Vaira
Vaira (わいら) — yapon emakisidan olingan yapon youkayi, Savaki Suushining Hyakkai Zukan va Sekien Toriyamaning Gazu Hyakki Yagyou (1776) youkaylari bunga misol boʻla oladi.
Kontseptsiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]"Hyakkay Zukan"da (Savaki Suushi, 1737), Bakemonodzukushida (化物づくし) (rassomi va yili nomaʼlum, Rey Kagayaga tegishli), Bakemono Emakida (化物絵巻)(rassomi va yili nomaʼlum, Kavasaki shahri muzeyi), Hyakki Yagyou Emakida (Oda Yoshitaro, 1832), u ulkan hoʻkiz tanasi va old oyoqlarining har birida oʻsadigan qalin oʻtkir tirnoqlari bilan tasvirlangan. Bu emakilarning har birida oʻz nomidan tashqari tushuntirish matni yoʻq, bundan tashqari ular haqida xalq afsonalarini aks ettiruvchi hujjatlar ham yoʻq, shuning uchun ular qanday yokaylarni tasvirlamoqchi boʻlgani nomaʼlum[1]. Barcha rasmlarda faqat tananing yuqori qismi tasvirlangan va uning pastki yarmi tasvirlangan rasmlar topilmagan, shuning uchun uning butun tanasi qanday koʻrinishi nomaʼlum[1].
Edo davrining „Kiyuu Shouran“ (嬉遊笑覧) yozmasiga koʻra, Kouhougen Motonobu tomonidan chizilgan Bakemono E (化物絵)da tasvirlangan youkaylardan biri „vaira“ nomi bilan atalganini koʻrish mumkin[1].
Shouva va Heysey davrlaridan boshlab youkayga oid adabiyotlar va bolalarning youkay rasmli kitoblarining manbalarida vaira youkayining asli nomaʼlum boʻlgan youkay ekanligi[2][3], togʻlarda yashashi va yirikligi, old oyoqlaridagi katta panjalarini mogura (mol) kabi mayda hayvonlarni qazib yeyish uchun ishlatishi[4][5][6], shuningdek, togʻlarda odamlarga hujum qiladigan va yeydigan katta youkay ekanligi haqida uch xil tushuntirishlar berila boshlangan.
Bakemonodzukushi haqida yozgan sanʼatshunos Nobuo Tsujining taʼkidlashicha, bu emakidagi „vaira“ rasmida u oʻzgargan qurbaqaga oʻxshagan yashil yirtqich hayvon (emakida はいら deb yozilgan, rasmga qarang) koʻrinishida tasvirlangan[7][2] va Heysey davridan boshlangan baʼzi izohli matnlarda ham bu qurbaqa yoshligidan maʼnaviy kuchga ega boʻlgani va uning tanasi yashil ekanligi taʼkidlangan[8].
Youkay tadqiqotchisi Katsumi Tadaning taʼkidlashicha, vairaning gʻalati koʻrinishidan kelib chiqib „vai“ (畏) „qoʻrquv“ yoki „daxshat“ degan maʼnoni va „vairay“ (畏畾) „qoʻrquvdan yumshoq boʻlish“ yoki „joyida qoʻrqish“ degan maʼnoni anglatadi[1]. Bundan tashqari, Hyakkay Zukan ham, Gazu Hyakki Yagyou ham „vaira“ni „otoroshi“ bilan bir qatorda qoʻyishadi, shuning uchun „vaira“ (恐い, qoʻrquv) va „otoroshi“ (恐ろしい, daxshat) juftlik hosil qiluvchi ikkita youkay, deb talqin qilinishi mumkin[9].
Afsonasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Vaira togʻlarda mol (mogura) yeydigan, erkaklari jigarrang va urgʻochilari qizil rangda boʻlgan degan fikr bor[5], ammo youkay tadqiqotchilari Katsumi Tada va Kenji Murakamiga koʻra, bu gʻoya dastlab bolalar kitoblari seriyasida „Obake Bunko“da (おばけ文庫, „Maxluq Kutubxona“) (Taihey nashriyotlari, 1976) kelib chiqqan. Norio Yamada tomonidan yozilgan jildlardan birida „Vaira“ haqida yozuv mavjud, shuning uchun bu Yamada tomonidan yaratilgan narsa[10][11] hisoblanadi. Biroq, Yamadaning taʼkidlashicha, u shunchaki oʻylab topmagan va asl manbani shunchaki unutgan, lekin uni aniq qayerdadir koʻrgan[12].
Ushi-kavazu
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bakemonozukushi Emaki (Edo davriga oid, hozir shaxsiy mulkda va Fukuoka prefekturasi muzeyiga ishonib topshirilgan) youkay emaki boʻlib, unda ilgari koʻrilgan youkay rasmlariga yozuv qoʻyilgan va otoroshi „ushi-kavazu“ (牛かわず) nomi bilan kiritilgan (nomaʼlum sabablarga koʻra, bu emakidagi barcha youkaylarning nomlari oʻzgartirilgan). Ushbu sarlavhada ular suv havzalarida yashashlari va odamlarni yeyishlari aytilgan, ammo bu boshqa hech qanday maʼlumotnomalarda yoki afsonalarda uchramagan[13].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 京極夏彦・多田克己編. 妖怪図巻. 国書刊行会, 2000 — 132–133頁、153頁-bet. ISBN 978-4-336-04187-6. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "zukan" defined multiple times with different content - ↑ 2,0 2,1 稲田篤信・田中直日編. 鳥山石燕 画図百鬼夜行, 高田衛監修, 国書刊行会, 1992 — 80-bet. ISBN 978-4-336-03386-4. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "sekien" defined multiple times with different content - ↑ 粕三平『お化け図絵』1973年 芳賀書店 176頁
- ↑ 藤沢衛彦 編『妖怪画談全集 日本篇』上 中央美術社 1929年 32頁 「好んでモグラを掘り食ふ」と記されている。
- ↑ 5,0 5,1 水木しげる. 図説 日本妖怪大全, 講談社+α文庫. 講談社 [1991], 1994 — 495-bet. ISBN 978-4-06-256049-8. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "mizuki" defined multiple times with different content - ↑ 多田克己. 幻想世界の住人たち, Truth In Fantasy. 新紀元社, 1990 — 86-bet. ISBN 978-4-915146-44-2.
- ↑ "Muimi na Mono no Keishōka: Bakemonozukushi" (無気味なものの形象化・化物づくし) Bijutsu Techō (美術手帖), issue 240, Bijutsu Publications, 1964, August, pages 25-31. It only quotes „it is a green monster that is the changed toad“ from the explanatory text given to the „Waira“ in Toriyama Sekien Gazu Hyakki Yagyō (Kokushokankokai Inc., 1992)
- ↑ 草野巧. 幻想動物事典. 新紀元社, 1997 — 336-bet. ISBN 978-4-88317-283-2.
- ↑ 妖怪ドットコム. 図説 妖怪辞典. 幻冬舎コミックス, 2008 — 90-bet. ISBN 978-4-344-81486-8.
- ↑ 京極夏彦・多田克己・村上健司. 完全復刻 妖怪馬鹿, 新潮文庫. 新潮社 [2001], 2008 — 311–312-bet. ISBN 978-4-10-135351-7.
- ↑ 村上健司編著. 妖怪事典. 毎日新聞社, 2000 — 367-bet. ISBN 978-4-620-31428-0.
- ↑ 京極夏彦. 京極夏彦対談集 妖怪大談義. 角川書店, 2005 — 184-bet. ISBN 978-4-048-83925-9.
- ↑ 図説 妖怪画の系譜, ふくろうの本 兵庫県立歴史博物館, 京都国際マンガミュージアム: . 河出書房新社, 2009 — 53-bet. ISBN 978-4-309-76125-1.