Vyetnam raqamlari
Vyetnam raqamlari mahalliy Vyetnam raqamlarining kombinatsiyasi va Xitoydan olingan hisoblash tizimlari.
Umumiy ma'lumot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sinosferaning boshqa tillar orasida, masalan, yapon va koreys, mahalliy yoki o`zlashtirilgan hisoblash tizimlaridan foydalanish keng tarqalgan va o`zlashtirilgan so`zlardan ko'proq foydalaniladi. Vyetnamda Xitoy tizimi kamroq tarqalgan. Birdan minggacha raqamlar odatda vyetnam tilida ifodalanadi va faqat million kabi katta raqamlar keng tarqalgan.
Zamonaviy Vyetnam tili kuokngyo'zgartirilgan lotin yozuvida yozilgan va yuz yil oldin yozilgan matnlarda ham ular xitoycha belgilarda ierogliflar va Vyetnam tilini yozish uchun moslashtirilgan ierogliflar yozgan ty-nom . Bundan tashqari, birinchi navbatda xitoy raqamlari, ikkinchidan esa Vyetnam raqamlari yozilgan.
Raqamlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sinosferaning boshqa xalqlardan farqli o'laroq, Vyetnamliklar o'n minglab odamlarni ikkinchi toifa deb hisoblaydigan xitoylar, koreyslar va yaponiyaliklardan farqli o'laroq, toifadagi uchta belgini ajratib ko'rsatishadi:
- 100000 ( 10 × 10 000);
- 100000 (yaponcha: 10万, 10 × 10 000) ;
- 100000 (100 × 1000) .
Vyetnam tilida 123123123 raqami quyidagicha yoziladi:
- vyetnamcha: một trăm hai mươi ba triệu một trăm hai mươi ba nghìn (ngàn) một trăm hai mươi ba,
- тьы-ном: 𠬠𤾓𠄩𨒒𠀧兆𠬠𤾓𠄩𨒒𠀧𠦳𠬠𤾓𠄩𨒒𠀧,
Xitoy, koreys va yapon tillarida bu raqam quyidagi toifalarga bo'linadi: "1gān2312y3123" (1 yuz million, 2312 o'n ming 3123). 21-asrda Tayvan Respublikasida "kán" belgisi 10 12 deb belgilangan va XXRda u ko'pincha 10 6 ga teng deb hisoblanadi.
Xitoy raqamlari mahalliy raqamlar bilan bir qatorda keng qo'llaniladigan koreys va yapon tillaridan farqli o'laroq, Vetnamda ulardan foydalanish doirasi sezilarli darajada cheklangan. Sinitsizmlar faqat minglar toifasini kesib o'tgandan keyin faol qo'llaniladi: o`n ming ( Vạn , l , vang), yuz million ( ức , n , yk), trillion ( triệu , nà ) . Biroq, bu so'zlar ham asta-sekin qo'llanilmay qo`ygan.
Ba'zi Xitoy raqamlari Vyetnam raqamlari bilan o`xshash: o`n trillion ( mười triệu , 🨒dàn , myoi [Vyetnamcha] ] cheu [Ch. ] ) .
Quyidagi jadvalda eng ko'p ishlatiladigan shakllar yashil va qalin ranglar bilan ta'kidlangan. Talaffuzda dialektal nomuvofiqliklar mavjud bo'lsa, variantlar eslatmalarda beriladi. Vyetnamcha so'zlarning talaffuzi Vyetnam-O`zbek amaliy transkripsiyasiga muvofiq ko'rsatmada berilgan.
| Sonlar | Xitoycha | Qadimgi shakli | Eslatma | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Хantii | Кuokngi | Тii Nom | Кuokngi | ||
| 0 | 空 • 〇（零） | không • linh | — | — | Ilmiy sohalarda qo`llaniladi |
| 1 | 一（壹） | nhất | 𠬠 | một | |
| 2 | 二（貳） | nhị | 𠄩 | hai | |
| 3 | 三（叄） | tam | 𠀧 | ba | |
| 4 | 四（肆） | tứ | 𦊚 | bốn | 20 dan katta sonlarda «tứ» deb o`qiladi. |
| 5 | 五（伍） | ngũ | 𠄼 | năm | Hanoy lahjasida "besh" (5.15.25.35..) bilan tugaydigan ikki xonalisonda bo`lsa "lam" (lăm) deb aytiladi. |
| 6 | 六（陸） | lục | 𦒹 | sáu | |
| 7 | 七（柒） | thất | 𦉱 | bảy | Bazi shevalarda «bẩy» (bey).deb ham o`qilishi mumkin |
| 8 | 八（捌） | bát | 𠔭 | tám | |
| 9 | 九（玖） | cửu | 𠃩 | chín | |
| 10 | 十（拾） | thập | 𨒒 | mười | |
| 100 | 百（佰） | bách | 𤾓 • 𠬠𤾓 | trăm • một trăm | xitoychada "bat" (百) qiyin so`zlarda ko`pincha morfema sifatida ishlatiladi. |
| 1,000 | 千（仟） | thiên | 𠦳 • 𠬠𠦳 | nghìn (ngàn) • một nghìn (ngàn) | «Тhien», "bat" so`zidek son manosida kam ishlatiladi. |
| 10,000 | 萬 • 𠬠萬 | vạn • một vạn | 𨒒𠦳 | mười nghìn (ngàn) | «Mo`t»; «mo`t van» (𠬠萬) — eski vyetnam so`zi. |
| 100,000 | 億 • 𠬠億 • 𨒒萬 | ức • một ức • mười vạn | 𤾓𠦳 • 𠬠𤾓𠦳 | trăm nghìn (ngàn) • một trăm nghìn (ngàn) | «Miiy» va «mo`t» — eski vyetnam so`zi . |
| 1,000,000 | 兆 • 𠬠兆 • 𠬠𤾓萬 | triệu • một triệu • một trăm vạn | — | — | «Мo`t» и «cham» — eski vyetnam so`zi. |
| 10,000,000 | 𨒒兆 | mười triệu | (вьетнамские + китайские) | (вьетнамские + китайские) | «Miiy» — eski vyetnam so`zi. |
| 100,000,000 | 𤾓兆 | trăm triệu | (вьетнамские + китайские) | (вьетнамские + китайские) | «Чам» — eski vyetnam so`zi. |
| 1,000,000,000 | 秭 | tỷ | — | — | |
Boshqa raqamlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- 20 dan katta raqamlardagi yakuniy birlik "mốt" deb o'qiladi.
- 20 dan katta bo'lgan oxirgi to'rtta "tư" deb o'qiladi.
- 10 dan katta bo'lgan oxirgi beshlik "lăm" deb o'qiladi.
- 20 dan katta raqamlarda o'nta "mươi" deb o'qiladi.
Tartib raqamlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vetnamcha tartib raqamlar odatda xitoycha «txi» prefiksi bilan boshlanadi , birlik «nyat» deb o'qiladi va to'rttasi - «ti» ( tư , sn ) ; deuce - «ni» ( nhì , mn ) . Boshqa hollarda mahalliy o'qishlar qo'llaniladi.
| Raqam | Quocngy | Xon - nom |
|---|---|---|
| 1-chi | míshī | |
| 2 | • | mài🄩 • mìnì |
| 3 | mí🀧 | |
| 4 | mínji | |
| 5 | mí🄼 | |
| N | m... |