Xitoy adabiyoti

Xitoy adabiyoti - minglab  yillik tarixni oʻz ichiga oladi, eng qadimgi sulolaviy saroy arxivlaridan tortib, Ming sulolasi davrida ziyoli xitoyliklar ommasini xursand qilish uchun paydo bo'lgan yetuk xalq fantastika romanlarigacha.  Tang sulolasi davrida (618-907) keng tarqalgan yog'ochdan bosma nashrning joriy etilishi va Song sulolasi davrida (960-1279) Bi Sheng (990-1051) tomonidan harakatlanuvchi bosma nashrning ixtiro qilinishi yozma bilimlarni butun Xitoy bo'ylab tez tarqaldi.  Zamonaviyroq yozuvchi Lu Xun (1881-1936) Xitoyda bayhua adabiyotining ta'sirchan ovozi hisoblanadi.

Klassikgacha bo'lgan davr

Xitoy adabiyotining dastlabki qatlamining shakllanishiga turli xil ijtimoiy va kasbiy kelib chiqishi og'zaki an'analari ta'sir ko'rsatdi: kult va oddiy musiqiy amaliyotlar (Shijing), fol ochish (Yi jing), astronomiya, jin chiqarish.  Liu Shipei Xitoy adabiyotining nasl-nasabini diniy afsunlar va afsunlarga (Chjou marosimlarining "Da chju" bobida keltirilgan olti chju zhuii) kuzatishga urinishgan.

Klassik matnlar

Asosiy maqola: Xitoy klassikasi

Shuningdek qarang: Xitoy tilidagi shoirlar roʻyxati

Sharqiy Chjou sulolasi (miloddan avvalgi 770–256) davrida yuzaga kelgan yuzta tafakkur maktabiga oid koʻplab ilk xitoy adabiyoti mavjud.  Ulardan eng muhimlari konfutsiylik klassiklari, daoizm, mohism, legalizm, shuningdek, harbiy fanlar va Xitoy tarixiga oid asarlardir.  E'tibor bering, she'r va qo'shiq kitoblaridan tashqari, bu adabiyotning aksariyati falsafiy va didaktik;  fantastika yo'lida kam narsa bor.  Biroq bu matnlar ham g‘oyalari, ham nasriy uslublari bilan o‘z ahamiyatini saqlab qolgan.

Ayniqsa, Konfutsiy asarlari Xitoy madaniyati va tarixi uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan, chunki “To‘rt kitob” va “Besh klassika” deb nomlanuvchi asarlar to‘plami miloddan avvalgi 12-asrda har qanday davlat lavozimiga imperatorlik imtihonini o‘tkazish uchun asos sifatida tanlangan edi.  Shunday qilib, ushbu to'qqizta kitob ta'lim tizimining markaziga aylandi.  Ular ikki toifaga bo'lingan: Konfutsiy tomonidan sharhlangan va tahrirlangan "Besh klassika" va "To'rt kitob". 

Besh klassika

Ching yoki O'zgarishlar klassikasi, fol ochish qo'llanmasi;

“Klassik she’riyat”, she’rlar to‘plami, xalq qo‘shiqlari, bayram va marosim qo‘shiqlari, madhiya va maqtovlar;

marosimlar kitobi yoki marosimlar yozuvi;

Hujjatlar kitobi, erta Chjou davri va undan oldingi hukmdorlar va amaldorlar tomonidan yozilgan hujjatlar va nutqlarning dastlabki xitoy nasri to'plami;

Bahor va kuz yilnomalari, Konfutsiyning tug'ilgan davlati Lu haqida eramizdan avvalgi 722 yildan 479 yilgacha bo'lgan tarixiy yozuv.