Thomas J. Hudner Jr.
| Thomas Jerone Hudner Jr. | |
|---|---|
 | |
| Tavalludi |
Thomas Jerone Hudner Jr. 31-Avgust 1924-yil Massachusets, AQSH |
| Vafoti | 13-Noyabr, 2017-yil |
| Fuqaroligi | Amerika Qo'shma Shtatlari |
| Mukofotlari |
"Shon-Shuxrat" medali, Legion xizmatlari uchun, Bronza yulduz medali, Havo medali, |
Kichik Tomas Jerom Hudner (1924-yil 31-avgust – 2017-yil 13-noyabr) Amerika Qoʻshma Shtatlari dengiz floti zobiti va dengiz avizosi edi. U kapitan darajasiga ko'tarildi va Koreya urushidagi Chosin suv ombori jangi paytida qanot qo'mondoni praporshchik Jessi L. Braunning hayotini saqlab qolishga harakat qilgani uchun "Shon-sharaf" medalini oldi.
Massachusets shtatining Fall River shahrida tug'ilgan Hudner Phillips akademiyasi va Amerika Qo'shma Shtatlari dengiz akademiyasida tahsil olgan. Dastlab aviatsiyaga qiziqmagan, u oxir-oqibat parvoz qilishni boshlagan va Koreya urushi boshlanganda F4U Corsair samolyotida uchib, 32-Jangchilar eskadroniga qo'shilgan. 1950-yil oktabr oyida Koreyaga yaqinlashib, u USS Leyte samolyot tashuvchisidan yordam missiyalarini bajardi.
1950-yil 4-dekabrda Xadner va Braun Chosin suv ombori yaqinida patrul xizmatida boʻlgan bir guruh uchuvchilar orasida boʻlgan, Braunning Korsar kemasi Xitoy qoʻshinlari tomonidan yerdan oʻqqa tutilib, halokatga uchragan. Hudner Braunni yonayotgan samolyotidan qutqarishda yordam berish uchun qasddan o'z samolyotini qorli tog'ga sovuq havoda qo'ndirgan. Ushbu sa'y-harakatlarga qaramay, Braun olgan jarohatlari tufayli vafot etdi va Hudner ham qo'nish paytida yaralangan holda evakuatsiya qilishga majbur bo'ldi.
Hodisadan soʻng Hudner AQSh Harbiy-dengiz kuchlarining bir nechta kemalarida va bir qator aviatsiya boʻlinmalarida, shu jumladan Vyetnam urushida gastrol safari chogʻida 1973-yilda nafaqaga chiqquncha USS Kitty Hawkning ijrochi direktori sifatida qisqa muddat ishlagan. Keyingi yillarda u AQShdagi turli faxriylar tashkilotlarida ishladi. Arleigh Burke toifasidagi boshqariladigan raketa esminetsi USS Tomas Hudner uning sharafiga nomlangan.
Hayoti va ta'limi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hudner 1924-yil 31-avgustda Massachusets shtatining Foll-River shahrida tugʻilgan. Uning otasi Tomas Hudner irlandiyalik tadbirkor bo'lib, Hudner's Markets oziq- ovqat do'konlari tarmog'ini boshqargan. Keyinchalik Jeyms, Richard va Filipp ismli uchta ukalari tug'ildi.
Hudner 1939-yilda Massachusets shtatining Andover shahridagi nufuzli Fillips akademiyasiga oʻqishga kirdi[1] Uning oilasi akademiyada uzoq tarixga ega edi, otasi 1911-yilda, amakisi Garold Hudner esa 1921-yilda bitirgan. Oxir-oqibat, uchta kichik Hudner farzandlari ham akademiyaga boradilar; 1944-yilda Jeyms, 1946-yilda Richard va 1954-yilda Filipp[1] O'rta maktabda o'qigan davrida Tomas bir nechta tashkilotlarda faol bo'lib, maktab trek jamoasida jamoa sardori, shuningdek, futbol va lakros jamoalari a'zosi, sinf ofitseri, talabalar kengashi a'zosi va uy maslahatchisi yordamchisi bo'lib ishlagan.
Faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Pearl-Harborga qilingan hujum va Qo'shma Shtatlar Ikkinchi Jahon urushiga kirganidan so'ng, Hudner akademiya direktori Klod Fuessning nutqini eshitdi va u keyinchalik uni armiyaga qo'shilishga ilhomlantirganini aytdi. Fillipsdagi o'z sinfidan akademiyaga qabul qilingan 10 tadan biri bo'lib, u 1943-yilda Merilend shtatining Annapolis shahridagi Amerika Qo'shma Shtatlari Harbiy-dengiz akademiyasiga o'qishga kirdi va 1946-yilda uni tamomladi[2]. U topshirilgan vaqtga kelib, Ikkinchi Jahon urush tugadi. Hudner Marvin J. Bekker, Jeyms B. Stokdeyl, Jimmi Karter va Stenfild Tyorner kabi boshqa taniqli sinfdoshlari bilan dengiz akademiyasida qatnashgan. U akademiyada futbol o'ynadi va oxir-oqibat o'smirlar jamoasi uchun boshlang'ich yuguruvchiga aylandi.
