Shoh-Islom Shagiahmetov

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Shoh-Islom Shagisultanovich Shagiahmetov
Tavalludi 21-noyabr 1886-yil
Оrenburg
Vafoti Aniq emas
Fuqaroligi Qoʻqon avtonom Muvaqqat hukumati
Rossiya imperiyasi
Dini Islom

Shoh-Islom Shagisultanovich Shagiahmetov[1] (1886-yil 21-noyabr — 1922-yil) — jurnalist, advokat yordamchisi.  Butunrossiya Taʼsis majlisi aʼzosi, Qoʻqon Avtonom  Muvaqqat hukumati Bosh vazirining oʻrinbosari.

Biografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shagiahmetov  Shoh-Islom Orenburgdagi tatar-boshqird oilasida dunyoga kelgan. Otasi Shagisulton (Sulton) Shagiahmetovich Shagiahmetov (1855-yil 24-avgust 1896-yil) asli Ufa viloyatining Menzelinskiy tumanidagi,,boshqirdlar" dan. Shagisulton (Sulton) 1876-yilda Qozon universitetining yuridik fakultetini tamomlagan, 1890-yilgacha oʻqituvchilik bilan shugʻillangan. Orenburg tatar oʻqituvchilar maktabida, keyinchalik esa Orenburgdagi sud muassasalarida tergovchi boʻlib xizmat qilgan. 1889-yilda Shagisulton (Sulton) Shagiahmetovich davlat maslahatchisi unvonini olgan. Onasi -  Gaynizigan Muhammed-Sodiqovna Nigmatullina, tatar millatiga mansub[2]. Sinf boʻyicha oila zodagonlarga mansub boʻlgan[3].

Shagiahmetov  Shoh-Islom 1905-yilda Orenburgdagi erkaklar gimnaziyasida tahsil olgan. Oliy taʼlimni egallash maqsadida Sankt-Peterburg universitetining Sharq fakultetiga oʻqishga kirish uchun ariza topshirgan, ammo 1905-yilning kuz faslida,,Bashkir soʻm"dan nominal stipendiya olib, mazkur universitetning yuridik fakultetiga oʻqishini koʻchirgan. 1907-yildan militsiya kuzatuvi ostida, oʻz eʼtiqodi boʻyicha sotsial-demokratlarga yaqin boʻlgan hamda Toshkent garnizonida saylovoldi tashviqotini olib borgan, ammo ushbu ishidan keyin hibsdan qutulib qolgan[3]. 1910-yilning oxiriga kelib, Shoh-Islom Shagiahmetov universitetdagi barcha imtihonlarni topshirgan va 1911-yil yanvar oyida bitiruv Advokat yordamchisi guvohnomasini olgan[2][4]. 1912-yil 31-avgustdan Sankt-Peterburgdagi advokat B.G.Lapatina-Bart yordamchisi boʻlib ishlagan[3]. Shoh-Islom, uning otasi va ukasi,,boshqirdlar" sifatida qayd etilib, boshqird stipendiyasini olgan boʻlsa-da, Shoh-Islom Orenburgdagi tatar muhitida tarbiyalanganligi sabab tatar tilini oʻzining ona tili sifatida koʻrgan[5]. Madaniyat nuqtai nazaridan u koʻproq dunyoviy rus tilida maʼlumotga ega boʻlganligi sababli atrofdagilar uni Oʻrta Osiyodagi tatar sifatida qabul qilishgan[2].

1912-yil oktabrdan Sankt-Peterburgdagi,,Musulmonlar gazetasi"  muharriri sifatida ishlay boshlagan. Gazetaning dastlabki ikki soni S.I.Gabiyev va Shagiaxmetov muharrirligida nashr etilgan va 3-sondan boshlab S.I.Gabiyev yagona muharrir qolgan[6]. Keyinchalik Shagiaxmetov muallif sifatida ushbu gazetada turli ijtimoiy-siyosiy mavzularda maqolalarini chop ettirib turgan[2].

