Stojan Protić

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Stojan Protić — siyosatchisi va yozuvchisi. U 1857-yil 28-yanvarda tugʻilgan, 1923-yil 28-oktyabrda vafot etgan. 1918-1919 yillarda Serblar, Xorvatlar va Slovenlar Qirolligining bosh vaziri boʻlib ishlagan va yana 1920-yilda, keyinchalik Yugoslaviya deb nomlangan. U serb parlamentarizmining asosiy nazariyotchisi sifatida yaxshi esda qoladi.

Biografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Stojan M. Protić Krusevac shahrida tugʻilgan[1]. Uning katta bobosi (Chukundeda), Toma Dechanac xotini va ikki oʻgʻli bilan Dechani qishlogʻidan Krushevacga koʻchib oʻtdi[2].

Belgraddagi Grandes écoles (Velika škola) da tarix va falsafani oʻrgangan Protich oʻzini jurnalistikaga bagʻishlashdan va Xalq radikal partiyasining rasmiy kundalik gazetasi „Samouprava“ („Muxtoriyat“) muharriri boʻlishdan oldin qisqa muddat davlat xizmatida ishlagan[3]. 1884-yilda u yana bir gazeta, Odjek („Echo“) muharriri boʻldi va Serbiya konstitutsiyasini oʻzgartirishni yoqladi[4]. 1887-yilgi saylovlarda qatnashdi va parlamentga saylandi[5]. 1888-yilda Konstitutsiyaviy qoʻmita kotibi sifatida Protich Serbiya Konstitutsiyasini[4], ehtimol XIX asr oxiridagi Evropadagi eng liberal konstitutsiyalardan biri boʻlgan loyihani ishlab chiqishda ishtirok etdi. Xalq radikal partiyasining nufuzli mafkurachisi, isteʼdodli jurnalistga aylandi. U lavozimida boʻlganida bir nechta siyosiy jurnallar uchun koʻplab maqolalar yozishni davom ettirdi.

Protic koʻpincha Serbiya parlamentida Xalq radikal partiyasidan deputat etib saylangan: 1887, 1897, 1901, 1903, 1905, 1906, 1908 va 1912-yillarda saylangan. Ashaddiy polemist va Britaniya tipidagi demokratiya tarafdori sifatida tanilgan u birinchi Yugoslaviya parlamentida (1920-yil) deputat boʻlib ham ishlagan.

1903-yildan keyin Serbiyaning turli hukumatlarida (Jovan Avakumovich, Sava Grujich, Nikola Pashich maʼmuriyatlarida), shuningdek, moliya vaziri (1909-1912-yillar) boʻlgan[6]. Birinchi jahon urushi boshlanganda Ichki ishlar vaziri sifatida u iyul inqirozi paytida Avstriya-Vengriya ultimatumiga Serbiya javobida ishlagan. U Corfu deklaratsiyasini qoʻllab-quvvatladi (1917-yil), Jeneva deklaratsiyasiga (1918-yil yil 9-noyabr) qarshi chiqdi va Vidovdan Konstitutsiyasini qayta koʻrib chiqishga harakat qildi. 1918-yil dekabrda Protich knyaz-regent Aleksandr Karadjevich tomonidan Serblar, Xorvatlar va Slovenlar Qirolligining Bosh vaziri etib tayinlandi. Uning hukumati, afsuski, 1918-yil 20-dekabrdan 1919-yil 16-avgustgacha davom etdi. U 1920-yil 19-fevraldan 17-maygacha yana bir marta Bosh vazir boʻlgan. 1923-yilda Pašich boshchiligidagi radikallar safidan chiqib, u mustaqil radikal partiya (Nezavisna Radikalna Sranka) yangi partiyasini tuzdi, ammo uni qoʻllab-quvvatlay olmadi. Krushevacdagi anʼanaviy saylov okrugida deputatlik oʻrnini yoʻqotgach, Protic siyosatni tark etdi.

