Kontent qismiga oʻtish

Shaolin ibodatxonasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Shaolin monastiri (shàolíníshàolínsì), shuningdek, Shaolin ibodatxonasi sifatida ham tanilgan, Chan buddizmining paydo boʻlgan joyi va Shaolin Kung Fu beshigi sifatida tan olingan mashhur ibodatxonadir. U Xitoyning Henan provinsiyasi, Dengfeng okrugidagi Sonshan togʻ tizmasining Vuru choʻqqisi etagida joylashgan. Bu nom uning Songshan togʻlarining ichki qismidagi qadimiy bogʻda (lín) joylashganligini sababli berilgan. Song togʻi eramizdan avvalgi 1-asrda, beshta muqaddas choʻqqilardan biri (wǔyuè) deb eʼlon qilingan va Xitoyning muqaddas togʻlari orasida muhim oʻrin egallagan. U Shimoliy Vey sulolasining sobiq poytaxti (386–534) Luoyangdan oʻttiz milya (taxminan qirq sakkiz kilometr) janubi-sharqda va zamonaviy poytaxt Chjenchjoudan qirq besh milya (taxminan yetmish ikki kilometr) janubi-gʻarbda joylashgan[1].

Afsonaga koʻra, Hindistondagi Mahayana buddizmining 28-patriarxi Bodhidxarma 527-yilda Shaolin ibodatxonasiga kelgan. U toʻqqiz yilni Vuru choʻqqisidagi gʻorda meditatsiya bilan oʻtkazadi va Shaolin ibodatxonasida Xitoyning Chan anʼanasini boshlab beradi. Shundan soʻng, Bodhidxarma Chan buddizmining birinchi patriarxi sifatida sharaflanadi[2].

Ziyoratgohning tarixiy meʼmoriy majmuasi oʻzining ajoyib estetik qiymati va chuqur madaniy maʼnosi bilan ajralib turadi va UNESKOning Butunjahon merosi roʻyxatiga kiritilgan. Ziyoratgoh Xitoy buddizmining rivojlanishiga qoʻshgan hissasi, shuningdek, tarixiy, madaniy va badiiy merosi bilan bir qatorda, jang sanʼati anʼanalari bilan ham mashhur[1]. Shaolin rohiblari oʻz umrlarini Shaolin kung-fusini tadqiq qilish, yaratish va uzluksiz rivojlantirish hamdaa takomillashtirishga bagʻishlashgan.

Shaolin madaniyatining asosiy ustunlari quyidagilar: Chan buddizmi (禅 Chán), jang sanʼati (武 wǔ), buddist sanʼati (艺 yì) va anʼanaviy xitoy tabobati (医 yī). Kundalik ibodatxona hayotini tashkil etuvchi ushbu madaniy meros Xitoy sivilizatsiyasining bir qismi hisoblanadi. Koʻp sonli taniqli shaxslar, siyosiy arboblar, taniqli rohiblar, buddist shogirdlar va boshqa koʻplab odamlar ziyoratgohga tashrif buyurish, ziyorat qilish va madaniy almashinuvlarni oʻtkazish uchun kelishadi[3]. Bundan tashqari, rasmiy Shaolin chet el madaniyat markazlari va chet ellik shogirdlarning faoliyati tufayli Shaolin madaniyati butun dunyo boʻylab Xitoy madaniyatining oʻziga xos ramzi va xorijiy madaniy almashinuv vositasi sifatida tarqalgan[4].

Hozirgi vaqtda Shaolin ibodatxonasi past uglerodli, ekologik manzarali joy va Xitoyning milliy 5A-darajali turistik diqqatga sazovor joyidir[5]. U Madaniyat va turizm vazirligi tomonidan qoʻllaniladigan eng yuqori darajadagi toifaga sazovor boʻlgan va Xitoy Xalq Respublikasidagi eng muhim va eng yaxshi saqlangan turistik diqqatga sazovor joylardan biri hisoblanadi[6].

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shimoliy Vey va Shimoliy Chjou sulolalari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Daoxuan tomonidan yozilgan „Eng mashhur rohiblarning davomiy tarjimai holi“' (milodiy 645) asariga koʻra, Shaolin monastiri Shaoshining shimoliy tomonida, Xitoyning muqaddas togʻlaridan biri boʻlgan Song togʻining markaziy choʻqqisida Shimoliy Vey sulolasi imperatori Syaoven tomonidan qurilgan. Milodiy 477-yil hindistonlik oʻqituvchi Batuo buddist taʼlimotlarini poytaxt Loyan yonida tarqatish uchun Xitoyga kelgan dhyana ustasi[7]. Xitoy manbalarida Fotuo (sanskrit tilida: Buddhabhadra) nomi bilan ham tilga olingan Batuo imperator bilan bir necha yil oldin uchrashgan. U 490-yillar atrofida ipak yoʻli orqali Pingchengga kelganidan beri imperator Syaovenning homiyligidan bahramand boʻlgan[8].

