilan asta-sekin birlashishiga ishora qiladi[8]. Biroq, Yahga sigʻinish butunlay yoʻqolmadi va XXVI suloladan Amasis davrida qisqa vaqt ichida qayta tiklandi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 М. А. Коростовцев. Религия древнего Египта. Наука, 1976 — 84-bet.
- ↑ Рак И. В.. Египетская мифология. М.: Терра, 2004 — 63-bet. ISBN 9785275009972.
- ↑ E. A. Wallis Budge. An Egyptian Hieroglyphic Dictionary: With an Index of English Words, King List and Geographical List with Indexes, List of Hieroglyphic Characters, Coptic and Semitic Alphabets. Cosimo, Inc., 2013-01-01 — 29-bet. ISBN 9781616404604.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Hans Bonnet. Reallexikon der ägyptischen Religionsgeschichte. Walter de Gruyter, 2000-01-01 — 355—356, 470—474-bet. ISBN 9783110827903.
- ↑ Pat Remler. Egyptian Mythology, A to Z. Infobase Publishing, 2010 — 1—2, 21-bet. ISBN 9781438131801.
- ↑ Hans Bonnet. Reallexikon der ägyptischen Religionsgeschichte. Walter de Gruyter, 2000-01-01 — 355—356, 470—474-bet. ISBN 9783110827903.
- ↑ British Museum. The British Museum book of ancient Egypt. Published for the Trustees of the British Museum by British Museum Press, 1992-06-15.
- ↑ Плутарх. „Об Исиде и Осирисе“ (ru) 39. astronline.pro. 2017-yil 16-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 15-noyabr.