Tunkin buryatlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Tunkin buryatlari (bur Tүnxeney buryaaduud) — buryat etnik guruhi tarkibidagi etnohududiy guruh. Sharqiy Sayan togʻ tizmalaridagi Irkut daryosi va uning irmoqlari vodiylarida joylashgan.

Qabila tarkibi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tunkin Buryati, Uryanx-songol, tabangutlar. Yangajin datsani.
Kiren, Tunkin tumani
Arshan, Tunkin tumani

Tunkin buryatlarining etno-hududiy guruhiga xongodor, xurxud (xurxuud, xurxad), shosholog, terte, xoyxo (xoygo, hoyho), badarxon, chaldar (cheldar[1], shaldaarnuud[2]), uryanxay, soyot, irkit, onxod, taxa, manday, bulagad, zungar, horshon (horchid, horshod), zalxa, engud, chaxar[1], dongoyd (dongod), monde, burutxan (buruutxan, burudhatan)[3], dalhay (dalahay, dolhoy, borjoon dalahay, borjigon dalahay), burengud (burenguy)[4], noyod, ulyaba (ulyaaba), doloongud (dolongud), shooshhoy, dalancha, shono[5], ersiisxed, tabalanguud, turayd, tulmashad, xarbyaad, iren[2] kabi mayda qabilalar kiradi.

Tunkin tertelari ikki turkumga boʻlinadi: noyod va dalansha. Monde (mondeeten, monde yahan) turkumiga tegishli boʻlganlar orasida quyidagi suyaklar tilga olinadi: hulshaytan (xulshe yahan), magatan (marga yahan), mentirten (mentir yahan)[3]. Tunkin qamoqxonasi hududida yashovchi urugʻlar orasida M.N.Bogdanov xonyut, kirkult, sholot, chichedar, sharanut, sengenxin (sentigen), zayaktay kabilarni ham tilga oladi[6].

Eng koʻp sonli jamoa xongodorlar. Tunkin xongodorlari orasida ashxay, shurthu, sagan, mootongo, shuranxan, badarxan kabi urugʻlar bor[7]. Asosiy qismini yirik buryat qabilalariga qoʻshilmagan mayda qabilalar tashkil etadi. Ilgari turkiy tilda soʻzlashuvchi soyotlar, irkitlar, shuningdek, tungus tilida soʻzlashuvchi zalxalar ham keng tarqalgan[8].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. 1,0 1,1 Нанзатов Б. З. „Этногенез западных бурят (VI—XIX вв.). — Иркутск, 2005. — 160 с.“ (ru). Qaraldi: 2018-yil 16-iyun.
  2. 2,0 2,1 Рассадин В. И.. Присаянская группа бурятских говоров. Улан-Удэ: БНЦ СО РАН, 1996 — 25 bet. 
  3. 3,0 3,1 „Рода и племена Тункинского района. По материалам краеведческого отдела МБУК «ЦБС МО Тункинский район»“ (deadlink). 2018-yil 24-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  4. Baldaev S. P. Rodoslovnie legendi i predaniya buryat. Ch. 1 — Ulan-Ude, 1970.
  5. Малзурова Л. Ц.. Легенды и предания хонгодоров. Автореферат. Улан-Удэ: Издательство Бурятского госуниверситета, 2004. 
  6. Богданов М. Н.. Очерки истории бурят-монгольского народа, 3-е изд, Улан-Удэ: Издательство Бурятского госуниверситета, 2014. ISBN 978-5-9793-0654-4. 
  7. Дугаров Б. С. К происхождению рода хурхут (по фольклорным данным) // Россия и монгольский мир: вектор на сближение. — 2016. — Andoza:Бсокр. Архивировано 16 may 2021 года.
  8. Богданов М. Н.. Очерки истории бурят-монгольского народа, 3-е изд, Улан-Удэ: Издательство Бурятского госуниверситета, 2014. ISBN 978-5-9793-0654-4. 

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Цыдендамбаев Ц. Б. Бурятские исторические хроники и родословные, как источники по истории бурят. — Улан-Удэ: Респ. типогр., 2001. — 255 с.
  • Нанзатов Б. З. Племенной состав бурят в XIX веке // Народы и культуры Сибири. Взаимодействие как фактор формирования и модернизации: Сборник статей. — Иркутск, 2003. — С. 15-27.
  • Нанзатов Б. З. Этногенез западных бурят (VI—XIX вв.). — Иркутск, 2005. — 160 с.
  • Балдаев С. П. Родословные предания и легенды бурят. Ч. 1. Булагаты и эхириты. — Улан-Удэ, 1970. — 362 с.