Batuo tufayli Shaolin asl Buddist yozuvlarini oʻrganish va tarjima qiluvchi muhim markazga aylanadi. Shuningdek, u hurmatli buddist ustalarning yigʻilish joyi ham boʻlgan. Shaolin kung-fusining dastlabki kelib chiqishi haqidagi tarixiy manbalar shuni koʻrsatadiki, bu vaqtda ziyoratgohda jang sanʼati amaliyoti mavjud boʻlgan[9]. Batuoning taʼlimotini uning ikki shogirdi – Sengchou (sēngchóu, 480–560) va Xuiguang (hànghuiguang, 487–536) davom ettirgan.

Yongpin davrining birinchi yilida (506) hind rohiblari Lenamoti 勒那摩提 (sanskrit tilida: Ratnamati) va Putiliuzhi 菩提流支 (sanskrit tilida: Bodhiruci) Shaolinga Muqaddas Kitob tarjimasi zalini tashkil qilish uchun kelishadi. Xuiguang bilan birgalikda ular usta Shiqinning (世親 Shìqīn; sanskrit tilida: Vasubandhu) oʻn bosqichli sutra (sanskrit: Daśabhūmika Sūtra; soddalashtirilgan xitoycha: 十地经) haqidagi sharhini tarjima qilishadi. Shundan soʻng, Xuiguang „Toʻrt qismli Vinaya“ni (四分律; Sì fēn lǜ; sanskrit: Dharmagupta-Vinaya) targʻib qilinadi, bu esa Xuigustiya davrida (Tang sulolasi) tomonidan tashkil etilgan Luzong 律宗) buddizm maktabining nazariy asosini tashkil etadi.

Shimoliy Vey imperatori Syamongning Syaochang davrining uchinchi yilida (527) Hindistondagi Mahayana buddizmining 28-patriarxi Bodhidxarma Shaolin ibodatxonasiga keladi. Hindistonlik Chan buddist missioner sifatida kelgan va bundan oldin Xitoy boʻylab oʻn yillar davomida sayohat qilgan hamda 520-yillarda Song togʻiga joylashgan[10]. Bodxidxarma taʼlimotlari birinchi navbatda Lankavatara Sutraga asoslangan boʻlib, unda Gautama Budda va Chan anʼanasining birinchi patriarxi hisoblangan Bodxisattva Mahamatti oʻrtasidagi suhbat mavjud.

Batuo va uning shogirdlarining taʼlimotlarini asos sifatida ishlatib, Bodhidxarma Chan buddizmni joriy qiladi va Shaolin ibodatxonasi jamoasi asta-sekin Xitoy Chan buddizmining markaziga aylanadi. Bodxidxarmaning taʼlimoti uning shogirdi Huikega yetkazilgan, afsonada aytilishicha, u oʻzining qatʼiyatliligi va ustozining taʼlimotiga sodiqligini koʻrsatish uchun qoʻlini kesib tashlagan. Huike Shimoliy Chjou imperatori Vu tomonidan buddizm va daoizm taʼqibi paytida (574-580) ziyoratgohni tark etishga majbur boʻladi. 580-yilda Shimoliy Chjou imperatori Jing ibodatxonani qayta tiklaydi va uni Chjiao ibodatxonasi (陟岵寺 zhìhù sì) deb nomlaydi[11].

Anʼanaga koʻra, Bodhidxarma Shaolin ibodatxonasida jang sanʼatining asoschisi hisoblanadi. Biroq, jang sanʼati tarixchilari bu afsona Yijin Jing deb nomlanuvchi 17-asrdagi qoʻllanmadan kelib chiqqanligini aytishadi[7]. Mavjud boʻlgan eng qadimgi nusxa 1827-yilda nashr etilgan[12][13]. Oʻshanda ham Bodhidxarmaning jang sanʼati bilan bogʻliqlik faqat 1904-yilda keng tarqalgan edi.

Shaolin madaniyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shaolin ibodatxonasi ziyoratgohning moddiy va nomoddiy madaniy merosini taqdim etishda bir-biriga singib ketadigan va oʻzaro mustahkamlovchi va ajralmas boʻlgan koʻplab toʻldiruvchi madaniy jihatlarni ishlab chiqqan. Eng koʻzga koʻringan jihatlari Chan (禅 Chán), jang sanʼatlari (武 wǔ), anʼanaviy tibbiyot (中医 zhōngyī) va sanʼat (艺yì). Shaolin madaniyati Mahayana buddizmidan kelib chiqqan boʻlsa, Chan amaliyoti uning yadrosidir va nihoyat, jang sanʼati, anʼanaviy tibbiyot va sanʼat uning namoyon boʻlishidir. Abbot Shi Yongxin, monastir jamoasi va butun dunyodan kelgan shogirdlarining saʼy-harakatlari tufayli Shaolin madaniyati oʻsishda davom etmoqda. Shaolin madaniyati oʻzining tarixiy rivojlanishi davomida konfutsiylik va daosizmning muhim qadriyatlarini ham oʻzida birlashtirgan.