O'qishni tugatgandan so'ng, Hudner bir nechta sirt kemalarida aloqa xodimi bo'lib xizmat qildi. Harbiy xizmatdagi dastlabki yillarida Hudner samolyotlarga qiziqmasligini aytdi. Baltimor toifasidagi og'ir kreyser USS bortida bir yillik xizmat safaridan so'ng Tayvan qirg'oqlari yaqinida faoliyat yuritgan USS Pearl Harbor dengiz bazasida aloqa xodimi lavozimiga o'tdi va u yerda yana bir yil xizmat qildi. 1948-yilga kelib Hudner aviatsiyaga qiziqib qoldi va buni o'zi uchun “yangi vazifa” deb hisoblab, parvoz maktabiga hujjat topshirdi. U Florida shtatining Pensakola shahridagi Pensacola harbiy-dengiz havo stansiyasiga qabul qilindi, u erda asosiy parvoz mashg'ulotlarini tugatdi va Texasdagi Korpus Kristi dengiz havo stantsiyasiga ko'chirildi, u erda u yuqori darajadagi parvoz mashg'ulotlarini tugatdi va 1949-yil oyida dengiz avizosi sifatida malaka oldi. Livanda qisqacha e'lon qilinganidan so'ng, Hudner F4U Corsairni boshqaradigan USS Leyte samolyot tashuvchisi bortida VF-32 ga tayinlandi. Keyinchalik u bu topshiriqdan zavqlanganini aytdi, chunki u Korsarni "xavfsiz va qulay" deb hisobladi.
Koreya urushi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1950-yil 25-iyunga o'tar kechasi Shimoliy Koreya xalq armiyasining o'nta diviziyasi mamlakatning janubdagi qo'shnisi Koreya Respublikasiga keng ko'lamli bosqinni boshladi. 89 000 kishilik kuch oltita kolonnada harakatlanib, Koreya Respublikasi armiyasini kutilmaganda ushladi va natijada mag'lubiyatga uchradi. Kichikroq Janubiy Koreya armiyasi keng tarqalgan tashkilot va jihozlarning yetishmasligidan aziyat chekardi va urushga tayyor emas edi. Son jihatdan ustun boʻlgan Shimoliy Koreya kuchlari jabhadagi 38 000 janubiy koreyalik askarning yakkalab qoʻyilgan qarshiliklarini janubga barqaror siljishni boshlashdan oldin yoʻq qildi. Janubiy Koreya kuchlarining aksariyati bosqinga qarshi orqaga chekindi. Shimoliy koreyaliklar bir necha soat ichida Janubiy Koreyaning poytaxti Seulga yo'l olishdi va hukumat va uning parchalangan armiyasini janubga chekinishga majbur qilishdi[3].
Janubiy Koreyaning qulashiga yo'l qo'ymaslik uchun Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashi harbiy kuchlarni yuborishga ovoz berdi. Amerika Qo'shma Shtatlarining yettinchi floti USS flot tashuvchisi boshchiligidagi 77 ishchi guruhini jo'natdi. Valley Forge va Britaniyaning Uzoq Sharq floti bir nechta kemalarni, shu jumladan havo va dengiz qo'llab-quvvatlashini ta'minlash uchun HMS Triumphni jo'natdi. Harbiy-dengiz kuchlari Shimoliy Koreyani blokadaga olgan va Shimoliy Koreya kuchlarini kechiktirish uchun samolyotlarni ishga tushirgan bo'lsa-da, bu harakatlar Shimoliy Koreya armiyasining janubiy yurishini to'xtata olmadi. AQSH prezidenti Garri S. Truman keyinroq havodan yordam berish uchun quruqlikdagi qoʻshinlarni mamlakatga kiritishni buyurdi. AQSh harbiy-dengiz kuchlarining barcha boʻlinmalari va kemalari, shu jumladan Leyte ham ogohlantirish holatiga keltirildi. Kema Oʻrta yer dengizida boʻlgan va Hudner Koreyaga yuborilishini kutmagan edi, biroq 8-avgust kuni hududga yordam tashuvchisi yetib keldi va Leyte Koreyaga joʻnatildi. Dengiz kuchlari qoʻmondonlari Leytedagi uchuvchilarni boshqa mavjud tashuvchilarnikiga qaraganda yaxshiroq oʻqitilgan va tayyorlangan deb bilishgan, shuning uchun ular teatrga birinchi boʻlib joʻnatilgan. Leyte Gibraltar boʻgʻozidan Atlantika okeani orqali Kvonsetga, soʻngra Panama kanali orqali va San-Diego, Kaliforniya, Gavayi va Yaponiyaga suzib, 8-oktabrda Koreya yaqinidagi suvlarga yetib keldi.
