Selknamlar

Ona

Selknamlar (nomlanishi) yoki óna (yagan tilida), Selknam , Ona) — Patagoniyaning janubida (zamonaviy Argentina va Chili hududi), asosan Olovli yer arxipelagidagi eng katta orol Isla Grandeichki tekisliklarida va baland togʻlarda yashaydigan hindu xalqi. Yagʻonlar va Alakaluflar birgalikda Olovli Yer arxipelagining tub aholisi qatoriga kiritishadi.

Tili

U ovchi

Selknam tili Chon tillariga mansub. Qoʻshni xaush qabilasining tili, garchi bir tillar oilasiga mansub boʻlsa ham, selknamlar uchun tushunarsiz edi. Hozirgi vaqtda ona-metislar ispan tilida gaplashadi va ona (Selknam) tili yoʻq boʻlib kelgan deb hisoblanadi, XX asrning oxirida faqat 1-3 kishi gapirgan. 2014-yil holatiga koʻra, bu tilda faqat 2 kishi gapirgan, ulardan biri oʻsha yili vafot etgan.

Tarixi

Selknamlar Yevropa sivilizatsiyasi yetib borgan Janubiy Amerikaning soʻnggi mahalliy xalqlaridan biri — bu XІX asrning oʻrtalarida sodir boʻlgan, shundan soʻng ularning soni, asosan, kasallik tufayli tez kamayib keta boshladi. Agar kasallik bilan kontakt boshida ularning soni bir necha ming boʻlsa, XX asrning boshlarida bir necha yuz, 1930-yillarda ularning soni taxminan 100 kishi edi, soʻnggi toza Selknam esa 1974-yilda vafot etgan. Hozirda 20 ga yaqin metist-onalar Fanyano koʻli (Argentina) yaqinidagi fermalarda.

Hayot tarzi

Anʼanaga koʻra, selknamlar koʻchmanchi boʻlganlar, faqat qishda qirgʻoqda toʻplanishardi. 20-asr boshlariga qadar ular guanako, dengiz hayvonlari va qushlarni ovlashgan. Ular qurol sifatida kamon va oʻqlarni, shunungdek kamdan-kam nayza, palaqmon va boladora qurollarini shlatishgan, — oxirgisi itlar singari, Selknam Teuelchelardan oʻzlashtirib olishgan.

Turar-joylari — konussimon kulbalar yoki ustunlar va guanako terilaridan yasalgan segmentli toʻsiqlarni tashqil qilgan.

Kiyim sifatida guanako terilari yoki moʻynasi teskari oʻgirilgan tulkining terilari ishlatilgan. Erkaklar moʻynali shlyapalar, mokasinlar kabi charm poyabzal va koʻkragida charm uchburchak shaklida kiyim kiyib yurishgan.

Selknamlar jamiyatida, oʻz ov joylariga ega 40 dan 120 kishigacha boʻlgan, 40 tagacha patrilineal ekzogamik guruhlar mavjud boʻlgan. Ular ufqning asosiy nuqtalariga koʻra 2 (yoki 4) fratriyalarga birlashganlar.

Oilalari kichik, nikoh patrilokal, koʻpxotinlik (xususan, sororat) va levirate vaqti-vaqti bilan uchrab turgan.

Selknamlar qishda yigʻilib, muqaddas klokten marosimini oʻtkazganlar (xuddi shu nom bilan ularning shamanlari ham atalgan).

Selknamlarning maʼnaviy madaniyati faqat qoʻshni fuegiyaliklarga qaraganda yaxshiroq oʻrganilgan.  Ularda mifologiya (qahramonlar, demiurglar haqidagi afsonalar), totem kultlari, ajdodlar kulti (xovenx) va boshqalar rivojlangan.

Adabiyotlar

• Dunyo xalqlari. Tarixiy-etnografik maʼlumotnoma., M.: „Sovet entsiklopediyasi“, M., 1988, 347-bet („U“ maqolasi)
• Gusinde M. Die Feuerland-Indianer. Bd.1 „Die Selk’nam“, Moedling, 1931 (nemis))
• Chapman A. Lune en Terre de Feu: mythes et rites des Selk’nam, 1972 (fransuz))
• Selknam hindularining xalq adabiyoti, LA, 1975-yil)

Havolalar

• 1923-yilda nemis missioneri Martin Gusinde tomonidan olingan „Hayn“ marosimining niqoblarini kiygan Selknam fotosuratlari.
• Tierra Del Fuegodagi Ona hind madaniyati haqida.
• Argentina tili