Zamonaviy ziyoratgoh muassasasi madaniy, ijtimoiy va diniy qadriyatlardan qatʼi nazar, barcha manfaatdor shaxslar va guruhlarga Shaolin madaniyati almashinuvi dasturi orqali Shaolin madaniyati bilan tanishish imkoniyatini taqdim etadi. Ushbu dastur Chan meditatsiyasi, Shaolin kung fu, Chan tibbiyoti, xattotlik, sanʼat, kamondan otish va hokazolarni oʻrganishni taklif qiladi.

Shaolin kung-fu turli xil koʻnikmalar tizimi orqali namoyon boʻladi, ular hujum va mudofaa harakatlariga asoslangan. Bitta shakl turli harakatlarning birikmasidir. Harakatlarning tuzilishi tana harakati qonunlariga mos keladigan qadimgi Xitoy tibbiy bilimlariga asoslanadi. Ziyoratgohda shakllar bir-birini toʻldirish va qarama-qarshilik tamoyillarini birlashtirishga qaratilgan holda oʻrgatiladi. Bu Shaolin kung fu dinamik va statik komponentlarni, in va yangni, qattiqlik va yumshoqlikni va boshqa sifatlarni birlashtiradi degan maʼnoni anglatadi.

Shaolin jamoasi oʻz merosini himoya qilish, rivojlantirish va innovatsiya qilish uchun katta kuch sarflaydi. Qadimgi Xitoyning osmon va odamlar oʻrtasidagi uygʻunlik tamoyiliga amal qilgan holda, ziyoratgoh ustalari inson ifodasining toʻliq salohiyatiga erishish uchun eng tabiiy tana harakatini rivojlantirish ustida ishlaydi.

Shaolin oʻzining madaniy merosini xalqaro miqyosda targʻib qilish bilan bogʻliq tadbirlarni ishlab chiqadi. 2012-yilda Germaniyada birinchi xalqaro Shaolin madaniyat festivali, keyin esa AQSh va Angliyada ham turli festivallar tashkil etilgan. Rasmiy Shaolin madaniyat markazlari Yevropa, AQSh, Kanada va Rossiyaning koʻplab shaharlarida mavjud. Har yili ziyoratgoh madaniy almashinuvni rivojlantirish maqsadida oʻttizdan ortiq xalqaro tadbirlarga mezbonlik qiladi.

Shaolin ibodatxonasi binolari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ibodatxonaning ichki maydoni 160 by 360 metr (520 ft × 1,180 ft), yaʼni 57,600 square metre (620,000 kv ft) . Uning oʻqda ettita asosiy zali va atrofida ettita boshqa zal, zallar atrofida bir necha hovli bor.

  • Ziyoratgohdagi devor rasmi (19-asr boshlari)
    Ziyoratgohdagi devor rasmi (19-asr boshlari)
  • Song togʻidagi Shaolin monastiri 皇唐嵩岳少林寺碑), milodiy 728-yilda qurilgan
    Song togʻidagi Shaolin monastiri 皇唐嵩岳少林寺碑), milodiy 728-yilda qurilgan
  • Shaolin monastiridagi daraxt rohiblar tomonidan barmoq bilan urish uchun foydalanilgan
    Shaolin monastiridagi daraxt rohiblar tomonidan barmoq bilan urish uchun foydalanilgan
  • Pagoda oʻrmoni (keng koʻrinish)
    Pagoda oʻrmoni (keng koʻrinish)
  • Pagoda oʻrmoni (yaqin koʻrinish), taxminan 300 metr (980 ft), Henandagi Shaolin monastirining gʻarbida joylashgan
    Pagoda oʻrmoni (yaqin koʻrinish), taxminan 300 metr (980 ft), Henandagi Shaolin monastirining gʻarbida joylashgan

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 Shahar 2008
  2. ↑ „Shaolin Monk Corps--Shaolin Temple“. www.shaolin.org.cn.
  3. ↑ 外国总统多次造访 少林文化已走向世界. 人民网. 2009年11月23日 [2014年3月24日]. （原始内容存档于2016年3月4日
  4. ↑ 250余名美国弟子拜谒少林寺. 搜狐网. 2013年7月4日 [2014年3月23日]. （原始内容存档于2014年3月23日.）; (马明达. 走向世界的少林文化. 《体育文化导刊》 (国家体育总局体育文化发展中心). 2004年, (01期) [2014-03-24]. ISSN 1671-1572. （原始内容存档于2014-03-24)
  5. ↑ Xinhuanet 19 June 2013 [ 2014-03-24 ] The original content was archived on 24 March 2014
  6. ↑ Shaolin Temple Longmen Grotto Yuntai Mountain 3 Scenic Spot was selected as 5A Scenic Spot. Dahe.com.
  7. ↑ 7,0 7,1 Shahar 2008.
  8. ↑ Wei shu, 114.3040; Ware, trans., "Wei Shou on Buddhism, " pp. 155–156; Shahar 2008
  9. ↑ Lu Zhouxiang 2019
  10. ↑ Shahar 2008；Shi Daoxuan 2014; Lu Zhouxiang 2019
  11. ↑ 少林寺简介. 少林寺官网. [2014-03-23]. （原始内容存档于2014-02-18）
  12. ↑ Matsuda 1986.
  13. ↑ Lin 1996. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Shaolin_ibodatxonasi&oldid=4628555" dan olindi