Suyinbay Aronuli

Suyinbay Aronuli (1815 Karakastek qishlogʻi,Qazaq khandyg'y—1898 u yerda) qozoq oyiti shoiri.

Biografiya

Shapirasht qabilasining Ekey urug‘idan chiqqan.

U yoshligidan sog'lig'i bilan tanilgan.Shoir Jambilga ustozi “Uning bobosi Kusep Jienkululi (1701 - 1791) jangchi shoir, qo'shiqchi, qo'shiqchi va qo'shiqchi bo'lgan. “ O‘tegen botir” qo‘shig‘ini nashr ettirgan, “ Ming bir kecha ”, “ Shohnoma ”, “ Ko‘ro‘g‘li ”, “ To‘qson bob ” dostonlarini kuylagan.

Kusepning toʻngʻich oʻgʻillari Janbirshi va Jamanak qozoqlar orasida qoʻshiq aytish,qoʻshiq aytish va qoʻshiq aytish bilan mashhur boʻlgan boʻlsa, kenja oʻgʻli Aron(1750-1835) yoshligidanoq oʻzining oʻtkirligi va muzokaralar soʻzligi bilan ajralib turadi.Suyinboy otadan o‘g‘ilga o‘tib kelayotgan she’riyat va notiqlik san’atiga ega bo‘lgan.Suyinboyning katta akalari Jamanchal va Jumiq, ukasi Ospanlar tanqidiy va bir yoqlama she’rlari bilan qishloq ahli orasida tanilgan. Bu haqda Jamanshal Suyinboyga:«Men oilada tezman,sen kvadrat guruhda tezsan»,dedi.

Tarixiy ma’lumotlarga ko‘ra,Qo‘qon xonligi istilosi tufayli tarqalib ketgan qozoq urug‘larini birlashtirishda va og‘ir qish davrida(1840-1860)Suyinboy va Saribay bining ta’siri katta bo‘lgan.Shu o‘rinda shoir xalqni qo‘qonliklarga qarshi turishga,mustaqillik uchun kurashga da’vat etadi.

"O'tegen botir","Saurik botir","Suranskiy botir", "Zabay botir", "Qorasay botir" kabi asarlar chiqarildi.Suyinboy notinch jamiyatda yashagani uchun jamoat va ijtimoiy ishlarda faol ishtirok etgan.U o‘z she’rlarida Qo‘qon hukmdorlari va mahalliy nohaq sulton,zodagonlar va boylardan tortinmay, haqiqatni gapirgan.

Ayniqsa,shoir Tezek va qirg‘iz shoiri Katagan bilan bo‘lgan bahslarda, shuningdek ,“Datkalar”, “Umbetali”, “To‘rt raqs”, “Yomon molni yovuzlarga yetkazish” va she’rlarida shafqatsizlik va zolimlikni ayovsiz tanqid qilgan.Uning sho‘x so‘zlari,bo‘lis-raqslar uchun yozgan sikak she’rlari( “Maqsutka”,“Qosimga”,“Bolistarga maqtov” va boshqalar) saqlanib qolgan.

Shoir ijodida qozoq xalqining tarixiy-ijtimoiy taraqqiyot bosqichlari,o‘tgan asrlardagi hayot haqiqati har tomonlama yoritilgan. Suyinboy sheʼriyati oʻzining teran falsafasi, tafakkur goʻzalligi,shoir tilidagi sheʼriy ifodalari bilan ajralib turardi.M.Auezov Suyinboyni “so‘z san’atining oltin ustuni” deb atagan.Adolat uchun kurashning himoyachisi va tarafdori bo‘lgan qozoq xalqi shoirning she’rlari,hikoyalari, hikmatlarini bugungi kungacha saqlab,“Suyinboy shunday dedi” degan so‘zni hamisha o‘z xotirasida saqlagan. Suyinboyning soʻzlari va sheʼrlarini toʻplash va nashr etish 20-asr boshlarida boshlangan.1920-yilda Turkiston SSR xalq maorif komissarligi qoshida tuzilgan Qirgʻiz(qozoq) fan komissiyasi ogʻzaki adabiyot namunalarini toʻplash maqsadida Sirdaryo va Jetisu viloyatlariga ekspeditsiya uyushtirdi va etnograf A.Divaev Suyinboyning she’r va nutqlarini yozib oldi.

1929-yilda shoir ilk bor “ Jana bibetarit ” jurnalida “O‘rttirib yubormang,bu Sariboymi?” deb yozadi.She'ri nashr etilgan. Shoir asarlari har bir davrda nashr etilgan o‘quv qo‘llanmalariga kiritilib,mamlakatda targ‘ib qilindi.“Shoir Suyinboy qariganda aytgan” she’ri S.Seyfullin tuzgan “Eski qozoq adabiyoti variantlari”(1931)to‘plamiga kiritilgan. 1935-yilda shoirning Q.Jansugirov va F.G‘abitova tuzgan asarlari to‘plami birinchi marta “Suyinbay oqin” nomi bilan alohida to‘plam holida nashr etildi.1939, 1940, 1941 va 1944 yillarda S. Muqonov va Q.Bexojin oʻrta maktabning 8-sinfi uchun darsliklariga Suyinboyning bir qancha sheʼrlarini kiritdilar ( “Suyinboy va goʻng qozisi”, “Suyinboyning Jekning oʻlgan oʻgʻliga soʻzlari”)."Keksalik haqida" ).

Qozogʻiston Fanlar akademiyasi tashkil etilgandan soʻng (1946)shoir Suyinbay merosini toʻplash va nashr etish bilan shugʻullangan olimlar Divaev,S.Begalin, B.Jaqipboyev, qirgʻiz folklorshunoslari Sh.Umetaliyev, E.Mukanbetovlarning asarlari qayd etish mumkin. Shuningdek, Suyinboy merosining bir qismi J.Jabaev memorial muzeyi adabiy fondida saqlanmoqda. 1-jildda chop etilgan “Shoir she’rlari”, “XVII-XIX asr qozoq shoirlari ijodi”,“Uch asr kuylaydi”,“Suyinboy va Tezekning aytilari” to‘plamlarida Suyinboy ijodiga keng o‘rin berilgan."Ayts" to'plami.

“Aqiyk”(1976) to‘plamida shoir Suyinboyning tanlab olingan asarlaridan tashqari ko‘plab she’r,hikmat va hikmatlari o‘rin olgan,asarlari tizimlashtirilgan va mavzularga bo‘lingan, kitobga katta ilmiy so‘zboshi yozilgan,izohli lug'at oxirida taqdim etiladi.Suyinboyning “Qarilik” she’ri Moskvada “Jahon adabiyoti kutubxonasi” turkumi ostida nashr etilgan 200 jildlik to‘plamning 102-tomida nashr etilgan.Bu shoir asarlari jahon so‘z san’atiga qo‘shilgan bebaho meros, qimmatli adabiy yodgorlik ekanligini ko‘rsatadi.Suyinboyning Maliboy,Jetibay, Azirboy ismli oʻgʻillari,Bogʻjon,Qoʻyjon ismli qizlari bor edi.Shoir qoldiqlari Qoraqistoqning sharqiy tomonidagi baland tizma ustiga qo‘yilib, qabri ustiga maqbara qurilgan.Olmaota viloyati filarmoniyasi,shuningdek,Olmaota shahrining bosh xiyoboni,tugʻilib oʻsgan qishlogʻi,maktab va u yerdagi koʻchalar Suyinbay nomi bilan atalgan.Suyinboy tavallud topgan joyda memorial muzey ishlaydi.