Xa xalqi

Xa — Tanzaniyaning gʻarbiy qismida (asosan Kigoma mintaqasida) Tanganika koʻli yaqinida yashovchi xalq; rundi xalqiga qarindosh sanaladi. Umumiy aholi soni — 990 ming kishi (2001-yil uchun) tashkil qiladi. Xa xalqi dindorlari, asosan, protestantlardir (Grinberg 1966, 54).

Tili

Kixa tili keng tarqalgan (Bantu guruhiga mansub) (Platonov 2000: 111).

Dini

Xa xalqining katta qismi (taxminan 90%) protestantlar hisoblanadi, anʼanaviy eʼtiqodlar ham keng tarqalgan, jumladan, birinchi navbatda animizm animizmi (Platonov 2000: 113).

Ijtimoiy tartib

Ekzogamik patrilateral guruhlarga (patrilateral qarindoshlar oʻrtasidagi nikoh — otaning opasini qiziga nikohlanish va boshqalar) boʻlinish anʼanaviydir — urugʻlar va linijlar. Linijlar — qarindoshchilik shakllaridan biri boʻlib, ibtidoiy jamoa davrida keng tarqalgan va genealogik prinsipga asoslangan: linijlarning barcha aʼzolari oʻzlarining haqiqiy genealogik aloqalarni topa olishadi. Patrilokal nikoh: turmush qurgnlar erining oilasi bilan yashashadi. Monogamiya xristianlashgan aholi orasida paydo boʻldi (Koitov 2000, 113).

Anʼanaviy mashgʻulotlari

• qoʻl dehqonchiligi (joʻxori, tariq, makkajoʻxori, manokok, yeryongʻoq, dukkaklilar, kartoshka, bugʻdoy);
• chorvachilik;
• ovchilik (Grinberg 1966, 56).

Mulklari

Anʼanaga koʻra, yer jamoaga mulki boʻlib, egasi unga ishlov berish bilan shugʻullangan paytda, unga tegishli boʻlgan. Yaylovlar umumiydir. Ekin ekiladigan dalalar fermer xoʻjaliklarini tashkil etuvchi yerlar atrofida joylashgan (Koitov 2000: 111).

Turmush tarzi

Zamonaviy Xa xalqi bambukdan yasalgan toʻrtburchak uylarda yashaydi, anʼanaviy uylari esa asalari uyasiga oʻxshaydi. Kiyim sifatida oʻsimlik tolalari va terilardan yasalgan yopqichlar ishlatiladi. Anʼanaviy taomlari — tariq va kassavadan tayyorlangan boʻtqa, sabzavotlardan tayyorlangan ziravorlar hisoblanadi. Banan, marosimlarda isteʼmol qilinadigan, pivo tayyorlash uchun ishlatiladi (Platonov 1965: 117).

Qabila boshligʻi — qabila sardori hisoblanadi. Ekzogam guruhlarga boʻlinish anʼanaviydir — urugʻlar va linijlar. Zamonaviy Xa xalqida, ajdodlaridan farqli oʻlaroq, kichik oilalar son jihatidan ustunlik qiladi. Normativ monogamiya xristianlashgan aholi orasida paydo boʻlgan (Koitov 2000: 113).

Ajdodlarga sigʻinish, tabiat ruhlari, sehr-jodu, boy xalq ogʻzaki ijodi (ertak, matal, matal) saqlanib qolgan (Platonov 1965: 112).

Adabiyotlar

• Greenberg JH, Afrika tillari, 2-nashr. — Gaaga: Mouton, 1966. — 213 p.
• Koitov KV Ha // Dunyo xalqlari va dinlari. / Ch. ed. Tishkov V.A. ; Tahririyat hay’ati: Artemova O. Yu., Artyunov S. A., Kojanskiy A. N. — M. : Buyuk rus entsiklopediyasi, 2000. — 615 p.
• Platonov S.K. Tadqiqot. Eslatmalar. / javob. ed. Platonov V.A. — M. : Sharq adabiyoti, 1965. — 98 b.