Vimeiro jangi
| Vimeiro janggi | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||
| |||||||||
| Raqiblar | |||||||||
| Fransiya imperiyasi | Angliya va Portugaliya qirolligi | ||||||||
| Qoʻmondonlar | |||||||||
| Jean-Andoche Junot | Artur Uelsli | ||||||||
| Kuchlar | |||||||||
13000-14000 askar
|
17000-20500 askar
| ||||||||
| Yoʻqotishlar | |||||||||
370-450 kishi o'lgan
|
135 kishi o'lgan
| ||||||||
Vimeiro jangi — 1808-yil 21-avgustda Artur Uelsli general Artur Uelsli (keyinchalik Vellington gersogi boʻlgan) boshchiligidagi inglizlar qoʻl ostida [[Birinchi imperiya|fransuzlarga qarshi bo‘lib o‘tgan. Unda fransuzlar magʻlub bo‘lishdi. Bu jang fransuzlarning Portugaliyaga birinchi bosqiniga barham berdi[1].
Rolisa jangidan toʻrt kun oʻtgach, Uelsli armiyasi Vimeiro qishlogʻi yaqinida general Juno boshchiligidagi fransuz armiyasi tomonidan hujumga uchradi. Jang manevr jangi sifatida boshlandi, fransuz qoʻshinlari inglizlarning chap tomonini chetlab oʻtib hujum uyushtirishga harakat qilishdi, ammo Uellsli hujumga qarshi turish uchun oʻz qoʻshinini qayta joylashtirishga muvaffaq boʻldi. Shu bilan birga, Juno ikkita markaziy qismni jangga olib kirdi, ammo ular safdagi qoʻshinlarning uzoq muddatli zarbalari bilan orqaga qaytarildi. Koʻp oʻtmay, qanot hujumi toʻxtatildi va Juno 700 ingliz-portugal yoʻqotishiga nisbatan 2000 kishi va 13 toʻpni boyberib, Torres Vedras tomon chekindi. U hech qanday taʼqib qilinmadi, chunki Uellsli oʻrniga ser Garri Burrard, keyin esa ser Xyu Dalrimpl (biri jang paytida kelgan, ikkinchisi koʻp oʻtmay kelgan) kelgan edi[2].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Britaniya aralashuvi Rolisa jangi bilan boshlandi.
Rolisadan keyin Uelsli Vimeyro yaqinida oʻz oʻrnini egalladi. Qishloqni va gʻarbdagi baʼzi tizmalarni ushlab, ingliz qoʻmondoni gʻarbdan biroz uzoqroqda Makeira koʻrfazidagi qirgʻoq boshiga joylashdi. Uni qoʻshimcha kuchlarining koʻp qismi 20-avgustgacha etib kelganligi sababli, Uelsli Lissabonda janubga qarab yurishni rejalashtirgan edi. Roulend Xill, Ronald Kroufurd Fergyuson, Mayls Nightingall, Barnard Foord Bouz, Katlin Krofurd, Genri Feyn, Robert Anstruter va Vrot Akland boshchiligidagi sakkizta mustaqil piyoda brigadalari Uellsli kuchlarining markazini tashkil etdi. Uning kuchini 17 ta toʻp, D.Teylor boshchiligidagi 240 ta yengil otliqlar va Nikolas Trant boshchiligidagi 2000 ga yaqin portugal qoʻshinlari jami 20 000 kishidan iborat edi[1].
Fransuzlar yetakchisi Junot oʻzining 14000 kishilik qoʻshinini Per Margaron boshchiligidagi ikkita piyoda diviziyasi va otliq qoʻshinlar diviziyasini tashkil qildi. Anri Fransua Delabordning piyoda askarlari diviziyasida Antuan Fransua Brenier va Jan Guillaume Barthelemy Tomières boshchiligidagi ikkita brigada, Lui Anri Loisonning boʻlinmasi esa Jan-Batist Solignak va Hugues Sharlot boshchiligidagi ikkita brigadadan iborat edi. Bundan tashqari, Fransua Etyen de Kellerman toʻrtta birlashtirilgan batalonlardan tashkil topgan 2100 kishilik zaxiraga qoʻmondonlik qildi. Ushbu boʻlinmalar Junotning har bir piyoda batalonidan granadier kompaniyasini olish orqali yaratilgan. Fransuzlar ular bilan jangga 23 ta toʻpni olib ketishdi[1].
Uellsli Anstruter va Fane brigadalarini Vimeyro qishlog‘ining kirish qismiga joylashtirdi. Avvaliga uning qolgan beshta brigadasi faqat gʻarbiy tizmani ushlab turardi. Juno Vimeyroni qoʻlga olish uchun Tomier, Solignak va Sharlotning piyoda brigadalarini yuborishni rejalashtirgan, Brenierning 4300 kishilik brigadasi va baʼzi dragunlar qishloqning shimoli-sharqidagi boʻsh hududni egallab olish uchun olg‘a yurgan. Juno ingliz qoʻshinlari qishloq hududini egallab olganini anglab etgach, Brenierning hujumiga yordam berish uchun Solignak brigadasini oʻng tomonga yubordi. Fransuz qoʻmondoni oʻzining yonbosh harakati rivojlanishini kutish oʻrniga, darhol shaharga hujum qilishga qaror qildi[1].
Jang
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Barcha dastlabki harakatlar va qarshi harakatlar bir qator muvofiqlashtirilmagan fransuz hujumlariga sabab boʻldi. Birinchidan, Tomyerning 2100 kishilik brigadasi Britaniya pozitsiyasiga yaqinlashdi. Uchta toʻp bilan qoʻllab-quvvatlangan va jangarilar tomonidan eʼlon qilingan brigada kompaniyalar kolonnasiga aylantirildi.
