Syzygy (astronomiya)
 | Ushbu maqolani Sizigiya bilan birlashtirish taklif etiladi. |
Tarif[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sizigiya (yunoncha: sos-oῠgos , "konjugatsiya, bog'lanish") Quyosh tizimidagi uchta yoki undan ortiq astronomik jismlarning bir to'g'ri chiziq bo'ylab tekislanishi.
Bu atama odatda astronomik kontekstda qo'llaniladi. Bu atama ko'pincha yangi oy yoki to'lin oy davrida Quyosh , Yer va Oyning pozitsiyalariga ishora qilish uchun ishlatiladi. Syzygy - Oyning uzunligi Quyosh uzunligiga to'g'ri kelganda (bu holda yangi oy kuzatiladi) yoki Quyosh uzunligidan 180 ° ga farq qiladigan (bu holda to'lin oy kuzatiladi) holati. Quyosh va oy tutilishi sizigiya davrida sodir bo'ladi. Ayniqsa, katta toshqinlar sizigiya bilan bog'liq, chunki bu holda oy va quyosh to'lqinlari fazada qo'shiladi (aksincha, kvadraturalar momentlarida). Oy va Quyoshning uzunliklari 90 ° ga farq qilganda, to'lqinlarning amplitudasi minimal bo'ladi, chunki oyning to'lqini quyosh to'lqiniga qo'shiladi va aksincha)[1].
Bu so'z oyning ikki fazasi bilan chambarchas bog'liq bo'lsa-da, shuni ta'kidlash kerakki, quyosh tizimidagi har qanday uchta samoviy jismning (yoki markaziy jism atrofidagi orbitalarda joylashgan boshqa ob'ektlar tizimida) tekislanishi sizigiyadir. Qator mukammal bir tekis bo'lishi shart emas: tizimdagi har qanday uchta jism uchun orbital tekisliklarning kamdan-kam uchraydigan tasodiflari tufayli, sizigiyadagi ob'ektlar deyarli hech qachon bir xil chiziqda yotmaydi[2].
Masalan, shunday holatlardan biri 1894-yil 21-martda, GMT bilan soat 23:00 atrofida, Merkuriy Quyosh oldidan (Veneradan qaralganda) oʻtganda, bu ikki sayyora (Merkuriy va Venera) bir vaqtning oʻzida Quyoshning oldidan oʻtganida yuz berdi. Quyosh, Saturn tomonidan ko'rilganidek. 2014-yil iyun oyida Curiosity roveri Quyosh oldidan oʻtayotgan Merkuriyni suratga oldi va Yerdan boshqa samoviy jismdan sayyoralar oʻtishini kuzatgan birinchi ob’ektga aylandi[3].
Bu so'z ko'pincha sayyoralarning umumiy holatini tasvirlash uchun ishlatiladi. Masalan, 1982-yil 10 martda bo'lgani kabi barcha sayyoralar Quyoshning bir tomonida joylashganida, garchi ular to'g'ri chiziqda joylashgan bo'lishi shart emas. Biroq, sayyora konfiguratsiyasi chiziqdan ko'ra ko'proq tarqalishga o'xshardi va shuning uchun syzigiya bilan umuman aloqasi yo'q edi. Astronomlar bu hodisani alohida narsa deb hisoblamaydilar. Kitt Peak Milliy Observatoriyasi maʼlumotlariga koʻra, navbatdagi yirik sizigiya 2161-yil 19-mayda, sakkizta sayyora (Plutondan tashqari) osmonda bir-biridan 69° masofada joylashganida kutilmoqda.