Surxorbon

Surxorboon — sportga doir, buryatlar xalq bayrami. Qadimgi nomi „Erin gurban naadan“ („Oʻgʻlonlarning uch oʻyini“).

„Surxorboon“ buryat tilidan „surdan otish“ deb tarjima qilingan — charm nishonga. Kamondan otish uchun nishonlar charm kamardan yasalgan — „sur“. Keyin bu nom teridan yasalgan boshqa nishonlarga oʻtkazilgan, lekin — Sur-Xarban — surdan otish musobaqasi, butun bayramning nomiga aylangan.

U dastlab ommaviy sud sifatida paydo boʻlgan. Hozirda u har yili iyul oyining birinchi yakshanbasida, bahorgi qishloq xoʻjaligi ishlari tugaganidan keyin oʻtkaziladi.

Kamondan oʻq otishdan tashqari, buryat kurashi va ot poygasi boʻyicha musobaqalar oʻtkaziladi. Bayramda " Yoxor " milliy raqsi ijro etiladi.

Oʻq otish uchun ular tekis joyni tanlaydilar va „suralar“ ni- teri bilan qoplangan jun boʻlaklari — bir-biriga yaqin joylashtiradilar. Koʻproq nishonni urib tushirgan kishi gʻolib hisoblanadi. Otish 30 ta kamon va 20 ta kamon masofasidan amalga oshiriladi. Milliy Buryat oʻq otish musobaqasi uchun uzunligi taxminan 160 sm boʻlgan kamon ishlatiladi.

Oʻq otishdan keyin (yoki ular bilan parallel ravishda — katta musobaqalarda) batorlar (kurashchilar) musobaqalari oʻtkaziladi. Xorin va Agin buryatlarining kurash qoidalari farqlanadi. Xorin xalqi orasida kurashda qoʻli yoki tizzasi bilan- har qanday uchta tayanch nuqtasida tursa — yerga tegadigan kishi magʻlub hisoblanadi. Aginlarda raqibni kuragini yerga tekkazish kerak. Aginlar belbogʻlar bilan jang qilishadi, ular jang paytida undan ushlab turishadi. Kurashning ikkala maktabida ham hujumchi oyoqda tura bilishi kerak. Vazn toifalari mavjud emas. Gʻolib „burgut raqsini“ ijro etib, mukofot sifatida jonli qoʻchqorni oladi va uni qoʻllarida koʻtarib ketadi, garchi hozirgi kunlarda sovgʻalar kichik bir podaga va hatto mashinaga yetishi mumkin. Musobaqa yakunida eng yaxshi bator barcha xohlovchilarni musobaqaga chorlaydi — yaʼni charchab, oʻz unvonini tasdiqlagan holda qoʻshimcha jang oʻtkazishi mumkinligini koʻrsatish uchun.

Poygalar 3-4 kilometr masofada oʻtkazilgan. Otlar bayramdan bir necha hafta oldin poyga uchun maxsus tayyorlanadi, buni ishchilar (ot poygasi boʻyicha tajribali mutaxassislar, deyarli har doim sobiq ishtirokchilar va musobaqalar gʻoliblari boʻladi) qilishadi. Chavandozlar (hulek) — yosh cheklovlari boʻlmasa ham, ishlovchilar bilan birga boʻlgan, oʻsmirlar hisoblanadi. Yaxshi chavandoz otni, jilovini tushirhan holda, ikki qamchi bilan tezlatadi. Marraga kelganda, otlar maxsus odamlar tomonidan ushlanadi. Musobaqalardan soʻng gʻolib otga maqtovlar aytiladi.

Sanʼatda

• Oleg Medvedevning „Surxarbonga poezd“ qoʻshigʻi va uning shu nomdagi albomi.

Yana qarang

• Naadam — Moʻgʻuliston milliy bayrami, Surxarbonning oʻxshashi.
• Naadym — tuvaliklar orasida ham xuddi shunday bayram.

Adabiyotlar

• G. Ts. Tsybikov „Tanlangan asarlar“. Fan, 1991 ISBN 5020296260
• R. A. Sherxunaev „Olijanob qabila xonandalari“. Sharqiy Sibir kitob nashriyoti 1977-yil
• L. V. Byleeva, V. M. Grigoryev „SSSR xalqlarining oʻyinlari“, Jismoniy tarbiya va sport nashriyoti. 1985-yil.
• D. D. Lubsanov, „Buryatiya madaniyati tarixi boʻyicha ocherklar“. Buryat kitob nashriyoti. 1972-yil
• Semenov V. G., Kiselev V. Ya., Kalmykov S. V. „Sharqiy Transbaykaliyada jismoniy tarbiya va sport (1900-41): Darslik“. — Ulan-Ude, 2001-yil.