Uning ingliz, nemis, rus va fransuz tillariga tarjima qilingan kitoblari „Balkanicus“ taxallusi bilan nashr etilgan.

Vafoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Protic 1923-yilda Belgradda yurak xastaligidan vafot etdi.

Uning nevarasi Milan Sankt Protić[7] tarixchi, siyosatchi va diplomat , Belgrade meri lavozimida ishlagan.

Tanlangan asarlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • O Makedoniji i Makedoncima, Št. Koste Taushanovića, Beograd, 1888-yil.
  • Tajna konvencija između Srbije i Austrougarske, Št. D. Obradovich, Beograd 1909-yil.
  • Odlomci iz ustavne I narodne borbe u Srbiji, jild. I-II, Sht. D. Obradovich, Beograd, 1911-1912-yillar.
  • Albanski muammosi i Srbija i Austrougarska, G. Kon, Beograd, 191- yil
  • Srbi va Bugari u Balkanskom ratu, napisao Balkanicus, Geca Kon, Beograd 1913-yil
  • Das albanische Problem und die Beziehungen zwischen Serbien und Österreich-Ungarn, fon Balkanicus (in Deutsche übertragen von L. Markowitsch), O. Wigand, Leyptsig, 1913-yil.
  • Le problème albanais, la Serbie et l’Autriche-Hongrie, par Balkanicus, Augustin Challamel, Parij, 1913-yil.
  • Bolgariya : ses ambittions, sa trahison : accompagné des textes de tous les traité sirlari va diplomatiya yozishmalar, par Balkanik, Armand Kolin, Parij, 1915-yil.
  • Balkanicus, Bolgariyaning intilishlari, Simkin, Marshall, Hamilton, Kent & Co. LTD, London 1915-yil.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ St. Protić, Milan. Between Democracy and Populism: Political Ideas of the Peopleʹs Radical Party in Serbia:(The Formative Period: 1860ʹs to 1903). Balkanološki institut SANU, 2015 — 131–132 bet. ISBN 978-8-67179-094-9. 
  2. ↑ Istorijski glasnik: organ Društva istoričara SR Srbije. Društvo, 1971 — 97 bet. „... а Протићев познати предак, Тома Дечанац, из села Дечана, код манастира Дечана . За Пашићеве претке каже се да су се доселили из Македоније 300 година пре Пашићева рођења . За Протићевог чукундеду, Тому Дечанца, зна се да се са женом и два сина ...“ 
  3. ↑ „Stojan Protić“. Encyclopædia Britannica.
  4. ↑ 4,0 4,1 Roszkowski, Wojciech. Biographical Dictionary of Central and Eastern Europe in the Twentieth Century. Routledge, 2016 — 2306–2307 bet. ISBN 978-1-31747-593-4. 
  5. ↑ St. Protić, Milan. Between Democracy and Populism: Political Ideas of the Peopleʹs Radical Party in Serbia:(The Formative Period: 1860ʹs to 1903). Balkanološki institut SANU, 2015 — 131–132 bet. ISBN 978-8-67179-094-9. St. Protić, Milan (2015). Between Democracy and Populism: Political Ideas of the Peopleʹs Radical Party in Serbia:(The Formative Period: 1860ʹs to 1903). Balkanološki institut SANU. pp. 131-132. ISBN 978-8-67179-094-9.
  6. ↑ Roszkowski, Wojciech. Biographical Dictionary of Central and Eastern Europe in the Twentieth Century. Routledge, 2016 — 2306–2307 bet. ISBN 978-1-31747-593-4. Roszkowski, Wojciech; Kofman, Jan (2016). Biographical Dictionary of Central and Eastern Europe in the Twentieth Century. Routledge. pp. 2306-2307. ISBN 978-1-31747-593-4.
  7. ↑ „BIOGRAPHY | Dr. Milan St. PROTIC“ (en-US). Qaraldi: 2021-yil 2-may. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Stojan_Protić&oldid=3083361" dan olindi