Kontent qismiga oʻtish

Xalel Dosmuhamedov

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Xalel Dosmuhamedov
qozoqcha: Халел Досмұхамедұлы
 Alash Oʻrda xalq kengashi aʼzosi
Mansab davri
1917-yil 13-dekabr – 1920-yil 5-mart
Hukumat boshligʻi Alixan Bukeyxanov
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi 1833-yil 24-aprel
Gʻarbiy Qozogʻiston viloyati, SSSR
Vafoti 1939-yil 19-avgust
Olmaota
Fuqaroligi SSSR bayrogʻi SSSR
Siyosiy partiyasi Alash
Taʼlim S. M. Kirov nomidagi harbiy tibbiyot akademiyasi
Kasbi shifokor, oʻqituvchi, olim
Dini Islom

Xalel Dosmuhamedov (1883-yil 24-aprel — 1939-yil 19-avgust) — Alash harakati arbobi, shifokor, oʻqituvchi va olim. Garchi kasbi shifokor boʻlsa ham, jamiyat hayotining koʻplab jabhalarida ishtirok etgan va koʻp qirrali isteʼdod egasi: siyosiy va jamoat arbobi, tarixchi, tabiatshunos, tilshunos, yozuvchi, ogʻzaki adabiyot nutqning nodir namunalarini yigʻuvchi, targʻibotchi va mohir tarjimon[1][2] .

1883-yil 24-aprelda sobiq Ural viloyati, Guryev tumani, Taisoygan boʻlisi (hozirgi Atirau viloyati Qizilkoʻgʻa tumani) 4-sonli Taysoygʻan qishlogʻida tugʻilgan. U Bayuli qabilasining Berish urugʻidan boʻlgan[3].

Akasi Dauletumbet Mashaqulining taʼsirida otasi Dosmuhamed qishloq mullasidan xat olib, Xalilni mahalliy rus-qozoq maktabiga yuboradi. Maktabni yaxshi tamomlagan Xalel 1894-yili Tekedagi Ural harbiy-realistik maktabining tayyorlov sinfiga o‘qishga qabul qilinadi va uni aʼlo baholar bilan tugatadi, yana bir yil qo‘shimcha sinfda o‘qishga qoldiriladi.

Keyin Sankt-Peterburg imperatorlik harbiy tibbiyot akademiyasiga oʻqishga kirdi va lotin tilida qoʻshimcha imtihon topshirdi.

Uning talabalik davri imperiyadagi siyosiy notinchliklarga to‘la davrga to‘g‘ri keldi, bu uning siyosiy taʼlimi va Ma taʼsir ko‘rsatdi. Bu yillarda mamlakatda saylovoldi tashviqotini olib bordi, mahalliy „Fikr“, „Uralskiy listok“ gazetalariga maqolalar yozdi, siyosiy notinchliklar faktlarini xalqqa tushuntirdi.

1905-yilda Ural shahrida besh viloyat delegatlarining qurultoyida kadetlar partiyasining mahalliy boʻlimi tashkil etildi. Baqitjan Qaratayev va M.Baqitkereyevlar bilan bitga yana 9 kishidan iborat Qozog‘iston Konstitutsiyaviy-demokratik partiyasi Markaziy qo‘mitasi aʼzoligiga saylandi.

1909-yilda akademiyani oliy darajadagi shifokor unvoni bilan, oltin medal bilan tamomlab, qisqa muddatga ofitser sifatida harbiy burchini bajarishga yuboriladi. Dastlab Perm viloyatida, keyin 2-Turkiston, 2-Ural qozoq-rus piyoda batalyonlarida harbiy kichik shifokor bo‘lib xizmat qilgan.

1912, 1913 va 1915-yillarda vaboga qarshi kurashda qatnashgan. Ushbu ishlari uchun Imperator bronza medali bilan taqdirlangan.

1913-18-yillarda „Qazaq“ gazetasida „Ildiz tabobati haqida“, „Sariq isitma — tif“, „Yuqumli kasalliklar haqida“ kabi kasbiy, ijtimoiy-siyosiy mavzularda maqolalar chop etib, oʻz fikrini bildirgan. „Qirg‘iz xalqi orasida vaboga qarshi qanday kurashish kerak“ (1916) kitobi o‘z davridagi vaboga qarshi kurashning barcha usullarini o‘z ichiga olgan asar edi.

1994-yilda X.Dosmuhamedov nomidagi Atirau davlat universitetiga uning nomi berildi. Universitet oldida uning haykali oʻrnatilgan. Olmaota, Ostona, Sariag‘ash, Atirau, Uralsk, Chimkent va Aqto‘be ko‘chalari Xalel Dosmuhamedov nomi bilan atalgan.

  1. Batis Qazaqstan oblisi. Ensiklopediya. — Almati: „Aris“ baspasi, 2002 jil. ISBN 9965-607-02-8
  2. Jantanu ataulariniң tүsіndіrme sөzdіgі. — Almati: „Sөzdіk-Slovar“, 2006. — 384 bet. ISBN 9965-409-98-6
  3. http://www.tarih.spring.kz/kk/history/collectivization/figures/dosmuhameduly/ (Wayback Machine saytida 2020-01-28 sanasida arxivlangan)
  • Dosmuxamedov, Xalel // Kazaxstan. Natsionalnaya ensiklopediya. — Almati: Qazaq ensiklopediyasi, 2005. — T. II. — ISBN 9965-9746-3-2. (CC BY-SA 3.0)
  • Amanjolova D. A. Partiya Alash: istoriya i istoriografiya, Semipalatinsk, 1993;
  • Amanjolova D. A. Kazaxskiy antonomizm i Rossiya, M., 1994;
  • Qoygeldiev M. Q. Alash qozgʻalisi, A., 1995;
  • Nұrpeyіsov K. N. Alash һәm Alashorda, A., 1995.