1950-yil noyabr oyining oxirida Xitoy Xalq Respublikasi urushga kirganidan so'ng, Hudner va uning eskadroni X Korpus (AQSh) va Xalq ko'ngilli armiyasining 9-chi armiyasi o'rtasida shiddatli kampaniya olib borilayotgan Chosin suv omboriga yuborildi. Deyarli 100 000 xitoylik askar 15 000 AQSh askarini qurshab olgan edi va Leytedagi uchuvchilar xitoyliklarning hududni bosib olishiga yo'l qo'ymaslik uchun har kuni o'nlab yaqin havo yordam missiyalarini amalga oshirgan.
"Shon-sharaf" medali harakati[tahrir | manbasini tahrirlash]
1950-yil 4-dekabrda Hudner Xitoy kuchlari tomonidan tuzoqqa tushgan AQSh dengiz piyodalarining quruqlikdagi qo'shinlarini qo'llab-quvvatlovchi oltita samolyot parvozining bir qismi edi. Soat 13:38 da u eskadron komandiri leytenant Dik Sevoli, leytenant Jorj Gudson, kichik leytenant Bill Koenig, praporshchik Ralf E. Makkuin va birinchi afro-amerikalik dengiz aviatori bilan Leytedan parvoz qildi. Hudnerning qanotchisi bo'lgan Jessi L. Braun. Parvoz 100 milya (160 km) 77-ishchi guruhi joylashgan joyidan Chosin suv omborigacha, qishki qattiq havoda Yudam-ni va Hagaru-ri qishloqlari yaqiniga 35-40 daqiqada uchib o'tdi. Parvoz suv omborining g'arbiy tomonida nishonlarni qidirishni boshladi va bu jarayon davomida ularning balandligini 700 fut (210 m) ga tushirdi. Uch soatlik qidiruv va yo'q qilish missiyasi ham Xitoy qo'shinlarining mintaqadagi kuchini tekshirishga urinish edi..
Hudner o'z samolyotini qasddan halokatga uchratib qo'yishdan, Braun tomoniga yugurishdan va uni halokatdan ozod qilishga urinishdan oldin, radio ko'rsatmasi orqali Braunni qutqarishga behuda urindi. Braunning ahvoli daqiqa sayin yomonlashib borar ekan, Hudner samolyot olovini qorga botirib, Braunni samolyotdan tortib olishga urinib ko'rdi, barchasi behuda. Braun hushidan keta boshladi, lekin qattiq og'riqga qaramay, Hudnerga shikoyat qilmadi. Soat 15:00 atrofida qutqaruv vertolyoti yetib keldi va Hudner va uning uchuvchisi leytenant Charlz Uord dvigatel yongʻinini oʻt oʻchirgich bilan oʻchira olmadi. Ular 45 daqiqa davomida Braunni bolta bilan ozod qilishga urinib koʻrdilar. Ular qisqacha, Braunning iltimosiga ko'ra, uning tiqilib qolgan oyog'ini kesib tashlash haqida o'ylashdi. Braun ko'p o'tmay oxirgi marta hushini yo'qotdi. Uning Hudnerga aytgan so'nggi so'zlari "Daisyga uni sevishimni ayting" edi. Qorong'ida ishlay olmagan vertolyot tunda Hudner bilan birga ketishga majbur bo'ldi va Braunni qoldirdi. Taxminlarga ko'ra, Braun ko'p o'tmay olgan jarohatlari va qattiq sovuqdan vafot etgan. VF-32 uchuvchilari kuchli havoda bo'lganligi sababli, hech qanday Xitoy kuchlari saytga tahdid qilmadi.
Hudner boshliqlardan Braunni olib chiqishda yordam berish uchun halokatga qaytishga ruxsat berishlarini so'radi, ammo unga ruxsat berilmadi, chunki boshqa ofitserlar zaif vertolyotlarning pistirmasidan qo'shimcha qurbonlar bo'lishiga olib kelishidan qo'rqishdi.Tananing va samolyotning Xitoy yoki Shimoliy Koreya qo'liga tushib qolishining oldini olish uchun AQSh dengiz floti ikki kundan keyin halokat joyini napalm bilan bombardimon qildi; havo ekipaji Braunning jasadini alanga olayotganini ko'rib, radio orqali Rabbiyning ibodatini o'qishdi. Uchuvchilar uning tanasi bezovtalangan va kiyimlari oʻgʻirlanganini, lekin u hali ham samolyotda tiqilganligini kuzatishdi. Braunning ham, samolyotning ham qoldiqlari hech qachon topilmagan. Braun urushda halok boʻlgan AQSh dengiz flotining birinchi afro-amerikalik zobiti edi.
