Universal transvers Mercator proektsiyasi
Universal transvers mercator (UTM) (Universal Transvers Mercator)[1] — bu xarita proyeksiyalari tizimi boʻlib, unda Yer yuzasi meridional yoʻnalishda 6 gradus kengligida choʻzilgan 60 ta zonaga boʻlinadi. Bu zonalarning har biri oʻzining markaziy meridianiga ega va koʻndalang Merkatorda alohida proyeksiyalanadi[2] .
Xususiyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gauss-Kruger proektsiyasidan farqli oʻlaroq, UTM 0,9996 miqyosli koeffitsientdan foydalanadi. Natijada, bu proyeksiyada bir ga teng masshtab koeffitsienti markaziy meridian chizigʻida emas, balki maʼlum masofada (taxminan 180 km) uning har ikki tomonida joylashgan. Shuning uchun olti graduslik zonadagi maksimal buzilish 0,1% dan oshmaydi.
Yana bir farq — zonalarning raqamlanishi. Bu erda birinchi zonaning markaziy meridianining uzunligi 177 ° Vt.e) Shunday qilib, misol uchun Gauss-Kruger proyeksiyasidagi 7-zona 37-UTM zonasiga toʻgʻri keladi.
Koordinatalarni yozib olish tartibi ham har xil: Gauss-Kruger proyeksiyasida abtsissalar o‘qi shimolga, UTMda esa abtsissalar o‘qi sharqqa, ordinatalar o‘qi esa shimolga yo‘naltirilgan. Manfiy koordinata qiymatlarining oldini olish uchun janubiy yarimsharda abscissa qiymatiga 500 000 m, ordinata qiymatiga 10 000 000 m qoʻshib yoziladi.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1942-1943-yillarda UTMga oʻxshash tizim nemis Vermaxti tomonidan ishlatilganligi haqida dalillar mavjud. Oʻsha paytdagi aerofotosuratlarda UTMREF yozuvlari va zonalarning harf-raqamli belgilari ham mavjud[3].
Zamonaviy shaklda UTM tizimi 1940-yillarda AQSh armiyasi muhandislari tomonidan ishlab chiqilgan[4]. Kontinental Amerika Qoʻshma Shtatlari uchun Klark 1866-yil ellipsoidi mos yozuvlar ellipsoidi sifatida ishlatilgan. Er yuzasining qolgan qismida Xeyford ellipsoidi (xalqaro ellipsoid sifatida ham tanilgan) ishlatilgan. Tizim hozirda WGS84 ellipsoidiga asoslangan holda ishlatiladi.
Alternativlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qutbli hududlarni koʻrsatish uchun UTM oʻrniga UPS tizimi ishlatiladi (inglizcha: Universal Polar Stereographic coordinate system), qutbli stereografik proyeksiyaga asoslangan tizm.
Rossiya va boshqa koʻplab mamlakatlarda geodeziya va kartografik ishlar uchun koʻndalang Merkator proyeksiyasiga asoslangan Gauss-Kruger proyeksiyasiga asoslamgan tizmdan qoʻllaniladi.
Buyuk Britaniyada UTM dan tashqari Ordnance Survey National Grid proyeksiyasi ham qoʻllaniladi, shuningdek Transvers Mercator[5] ga asoslangan tizmdan ham qoʻllaniladi..
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Балис Балио Серапинас. Математическая картография. Учебник для вузов. – М.: Издательский центр «Академия», 2005. – 336 с. М.: Издательский центр «Академия», 2005 — 268 bet. ISBN 5-7695-2131-7.
- ↑ Snyder, John P.. Map projections: A working manual. U.S. Government Printing Office, 1987.
- ↑ BUCHROITHNER, Manfred F.; PFAHLBUSCH, René. Geodetic grids in authoritative maps-new findings about the origin of the UTM Grid. Cartography and Geographic Information Science, 2016
- ↑ „www.history.noaa.gov“. 2017-yil 8-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 30-noyabr.
- ↑ „A Guide to Coordinate Systems in Great Britain“. Ordnance Survey (2018). 2019-yil 11-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 15-may.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- UTM zonasini qidirish
- Geodeziyadan UTMga konvertor
- UTM dan geodezik konvertorga
- UTM zonasining markaziy meridianini qidirish
- Google Xaritalar yordamida bepul ATS/LSD + GPS + UTM mapper
- AQSh Geologik tadqiqoti UTM Grid maʼlumotlar varaqasi (Wayback Machine saytida 2008-06-26 sanasida arxivlangan) 2008 Arxivnaya kopiya
- Milliy geodeziya xizmati (AQSh) UTM Utilities
- UTM zonalari