Fransuz jangchilariga qarshi turish uchun Fane toʻrtta miltiqchilar guruhini ajratdi (60-piyoda polki va 95-miltiq)[3]. Bular soni koʻp edi va fransuz jangchilaridan ustun keldi.
Koʻp oʻtmay, xuddi shunday yo‘sinda Sharlotning brigadasi bosib olindi. Britaniyaning halokatli hujum oloviga samarali javob bera olmagan Charlotning odamlari tez orada qochib ketishdi. Bu jangni kuzatib turgan hamda qarshi jang ketayotganini koʻrib, Junot granadier zaxirasini hujumga qoʻydi. Dastlabki ikkita batalon avvalgi boʻlinmalar bilan bir xil hududga hujum qildi va orqaga chekindi. Kellermann oxirgi ikkita granadier batalonini oʻndagi kenglikka jo‘natdi va Vimeiroga kirishga muvaffaq boʻldi. Ammo va Akland boʻlinmalari tomonidan qarshi hujumga uchragan bu fransuzlar ham orqaga qaytishdi. Polkovnik Teylorning 20-chi polk askarlari Kellermanning chekinayotgan qo‘shinlariga zarba berib, ularni yoʻq qildi. Oson muvaffaqiyatlaridan hayajonlangan ingliz otliqlari nazoratdan chiqib ketishdi. Tez orada ular Margaronning fransuz otliq diviziyasiga qarshi to‘qnash kelishdi va o‘z navbatida tor-mor etildi. Teylor halok boʻldi va ingliz otliqlari rahbarlarining toʻrt kishidan bittasini yoʻqotdi[2]. Brenierning odamlari tor jarlarni aylanib oʻtish uchun uzoqroq yoʻlni bosib oʻtib vaqtdan yutqazganliklari sababli, Solignak shimoli-sharqiy tizma ustiga hujum qildi. Ushbu brigada uchta batalon bilan hujum tuzilmasida qoʻllash taktikasini oʻzgartirdi. Agar fransuzlar dushman pozitsiyasi aniqlangandan keyin safga kirishmoqchi boʻlsalar, ular juda uzoq kutishlari kerak edi. Britaniya qo‘shinlari tomonidan tor-mor etilgan Solignakning odamlari qochib ketishdi[2]
Jang sadolari ostida yurgan Brenier brigadasi toʻrtta batalon bilan birga keldi. Dastlab ular katta muvaffaqiyat qozonishdi va ikkita ingliz batalonini yo‘q qilishdi. Bu boʻlinmalar Solignak ustidan gʻalaba qozonganidan soʻng oʻz obro‘larini tushirib qoʻyishdi. Gʻalaba qozongan fransuzlar oldinga siljishdi, lekin tez toʻxtatildi.
Birgalikda uchta ingliz batalonining otishmalari tez orada Brenierning odamlarini magʻlub etdi. Uellsli uni taʼqib qilishga undagan boʻlsa-da, Burrard fransuzlarning keyingi chekinishiga qarshi chiqdi.General Brenier bu hujumda yaralandi va 71-togʻliklar tomonidan asirga olindi[4].
Oqibat
[tahrir | manbasini tahrirlash]Britaniyaning aralashuvi La Romana boʻlinmasini evakuatsiya qilish bilan davom etdi.
Vimeiro
[tahrir | manbasini tahrirlash]Fransiyaning magʻlubiyatidan soʻng, Dalrimpl fransuzlarga ular kutganidan koʻra yaxshiroq shartlar taklif qildi. Sintra konvensiyasi shartlariga koʻra, magʻlubiyatga uchragan armiya Britaniya dengiz floti tomonidan oʻlja, qurol va jihozlar bilan Fransiyaga qaytarildi. Sintra konvensiyasi Britaniyada norozilikka sabab boʻldi. Rasmiy surishtiruv uch kishini ham oqladi, ammo harbiy idora va jamoatchilik fikri Dalrimpl va Burrardni aybladi. Ikkalasiga ham maʼmuriy lavozimlar berildi va hech biriga boshqa dala qoʻmondonligiga qaytish imkoniyati berilmadi. Kelishuvga qattiq qarshilik qilgan Uelsli Ispaniya va Portugaliyadagi qoʻmondonlikka qaytarildi[2]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Southey 1828b.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Esdaile 2003.
- ↑ Burnham 2019.
- ↑ Cribb 2020.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Bodart, Gaston. Militär-historisches Kriegs-Lexikon (1618–1905), 1908. Qaraldi: 2021-yil 15-may.
- Burnham. „The Battle of Vimeiro, Portugal: 21 August 1808“ (2019). 2019-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 16-may.
- Burnham, Robert. The British Army against Napoleon. Barnsley, South Yorkshire: Frontline Books, 2010. ISBN 978-1-84832-562-3.
- Cribb. „The Battle of Vimeiro 21 August 1808“ (2020). 2021-yil 20-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 16-may.
- Esdaile, Charles J.. The Peninsular War. Palgrave MacMillan, 2003. Qaraldi: 2021-yil 16-may.
- Fletcher, Ian. The Encyclopedia of the French Revolutionary and Napoleonic Wars Gregory Fremont-Barnes: . Santa Barbara: ABC-CLIO, 2006.
- Southey, Robert. History of the Peninsular War, New, in 6 volumes, London: John Murray, 1828b. Qaraldi: 2021-yil 6-may.
- Weigley, Russell F.. The Age of Battles: The Quest for Decisive Warfare from Breitenfeld to Waterloo. Bloomington: Indiana University Press, 2004. ISBN 0-253-21707-5. Qaraldi: 2021-yil 16-may.