Xolid Said Xoʻjayev
| Xolid Said Xoʻjayev | |
|---|---|
 | |
| Tavalludi |
1888 |
| Vafoti |
13-oktyabr 1937 Boku |
| Fuqaroligi |
 Turkiston general-gubernatorligi Oʻzbek SSR |
| Kasbi | tilshunos |
| Turmush oʻrtogʻi | Sitora Riza Talishinskaya |
| Bolalari | Baxija Xoʻjayeva-Mamedova |
| Otasi | Said Ali |
.jpg)
Xolid Said Xoʻjayev (ozarbayjoncha: Xalid Səid Xocayev, 1888—1937) – oʻzbek va ozarbayjon tilshunosi. Shuningdek, Ozarbayjon tilini lotin alifbosiga oʻtkazishda muhim rol oʻynagan shaxslardan biri. Uzoq vaqt davomida ilmiy merosi oʻzbek olimlari tomonidan yaxshi tadqiq etilmagan[1][2].
Biografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Xolid Said Xoʻjayev 1888-yilda Toshkentdan uncha uzoq boʻlmagan Baytqo‘rg‘on qishlogʻida tugʻilgan. Boshlangʻich taʼlimini qishlogʻidagi maktablardan birida olgach, 6 yil Toshkent madrasasida tahsil olgan. Taʼlim olish istagi kuchli boʻlganligi tufayli keyinchalik Turkiyaga borib, 1914-yil Istanbul universitetining tibbiyot fakultetiga oʻqishga kirdi. 2 yillik taʼlimdan soʻngra Xolid Said tarix-filologiya fakultetiga oʻqishga qabul qilinib, oʻqishni 1918-yilda tugatgan.
1918-yilda Xolid Said Turkiyadan Ozarbayjonga kelib, Ganja va Boku shaharlaridagi oʻrta va oliy oʻquv yurtlarida dars bera boshlaydi. U Vengriya SSSR Fanlar akademiyasining Ozarbayjon boʻlimida ham faoliyat olib borgan. Oʻrta Osiyoning milliy-hududiy boʻlinishidan soʻng (1924) Xoʻjayev Oʻzbekistonda ham ishlab, Ozarbayjon oʻquv yurtlarida oʻzbek talabalarining taʼlimini tashkil etishga bosh-qosh boʻlgan[3].
Xolid Said 1926-yil Boku shahrida tashkil etilgan Turkiy xalqlar qurultoyida ishtirok etgan delegatsiya tarkibida ham boʻlgan. Olim turkiy xalqlar tarixiga oid koʻplab ilmiy izlanishlar muallifidir. Xolid Said 1937-yilda hibsga olingan va oʻsha yilning 12-oktyabr kuni otib oʻldirilgan[4][5]. Stalinning oʻlimidan keyin Xolid Saidning rafiqasi Roza xonim 1955-yil 16-aprel kuni huquq-tartibot idoralari rahbarlari va siyosiy arboblardan erining ishini qayta koʻrib chiqish kerakligini soʻraydi. Xolid Said SSSR Oliy sudi Harbiy kollegiyasining 1957-yil 16-may kuni chiqargan qaroriga koʻra toʻliq oqlangan[3].
Tarjimalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Xolid Said Xoʻjayev Oʻtgan kunlar[6] va Choliqushi romanini ozarbayjon tiliga tarjima qilgan. U, shuningdek, Devonu lugʻotit turk asarini ilk bor ozarbayjon tiliga oʻgirgan[7].
Oilasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Xoʻjayev Ozarbayjonda Sitora Riza Talishinskaya bilan turmush qurgan. Bu turmushdan Baxija Xoʻjayeva-Mamedova dunyoga kelgan.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Xolid Said hayoti va faoliyati: “Oʻtgan kunlar” ozar tilida ⋆ WWW.MALUMOT.RU - Malumotlar bazasi“ (ru-RU). WWW.MALUMOT.RU - Malumotlar bazasi (2021-yil 20-fevral). Qaraldi: 2024-yil 15-fevral.
- ↑ „Марҳабо Қўчқорова. Холид Саид ҳаёти ва фаолияти: “Ўтган кунлар” озар тилида“ (ru-RU). www.ziyouz.uz (2015-yil 31-mart). Qaraldi: 2024-yil 15-fevral.
- ↑ 3,0 3,1 oyina.uz „Туркий тилли халқлар ўртасида умумий алифбо ва адабий тил яратиш ғояси билан чиққан жадид“ (kiril). Oyina.uz. Qaraldi: 2024-yil 15-fevral.
