Turk teatri

Tarixi

Qadimgi turklarda teatr

Turk teatrining boshlanishi mavzusida ikki xil yondashuv mavjud; Birinchi yondashuvga koʻra, Usmonli imperiyasidagi shaharlarda tugʻilgan Meddah Qorakoʻz kabi sanʼat va Yaqin Sharqdagi moʻl-koʻlchilik marosimlarining qoldiqlari sifatida Anadolu qishloqlarida saqlanib qolgan qishloq teatri oʻyinlari, turk teatrining boshlanishi sifatida qabul qilinishi kerak. Ikkinchi yondashuvga ko‘ra, turk jamiyatida teatr Usmonlilar va islomdan oldingi davrlarga borib taqaladigan muhim tarixga ega. Bu ikkinchi yondashuvni qoʻllagan ayrim yozuvchilarning fikricha, Oʻrta Osiyoda shomanizmga asoslangan hayot kechirgan turklar orasida teatr din bilan birga tugʻilgan. Turk jamoalari ham oʻz eʼtiqodlariga muvofiq, boshqa jamoalar singari, xudolarni rozi qilish uchun ularga taqlid qilish, oʻz borligini ifodalash, hikoya qilish tarzida teatrlashtirilgan marosimlar oʻtkazgan.

Anʼanaviy Turk teatri janrlari

Turk teatrida gʻarbiy maʼnoda zamonaviy teatrdan tashqarida boʻlgan turk jamiyatining anʼanaviy tuzilishida paydo boʻlgan teatr turlariga „anʼanaviy turk teatri“ deyiladi. Sanʼatning bu sohasi ilgari turk dramaturgiyasi deb atalgan bo‘lsa, „anʼanaviy turk teatri“ iborasi tadqiqotchi Metin Andning qo‘llanishi bilan birlikda keng tarqaldi. Gʻarb uslubidagi zamonaviy teatr va oʻrta oʻyinning uygʻunligi natijasida paydo boʻlgan va anʼanaviy unsurlarni katta darajada oʻzida mujassam etgan Tuluat ham anʼanaviy turk teatri doirasida koʻrib chiqiladi.

Qishloq teatri va qoʻgʻirchoq teatri qadimgi diniy marosimlarga asoslangan sanʼatdir; boshqa dramatik spektakllar Usmonli ijtimoiy tuzilishi doirasida shakllangan va ularning asosiy faoliyati 16—19-asrlarda sodir boʻlgan, asrlar davomida saqlanib qolgan.