Senufo xalqi
Senufo (sene, siena) — Kot-d’Ivuar, Mali va Burkina-Fasoda istiqomat qiladigan Gʻarbiy Afrikadagi yirik xalqlardan biri boʻlib. Umumiy aholi soni 3,8 million kishidan ortiq[1]. Senufo xalqining rasmiy tili, Atlantika-Kongo (Volta-Kongo) Niger-Kongo tillari guruhiga mansub, senufo tilidir. Senufolarning aksariyati anʼanaviy eʼtiqodlarga amal qiladi, ammo sunniy musulmonlar ham bor.
Tarqalishi va aholi soni[tahrir | manbasini tahrirlash]
Aholi Kot-d’Ivuarning shimolida Komoe va Temba daryolari orasida tarqalgan va 907 ming kishini tashkil qiladi, Malining janubi-sharqida — 950 ming kishi va Burkina-Fasoning chegara hududlarida — 95 ming kishi yashaydi. Umumiy aholi soni 3,8 million kishidan oshadi.
Oilalari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Senufo xalqi Atlantika-Kongo (Volta-Kongo) Niger-Kongo tillari oilasiga kiradi. Ilgari Niger-Kordofan oilasining gurlar oilasiga kiritilgan. Minyankalar Senufolarning subetnik guruhidir[2].
Dini[tahrir | manbasini tahrirlash]
Senufo islom diniga, koʻpchilik sunniylikka eʼtiqod qiladi. Ular, shuningdek, anʼanaviy eʼtiqodlarga — ajdodlarga sigʻinish, tabiat kuchlari, dunyo yaratuvchisi Tuolo va uning rafiqasi Tuoleo boshchiligidagi murakkab panteonni tashkil etuvchi ruhlarga sigʻinadilar. Senufo xalqi oʻzlarining yogʻochdan yasalgan marosim niqoblari va figuralari bilan mashhur.
Ijtimoiy tuzilma[tahrir | manbasini tahrirlash]
Katta oilalardan tashkil topgan jamoalar, yoshga oid institutlar, maxfiy jamiyatlar saqlanib qolgan. Senufo quyidagi qabilalarga boʻlinadi: folo, gimini, karaboro, kofolo va boshqalar[3].
Mashgʻulotlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Senufo yarim oʻtroq turmush tarzini olib boradi. Aholining asosiy mashgʻuloti — dehqonchilik (loviya, yeryongʻoq, yam, manioka, tariq) va chorvachilikdir. Senufolar qoramol va mayda qoramol boqadi. Har xil mevalar, urugʻlar, ildiz mevalarni yigʻish bilan ham shugʻullanadilar. Shunungdek oʻgʻitlar ham ishlatishadi, almashlab ekish qoʻllaniladi. Sholi va paxta savdoda ishlatiladi. Turli hunarmandchiliklar yaxshi rivojlangan. Temirchilarning fono, shuningdek xotinlari kulolchilik bilan shugʻullanadigan, loro deb nomlangan misgarlar, dieli deb nomlangan charm hunarmandlari tabaqalari mavjud. Yogʻoch oʻymakorligi rivojlangan, ayniqsa ularning niqoblari mashhur. Jun va paxta toʻqish keng tarqalgan[4].
Aholi punktlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Senufo ancha ixcham aholi punktlarida yashaydi. Ularning turar joylari asosan yumaloq, somonli loy yoki pishmagan gʻishtdan yasalgan boʻlib, baland konussimon tomi palma barglaridan yasalgan.
Kiyimlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Senufo xalqining erkaklari odatda nakidka yoki keng koʻylak kiyishadi; ayollar — bellariga bogʻlangan yorqin, tikilmagan yubka — pan kiyishadi. Senufo ayollarini bilaklari va toʻpiqlaridagi W shaklidagi mis bilaguzuklaridan tanib olish mumkin[5].
Taomlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Senufo taomlari xilma-xilligi bilan ajralib turmaydi. Asosan, odamlar tariq boʻtqasi, maniok, sariyog 'va ziravorlar bilan pishirilgan sabzavotli obiyovgʻon isteʼmol qiladilar.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Senufo — Ensiklopedicheskiy slovar — Tolkovie Slovari i Ensiklopedii
- ↑ Vilchek G. Manyaщiy kontinent // Ensiklopediya dlya detey. T. 13. Strani. Narodi. Tsivilizatsii / Glav. red. M. D. Aksyonova. — M.: Avanta+, 2001. — S. 444
- ↑ Под ред. Е. М. Жукова „Сенуфо“,. Советская историческая энциклопедия. — Советская энциклопедия, М., 1973—1982.
- ↑ Senufo (Kot-d’Ivuar, Mali, Burkina Faso) — Etnolog.ru
- ↑ Vituxina G. Mali // Ensiklopediya dlya detey. T. 13. Strani. Narodi. Tsivilizatsii / Glav. red. M. D. Aksyonova. — M.: Avanta+, 2001. — S. 479
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Senufo // Buyuk Sovet Entsiklopediyasi : [30 tonnada] / Ch. ed. A. M. Proxorov. — 3-nashr. — M. : Sovet ensiklopediyasi, 1969-1978.
- „Dunyo xalqlari va dinlari“ entsiklopediyasi, Senufo
- Etnolog boʻyicha Senufo: Dunyo tillari
- Senufo qabilasining sanʼati Mirimanov V. B. Tropik Afrika sanʼati.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Wilchek G. Jozibali qitʼa // Bolalar uchun entsiklopediya. T. 13. Mamlakatlar. Xalqlar. Sivilizatsiyalar / Ch. ed. M. D. Aksenova. — M.: Avanta +, 2001. — S. 444
- Vitukhina G. Mali // Bolalar uchun entsiklopediya. T. 13. Mamlakatlar. Xalqlar. Sivilizatsiyalar / Ch. ed. M. D. Aksenova. — M.: Avanta +, 2001. — S. 479
- Smirnov M. Afrika xalqlari / M. Smirnov. — M. : SSSR Fanlar akademiyasi, 1954. — S.292-293.
- Solodovnikov V. G. Afrika xalqlarining anʼanaviy eʼtiqodlari / V. G. Solodovnikov // Afrika va Osiyo xalqlari. — 1990. — No 1. — B. 22.
- Shandintseva T. B. Senufo // Dunyo xalqlari va dinlari / Bob. ed. V. A. Tishkov. M.: Buyuk Rus Entsiklopediyasi, 1999 — P.477.
- Etnolog: Dunyo tillari, oʻn oltinchi nashr. — 2009-yil. — 213-bet.