- ↑ „Istiqlol yo‘lida jon fido qilgan millatimiz fidoyilari“. 2024-yil 15-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 15-fevral.
- ↑ „Ходжаев Халид Саид (1893)“ (ru). Открытый список. Qaraldi: 2024-yil 15-fevral.
- ↑ „Qodiriy qadridan quvondik“ (uz-Latn-UZ). https://yuz.uz. Qaraldi: 2024-yil 15-fevral.
- ↑ „Халид Саид Ходжаев –“. www.anl.az. Qaraldi: 2024-yil 15-fevral.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Ашнин Ф., Алпатов В., Насилов Д., Репрессированная тюркология, М., 2002.
- Кононов А. Н., Из истории отечественной тюркологии, Советская Тюркология, 1973, № 1.
- Паша Керимов. Издана новая монография о Халиде-Сеиде Ходжаеве. Газета «Каспий», 2010, 16 января.
- Садыхов Муртуз. Восстановить историческую справедливость. «Бакинский рабочий», 1989, 9 сентября.
- Тагирзаде А., Халид-Саид Ходжаев, Советская Тюркология, Баку, 1988, № 3
- Abdullayev Ə.Z. Azərbaycan dili məsələləri. Bakı Universiteti Nəşriyyatı, 1992, səh.73
- Alatay Besim. «Divanü luğat it-türk» tərcümesi, 1939, 1 cild, s. XXXI
- Azər Turan. Xalid Səid Xocayev. Şəhid türkşünas. Bakı, 2009
- Azər Turan. Əlibəy Hüseynzadənin Birinci türkolojı qurultayından geydləri. «Ədəbiyyat Gəzeti», 2008, 15 febral
- Azər Turan. Bu dünyada bir Xalid Səid vardı. «Ədəbiyyat Gəzeti», 2008, 12 sentyabr.
- Azər Turan. Qızı Bəhicə xanımla «Divani-luğət-it Türk» ün ilk tərcməçisi Xalid Səid haqqında söhbət. «Ədəbiyyat Gəzeti», 2008, 14 noyabr
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. 1 cild, səh. 394. Balı, 2004
- Babayev Adil. Elimizin və elmimizin soyqırımı. Bakı, 2003, səh.141
- Bünyadov Ziya. Xocayev Xalid Seyid. İstintaq işi
- «Azərbaycan müəllimi» qazeti, 10 yanvar 1990
- Bünyadov Ziya. 30-cu illərin gurbanları. Arxivlər acılır. «Azərbaycan müəllimi», 1980, 10 yanvar
- Bünyadov Ziya. Qırmızı terror. Bakı, 1988
- Cəfərov E. Halid Said ana yurdunda. «Elm» gəzeti, 1988, 17 dekabr
- Dəmirçizadə Ə. "Azərbaycan dilinin üslubiyyatı. Bakı, Azərtədrisnəşr, 1962, səh.4
- Erkin Emet. Doğumunun 1000. Yılında Kaşgarlı Mahmudun türkolojıdaki yeri ve onunla ilgili yapılan çalişmalar. Rize Üniversitesi. Uluslararası Kaşkarlı Mahmud Sempoziumı. 17-19.10.2008
- Əli Şamil. Ömrünü ortak Türk kültürüne adayan Halit Sait. «Yom» dərgisi, #6, 2007
- Guliyev Əsgər. İki xalqın oğlu. «Elm» gəzeti, 1988, 23 iyul
- Guliyev Elesger. Xalid Səid."Ana sözü" gəzeti, Bakı, 1991
- Jabborov Anvar. Xolid Said Xujaev. «Kommunizm uçun», 1990, 5 iyul
- Kamil Vəli Nərimanoğlu, Ağakişiyev Əliheydər. "A.N.Kononov. "Rusiyada Türk dillərinin öyrənilməsi tarixi. (1917-ci ilə gədər) «SSRİ də Türk filologiyası (1917—1967)» kitabında. Bakı, 2006, səh.296
- Kocaoğlu Timur. Türkolojide eserler II: Türküstanlı Dilçi Halid Saidin türk lehçelerinin karşılaştırmalı qrameri. Türk Kültürü, 266: 28-38
- Kocaoğlu Timur. Azeri bilgini Halid Saidin türk lehçelerinin karşılaştırmalı qrameri. Tarih İncelemeleri Dergisi. 1984, #2, səh. 349—359.