Sopol nay
Sopol nay — hushtak moslamasi boʻlib, rus anʼanaviy idish shaklidagi fleyta[1].
Unda barmoq uchun bir nechta teshiklar bor (1 dan 4 gacha) yoki umuman teshiklarsiz boʻlishi mumkin[2]. Turli hayvonlar (qushlar, otlar, baliqlar) yoki chavandoz shaklida, sopol yoki pishirilmagan loydan yasaladi. Sopol nayni ustki qismi bezatilgan va sirlangan boʻlishi mumkin[3].
Yuqori tonli sopol naylar hushtak, hushtakboz, dudka deb ataladi. Kaluga viloyatining Xludnevo qishlogʻida guduxlar — past tonli sopol naylarni yasaganlar[4].
Sopol naylar dizayni boʻyicha bir necha turga boʻlinadi:
- ichi kovakli sopol nay (koʻpchilik rus oʻyinchoqlari);
- sopol nay yoqishtirilgan figura (masalan, Filimonov sopol nayi);
- suv quyiladigan sopol nay[5][6].
Keng maʼnoda olinganda nay yoki hushtak deb har qanday hushtak chaladigan instrumentga aytiladi[7].
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Rossiyada sopol naylar X asrda paydo boʻlgan. Avvaliga ular kulolchilikning ikkinchi darajali mahsuloti boʻlgan, ammo XIX asr oxiri — XX asrning birinchi yarmida ularni ishlab chiqarish, boshqa loydan yasalgan oʻyinchoqlar qatori, markazlari Rossiyaning koʻplab mintaqalarida mavjud boʻlgan, rus xalq hunarmandchiligining mustaqil yoʻnalishiga aylandi. Masalan, Vyatka viloyatining Dymkovo aholi punkti (Dymkovo oʻyinchogʻi), Arxangelsk viloyati, Kargopol shahri (Kargopol oʻyinchogʻi), Tula viloyati, Filimonovo qishlogʻi (Filimonov oʻyinchogʻi) , Abashevo, Spasskiy tumani, Tambov viloyati (Abashev oʻyinchogʻi)[8], Nijniy Novgorod viloyati, Gorodetskiy tumani, Jbannikovo qishlogʻi (jbannikov oʻyinchogʻi), Orlov viloyati, Livenskiy tumani, Pleshkovo qishlogʻi (Pleshkovo oʻyinchogʻi), Stariy Oskol shahri, Belgorod viloyati (Stariy Oskol loydan yasalgan oʻyinchogʻi) loydan yasalgan naylari bilan mashhur boʻlgan[9].
Butparastlik davridan beri, sopol nay marosim va sehrli asbob sifatida ishlatilgan. Baʼzi hududlarda sopol nay chalish bolalarning bahorni kutib olish marosimlariga hamroh boʻlgan: " Kargopol hushtaklari oʻrmonga olib ketilib, hushtak chalingan. Ota-onalar kulichlar, tuxumlar, non berganlar "[10][11]. Vyatka viloyatida bolalarning sopol nay chalib oʻynashi (kattalar esa balalaykalarda)[12] ajdodlar xotirasini nishonlash kuni , hushtak raqsi deb nomlangan bayramga hamroh boʻlgan. Hozirda sopol nay bolalar musiqa oʻyinchogʻi va sanʼat va hunarmandchilik asari sifatida saqlanib qolgan[13].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Свистулька“,Большая российская энциклопедия. Том 29, М., 2015 — 552 bet.
- ↑ Черных А. В. „Свистулька“,. Советское духовое инструментальное искусство. Справочник. М.: Советский композитор, 1989 — 31—32 bet.
- ↑ Вертков К. А. „Свистулька“,. Русские народные музыкальные инструменты. Музыка, 1975 — 41 bet.
- ↑ Мельников Г. П. „Игрушка“,. Славянские древности. Этнолингвистический словарь. Том 2. М.: Международные отношения, 1999 — 378–379 bet.
- ↑ Vasileva M. N. Poyuщaya glina.Chast 1:Chernoloщenaya kirillovskaya okarina — 2016 — S. 3
- ↑ Васильева М. Н. „Нехитрая забава, детская потеха“,. Поющая глина. Часть 2. Из истории окарины. Кирилло-Белозерский историко-архитектурный и художественный музей-заповедник, 2016 — 3—7 bet.
- ↑ Музыкальные инструменты. Энциклопедия 2008.
- ↑ Бычков 2000.
- ↑ „Свисти — и деньги будут!“. culture.ru. Qaraldi: 2019-yil 7-yanvar.
- ↑ Носкова З. Праздник «Свистуньи» // Наука и жизнь : журнал. — 2005. — Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр.
- ↑ „Традиционные технологии изготовления старооскольской глиняной игрушки“. culture.ru. Qaraldi: 2019-yil 7-yanvar.
- ↑ Васильев, Широков 1986.
- ↑ Плотникова А. А. „Свист“,. Славянские древности. Этнолингвистический словарь. Том 4. М.: Международные отношения, 2009 — 581 bet.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- „Свистулька“,Музыкальные инструменты. Энциклопедия. М.: Дека-ВС, 2008 — 505 bet.
- „Свистульки из глины“,Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона. Том 29, СПб., 1900 — 156 bet.
- Васильев Ю. А., Широков А. С. „Свистульки“,. Рассказы о русских народных инструментах. М.: Советский композитор, 1986 — 24—25 bet.
- Бычков В. Н. „Глиняные свистульки“,. Музыкальные инструменты. М.: Аст-Пресс, 2000 — 73—81 bet.
- Bondar A. Chistiy zvuk glinyanoy svistulki // Nauka i jizn : jurnal. — 2006. — № 6. — S. 80—81.
- Toman I. B. Sviщi, pokole sviщetsya // Sovremennie problemi servisa i turizma : jurnal. — 2010. — № 1. — S. 73—79.
- Покровский Е. А. „Свистульки“,. Детские игры, преимущественно русские. М.: Типо-литография В. Ф. Рихтер, 1895 — 75 bet.
- Обоева М. „Свистульки“,. Народная игрушка России. От традиции к современности. Артпроект, 2015 — 28—32 bet.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Oboeva M. Butun dunyo boʻylab hushtak bilan (Wayback Machine saytida 2022-05-22 sanasida arxivlangan)