Sovet zargarlik buyumlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Советские золотые кольца с синтетическими рубинами
Sintetik yoqutli sovet oltin uzuklari

Sovet zargarlik buyumlari - Sovet Sotsialistik Respublikalari Ittifoqida (SSSR) 1922-yildan 1991-yilgacha (davlat mavjud bo'lgan vaqt) oltin, kumush, platina va palladiy qotishmalaridan boshqa metallar (mis, nikel, rux) qo'shilmasi bo'lgan qimmatbaho va yarim qimmatbaho minerallar, shu jumladan san'at va kundalik hayotda ishlab chiqarilgan zargarlik buyumlari[1][2][3][4][5].

SSSR hududida yaratilgan zargarlik buyumlari tarixiy ahamiyatga ega[3]. Badiiy o'ziga xoslik[4] alohida respublikalarning va butun Sovet davrining urf-odatlari va uslubiy harakatlarini aks ettiradi[6][7].

Sovet zargarlik buyumlari o'sha noyob davrni aks ettiruvchi o'ziga xos uslubga va sovet san'atining ushbu asarlarini alohida ajratib turadigan XX-asr madaniyatini aks etuvchi[3] maxsus texnik xususiyatlarga ega ob'ektlarning badiiy guruhi (metall qotishmalari, davlat inspeksiyalarining belgilari, fabrikalar, zavodlar, artellar, xususiy hunarmandlar[4]) sifatida shakllangan.

Material[tahrir | manbasini tahrirlash]

SSSRda barcha ishlab chiqarilgan zargarlik buyumlari uchun qattiq sifat nazorati o'rnatildi, shuning uchun barcha mahsulotlar, istisnosiz, o'sha paytda qabul qilingan standartlarning aniq belgilangan xususiyatlariga ega edi[2][5][3].

Oltin[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oltin taqinchoqlar va uy-ro'zg'or buyumlari SSSRda qimmatbaho zargarlik buyumlari edi[7]. Ular kumush buyumlarga qaraganda kamroq miqdorda ishlab chiqarilgan, ammo ular sovet jamoatchiligi uchun kerakli va foydali edi. 1927-yildan boshlab sovet oltin zargarlik buyumlarining katta qismi qizil (chervonniy) oltin 583[8] bahosi (14 karat) dan yasalgan bo'lsa-da, zargarlik buyumlarini ishlab chiqarishda yuqori va past tozalikdagi boshqa oltin qotishmalari keng qo'llanilgan. SSSR, shuningdek, turli xil ranglar. "583" namunasi Sovet fuqarolari orasida eng mashhur bo'lgan, G'arb mamlakatlarida esa "585" namunasi eng keng tarqalgan va shunday bo'lib qolmoqda[1][5][3].

Kumush[tahrir | manbasini tahrirlash]

Советские серебряные браслеты
Sovet kumush bilaguzuklari

Sovet kumush taqinchoqlari va uy-ro'zg'or buyumlari SSSRda juda ko'p va keng tarqalgan zargarlik buyumlari edi[6]. Kumush idishlar uchun eng keng tarqalgan belgi "875" belgisi edi.

Platina va palladiy[tahrir | manbasini tahrirlash]

Platina yoki palladiydan tayyorlangan sovet zargarlik buyumlari SSSRda kamdan-kam uchraydi. Ushbu metallar taniqli zargarlik san'atkorlari, eksport uchun mo'ljallangan zargarlik buyumlari yoki maxsus buyurtmalar va san'atning cheklangan nashrlari uchun ajratilgan. Bunday buyumlarning juda oz qismi bugungi kungacha saqlanib qolgan.

Uslubi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sovet zargarlik buyumlarini ishlab chiqarish asosan standartlashtirilgan edi, shuning uchun keng tarqalgan buyumlar Sovet Ittifoqida bir xil edi[5]. Bu SSSRda zargarlik san'atining o'ziga xos uslubini yaratdi va ko'plab ommaviy ishlab chiqarilgan buyumlarga mashhurlik berdi. Shunday qilib, ayniqsa mashhur modellarga "Samovarchiki",[9][10] "Sudarushki", "Kalachi"[11] va boshqalar kabi xalq nomlari berila boshlandi.

Standartlashtirish va ommaviy ishlab chiqarishga qaramay, ko'plab buyumlar umumiy sovet uslubini saqlab qolgan holda, zargarlik san'atining badiiy va milliy xilma-xilligi bilan ajralib turardi, ular zargarlik san'ati ustalari va zargarlik fabrikalari va ustaxonalari joylashgan respublikalarning ijodiy xususiyatlarini ifodalaydi[1][5]. “Maqsad va badiiy yechimida yangi boʻlgan zargarlik buyumlarini koʻrsatishga harakat qilindi, masalan, yoshlar, yangi turmush qurganlar, sahna uchun, sport musobaqalari gʻoliblari uchun, erkaklar uchun yangi zargarlik buyumlari, kundalik zargarlik buyumlari, faqat maxsus holatlar uchun mo'ljallangan zargarlik buyumlari. Shuningdek, zargarlik buyumlarini shakllantirishda "haykaltaroshlik" va assotsiativ yondashuvlarni ko'rsatish, ixtirochilik va she'riy boshlanishini (ba'zilarida ish shakllarini eslatish) ochib berish uchun zargarlik buyumlarining yangi turlari, XX-asr boshidagi modern uslubi, zargarlik buyumlarining milliy xususiyatlarini ko'rsatish, tematik qo'shilganligini ko'rsatar edi"[4], deb yozadi ekspert.

Saqlanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sovet zargarlarining bir qator asarlari yaratilganidan ko'p o'tmay muomaladan olib tashlandi va Sovet Ittifoqi zargarlarining mahoratini namoyish etish uchun darhol Olmos jamg'armasiga joylashtirildi va muzeylashtirildi. Ular tarixiy zargarlik buyumlari bilan birga Olmos fondi kataloglarida nashr etilgan.

Barcha sovet zargarlik buyumlari endi san'at, antiqa buyumlar va kollektsiyalarni o'z ichiga olgan ko'chma madaniy mulk bo'lib hisoblanadi[12][3]. Huquqiy jihatdan, ko'p narsa ma'lum bir ob'ekt qaysi yurisdiktsiyada joylashganligiga bog'liq (joylashgan mamlakat qonunchiligi, mulkchilik shakli, madaniy boyliklarning harakati to'g'risidagi qonun hujjatlarining o'ziga xos xususiyatlari va boshqalar)[13][5].

1991-yilda SSSR parchalanishi bilan barcha sovet zargarlik buyumlari o'tgan tarixiy davrning moddiy dalillari xarakteriga ega bo'ladi. Sobiq SSSR mamlakatlarining postsovet evolyutsiyasining o'ziga xos xususiyatlari sovet davridagi oltin va kumush buyumlarning ko'p miqdorda qayta eritish uchun tortib olinishiga va ularning butun dunyo bo'ylab keng tarqalishiga, aholining bir qismining ko'chib ketishiga yordam berdi va o'z jamg'armalarini saqlashning universal vositasiga aylandi[3].

XXI-asrda Sovet davridagi zargarlik buyumlari to'plamlari juda kam uchraydi, chunki XX-asr oxiri va XXI-asr boshlarida ular "eski moda" deb hisoblangan va maqsadli yig'ilmas edi. Kim oshdi savdosida taqdim etilgan to'plamga misol sifatida uning merosxo'rlari tomonidan sotilgan xonanda Lyudmila Zykinaning to'plamini keltirish mumkin[14].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Каталог 1 - Товары народного потребления - Ювелирные изделия - Изделия из золота. Москва: ЦНИИТЭИприборостроения, 1985. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Каталог 2 - Товары народного потребления - Ювелирные изделия - Изделия из серебра. Москва: ЦНИИТЭИприборостроения, 1985. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Дмитрий М. Тамойкин. Советские ювелирные изделия - 3 книги в 1,, 1-е, Канада, 2013. ISBN 978-0-9920793-0-7. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Советские художники ювелиры - Произведения мастеров союзных республик 1960-1970-х годов,. Москва: Советский художник, 1980. ISBN Б3-16-50-80. 
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Н. Г. Троепольская. Справочник - Клейма на изделиях из драгоценных металлов 1917-2000гг (СССР-Россия). Москва: Collectors Books, 2000. ISBN 1-93252538-6. 
  6. ↑ 6,0 6,1 „МИР ТВ | Советские драгоценности: массовые изделия“. Qaraldi: 2020-yil 1-noyabr. [sayt ishlamaydi]
  7. ↑ 7,0 7,1 „МИР ТВ | Советские драгоценности: украшения для элиты“. Qaraldi: 2020-yil 1-noyabr. [sayt ishlamaydi]
  8. ↑ „583 проба золота: золотой стандарт СССР“. kupluzoloto.ru. Qaraldi: 2020-yil 1-noyabr.
  9. ↑ „Золотые серьги "Самоварчики" 585 пробы СССР“ (ru-RU). izumrudd.ru. Qaraldi: 2020-yil 11-noyabr.
  10. ↑ „Легендарные серьги советских женщин в 60-е годы СЕРЬГИ-САМОВАРЫ ЗОЛОТО СССР“ (Русский).
  11. ↑ „Знаменитые серьги наших бабушек и мам: "КАЛАЧИ и СУДАРУШКИ"/ЗОЛОТО СССР“ (Русский).
  12. ↑ UNESCO. [https://whc.unesco.org/archive/convention-ru.pdf „КОНВЕНЦИЯ ОБ ОХРАНЕ ВСЕМИРНОГО КУЛЬТУРНОГО И ПРИРОДНОГО НАСЛЕДИЯ“] (Русский).
  13. ↑ „Convention for the Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conflict with Regulations for the Execution of the Convention“. portal.unesco.org. Qaraldi: 2020-yil 1-noyabr.
  14. ↑ „Коллекция драгоценностей Людмилы Зыкиной“ (ru). 12auction. Qaraldi: 2022-yil 6-yanvar.

Adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sovet_zargarlik_buyumlari&oldid=3091689" dan olindi