4-dekabr kuni sodir bo'lgan voqea Hudnerni bir oyga to'shakga mihladi, chunki u qo'nish paytida belini jarohatladi, keyinchalik uning aytishicha, jarohat 6-8 yil davom etgan. Urush paytida u 27 ta jangovar missiyani bajarib, u yerda 1951-yil 20-yanvargacha, Leyte Atlantika flotiga qaytarilgunga qadar xizmat qildi. 1951-yil 13-aprelda Hudner Braunning bevasi Deyzi Braun bilan uchrashib, Prezident Garri S. Trumandan “Shon-sharaf” medalini oldi. Ushbu uchrashuvdan keyin ikkalasi kamida 50 yil muntazam aloqada bo'lishdi. U Koreya urushi paytida medalni qo'lga kiritgan birinchi harbiy xizmatchi bo'ldi, biroq yana bir necha kishi 1950-yil 4-dekabrgacha sodir bo'lgan harakatlari uchun medal olishgan.
Keyinchalik dengiz floti karyerasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
"Shon-sharaf" medalini olgandan so'ng, Hudner Qo'shma Shtatlarga ko'chirildi va 1952 va 1953-yillarda Texasdagi Korpus Kristi dengiz havo stantsiyasida parvoz o'qituvchisi bo'lib xizmat qildi. Shundan so'ng, u 1953 va 1954-yillarda Yaponiya bo'ylab faoliyat yurituvchi 77-sonli ishchi guruhining bir qismi bo'lgan 3-tashuvchi bo'linmasida xodim bo'lib xizmat qildi. 1955 va 1956-yillarda u Nyu-Jersidagi Atlantik-Siti dengiz havo stansiyasida 3-havoni rivojlantirish otryadida xizmat qilgan va u erda ishlab chiquvchi va eksperimental samolyotlarda uchgan. Bu vaqt ichida u reaktiv dvigatelli samolyotlarda o'qitilgan[4].
1973-yil 17-fevralda, Hudnerning nafaqaga chiqishidan bir necha kun oldin, dengiz floti ishga tushirdi. USS Jessi L. Braun, afro-amerikalik sharafiga nomlangan uchinchi AQSh kemasi.Bostonda (Massachusets shtati) foydalanishga topshirish marosimida qayta turmush qurgan Deyzi Braun Torn, uning qizi Pamela Braun va o'z bag'ishlagan Xadner ishtirok etishdi. Kema 1994-yil 27-iyulda foydalanishdan chiqarilgan va Misrga sotilgan.
Mukofotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
 |
| Belgi | Dengiz aviatori nishoni | ||
|---|---|---|---|
| 1 qadam | “Shon-sharaf” medali | Legion xizmatlari | Bronza yulduz medali |
| 2-qator | Bir oltin mukofot yulduzi bilan havo medali | Dengiz kuchlari va dengiz piyodalarining maqtov medali | Prezidentlik boʻlimidan iqtibos |
| 3-qator | Dengiz flotining maqtovi | Amerika kampaniyasi medali | Ikkinchi jahon urushi gʻalaba medali |
| 4-qator | Dengiz kuchlari xizmati medali | Bir bronza xizmat yulduzi bilan Milliy mudofaa xizmati medali | Ikki xizmat yulduzi bilan Koreya xizmatlari medali |
| 5-qator | Xizmat yulduzi bilan Vetnam xizmatlari medali | Kaft bilan Vetnam Gallantry xochi | Koreya Prezidentining birligidan iqtibos |
| 6-qator | Birlashgan Millatlar Tashkilotining Koreya medali | Vetnam kampaniyasi medali | Koreya urushi xizmati medali |
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 „Remembering Capt. Thomas J. Hudner ’43“ (inglizcha).
- ↑ „NOTABLE GRADUATES“ (inglizcha). USNA. Qaraldi: 31-may 2022-yil.
- ↑ „Koreya urushi: kelib chiqishi, sabablari, rivojlanishi, oqibatlariv“ (inglizcha). warbletoncouncil. Qaraldi: 31-may 2022-yil.
- ↑ „USS Thomas Hudner“ (inglizcha). Seaforces online. Qaraldi: 31-may 2022-yil.