1916-yilda Qoʻqondagi „Gʻayrat“ maorif jamiyati kotibi, „Turkiston oʻlkasi“ („Turkiston oʻlkasi“[7]) „Samarqand telegrafi“ gazetalarining muharriri-noshiri sifatida Moskvadagi „Rossiya vedomosti“ gazetasiga maqolalar joʻnatgan.

Nazorat organlari (Politsiya) maʼlumotlariga koʻra, u,,magʻlubiyatchi" boʻlgan va shuning uchun sotsial-demokratiyadagi,,lenincha yoʻnalish", yaʼni bolshevizmga yaqin hisoblangan[3]. 1916-yil oktabrda Qoʻqonda advokat (advokat yordamchisi) boʻlib ishlagan, mahalliy aholining iltimosiga koʻra, Namangan tumani Asht qishlogʻi volost maʼmuriyatidagi Alimbekov[8] ustidan Turkiston general-gubernatori Kuropatkin ga ariza bilan murojaat qilgan[9].

1917-yilda Shoh-Islom Xalq sotsialistlari safiga qoʻshilgan. 1917-yil mart oyining oʻrtalarida Peterburgda  Ibniyamin Axtyamov raisligida boʻlib oʻtgan musulmon jamoat arboblarining yigʻilishida qatnashgan. Shuningdek, Shagiahmetov Butunrossiya musulmonlar kengashi (Milli-Shoʻro), Turkiston oʻlka musulmonlari kengashi aʼzosi va kotibi, iyul oyidan Milliy-Shoʻro ijroiya qoʻmitasi raisi vazifasini bajaruvchisi etib saylangan. Uning nomzodi Ahmed Salikov bilan birgalikda Avtonom hukumat tarkibiga, portfelsiz vazir sifatida Rossiya musulmonlari ishi boʻyicha muammolarni hal qilish uchun kiritilishi taklif qilingan. Shundan soʻng 1917-yilda Shoh-Islom Qozondagi II Butunrossiya musulmonlari qurultoyining aʼzosi sifatida qabul qilingan. 1917-yil avgust oyida u hukumat bilan musulmon harbiy qismlarini tuzish boʻyicha muzokaralarda ishtirok etgan.

1917-yil 14-22-aprellarida I Umumturkiston musulmonlari qurultoyida qatnashgan. S’ezd prezidiumiga, soʻngra Mustafo Choʻqayev boshchiligida Turkiston oʻlka musulmonlari kengashiga aʼzolikka saylangan. 1917-yil 8-11-sentabrda boʻlib oʻtgan II Umumturkiston musulmonlari qurultoyida Shagiahmetov Choʻqayevning yondoshuvi shunday bayon qilgan: „Rossiya qanchalik zaiflashgan boʻlmasin, u bizdan ancha kuchli. Rossiya bilan biz tinchlik va doʻstlikda yashashimiz kerak. Buni geografiyaning oʻzi belgilaydi.“[10]

Shagiahmetov Taʼsis majlisiga saylov toʻgʻrisidagi nizomni ishlab chiqish boʻyicha maxsus yigʻilishga kiritilgan. 1917-yilning oxiri 1918-yilning boshlarida 2-sonli roʻyxat (butun Fargʻona musulmon tashkilotlari roʻyxati) boʻyicha Butunrossiya Taʼsis majlisida Fargʻona saylov okrugi  deputat etib saylangan.

Qoʻqon Avtonom Muvaqqat hukumatining 1-tarkibdagi Bosh vazirining oʻrinbosari (Bosh vazir oʻrinbosari). Turkiston muxtoriyati konstitutsiyasi loyihasi muallifi[2].

Shagiahmetov  Shoh-Islom 1918-yil fevral oyida bolsheviklar tomonidan hibsga olingan. 1918-yilning bahorida tatar tilida chiqadigan,,Olugʻ Turkiston" (Buyuk Turkiston) gazetasining yozishicha, Shagiahmetov mahalliy qamoqxonadalik vaqtida ruhiy kasallikka chalinib mazkur qamoqxona shifoxonasiga yotqizilgan. U yerda aprel-may oylarida qolgan. Xuddi shu gazetada uning oʻz joniga qasd qilishga urinishi va Shagiaxmetovning bir kishilik kamerada qamalgani haqida xabar ham berilgan[11]. 1918-yil may oyida u ozodlikka chiqqarilgan va siyosatdan ketgan[2].

Oilasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Xotini (1909-yildan) — Olga Viktorovna Benedskaya[2]
    • Bolalar — ?
  • Akasi — Shoh-Gali (yoki Shaxgali) (22.12.1882—?), 1903—1909-yillarda Sankt-Peterburg universitetining yuridik fakultetida boshqird olimi sifatida oʻqigan, 1910-yil avgustda Yuriev yuridik fakultetiga koʻchib oʻtgan. Universitet[2].
  • Opa — Bibi-Maryam[2],
  • Opa — Bibi-Galiya[2],
  • Opa — Bibi-Saliya[2],
  • Opa — Bibi-Zuhra[2]

Kompozitsiyalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Shagiaxmetov I. Siyosat va musulmonlar (tahririyatga maktub). // Zamonaviy dunyo. 1913-yil. 6-son, 251-258-betlar.

Manzillar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • 1910—1912-yillar — Sankt-Peterburg, st. Pushkinskaya, 7[2].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tavsiya etilgan manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Mich [Mustafo Chokaev], Shohislom Shohiahmad (duslyk vazifasisy) // Yash Turkestan. — 1931. — No 14. — B. 8.
  • Isxakov S. M. Inqilobchi, siyosatchi, davlat arbobi Sh. -VA. Shagiaxmetov // Rossiya XXI. 2018-yil iyul-avgust N. 4 S. 6 — 29.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Transkripsii i napisaniya imeni, otchestva i familii vesma raznoobrazni: Shax-Islam Sultan ili Islam Sultanovich Shagiaxmetov, v nekotorix spiskax chlenov Vserossiyskogo uchreditelnogo sobraniya, familiya i imya privedeni s opechatkami kak Shashaxmedov, Sha-Islam Sultanovich. Shiroko rasprostranena uzbekskaya transkripsiya familii Islom Sultan Shoaxmedov ili Sultan Shoaxmedov
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 D. M. Usmanova. Islam Shagiaxmetov: zabitie geroi 1917 g. // „Gasirlar avazi — Exo vekov“, № 3/4, 2017
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Protasov L. G. Lyudi Uchreditelnogo sobraniya: portret v interere epoxi. M., ROSPEN, 2008.
  4. ↑ Svedeniya ob uchyobe s 1910 goda na meditsinskom fakultete Yurevskogo universiteta v drugix istochnikax podtverjdeniya ne naxodyat.
  5. ↑ Spisok prisyajnix poverennix okruga Sankt-Peterburgskoy sudebnoy palati i ix pomoщnikov k 31-yanvarya 1914 g. Sankt-Peterburg, 1914. — S. 90-91. S 11.09.1913 g. tu je doljnost zanimal A. V. Vladimirov.
  6. ↑ Belyaeva L. N., Zinoveva M. K., Nikiforov M. M. Bibliografiya periodicheskix izdaniy Rossii, 1901—1916. L., 1958—1961
  7. ↑ .ru/history/00949460_0.html Alinazarova D. V. Istoriya periodicheskoy pechati i tipografskoy raboti v Ferganskoy doline (1906-1991 gg.) // Diss. … st. magistra[sayt ishlamaydi]
  8. ↑ Arestovannoe selenie // Sibirskaya jizn. 16 (03) oktabrya 1916 goda
  9. ↑ Arestovannoe selenie // Sibirskaya jizn. 16 (03) oktabrya 1916 goda
  10. ↑ Krasovitskaya T. Yu. Federalizm tyurkskix elit v modernistskix i bolshevistskix sxemax
  11. ↑ Russkaya revolyutsiya 1917 goda i tyurki Tsentralnoy Azii 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Shoh-Islom_Shagiahmetov&oldid=3774689" dan olindi