Sarcocornia

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Sarkokorniya — amarantlar oilasiga mansub oʻsimliklar turkumi (Amaranthaceae). Bu nisbatan yosh takson boʻlib, 1978-yilda ilgari Soleros (Salicornia) va Arthrocnemum avlodiga mansub oʻsimliklardan tuzilgan. Dengiz qirgʻoqlari (namlik, marshlar) va shoʻrlangan koʻllarning qirgʻoqlarida suv ostida qolgan shoʻrlangan tuproqlarda oʻsadigan suvli butalarni birlashtiradi. Tashqi xususiyatlar solerosga oʻxshaydi, lekin undan farqli oʻlaroq, koʻp yillik oʻsimliklar, shuningdek, gulning maxsus morfologiyasiga ega. Gʻarbiy va Janubiy Yevropa, Shimoliy va Janubiy Afrika, Amerika va Avstraliyada tarqalgan. Gʻarbiy va Janubiy Yevropa, Shimoliy va Janubiy Afrika, Amerika va Avstraliyada keng tarqalgan. Turli hisob-kitoblarga koʻra, jins 15-26 turlaridan iborat boʻlib, ulardan 12 tasi Janubiy Afrikada joylashgan. Jins va uning turlarining tizimli pozitsiyasi masalasi ochiq qolmoqda.

Nomi ikki qadimiy soʻzdan kelib chiqadi: qadimgi yunon σάρξ (yoki σαρκός — goʻsht, goʻsht) va lotincha cornu (shox, shoxcha)[1]. Baʼzi turlar yetishtiriladi va salatlar va sabzavotli taomlarning ajralmas qismi sifatida isteʼmol qilinadi[1].

Yoyish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tarqalish maydoni har ikki yarim sharning issiq moʻtadil va subtropik kengliklarini qamrab oladi. Gʻarbiy va Janubiy Yevropada 2 turlari keng tarqalgan: S. perennis va S. fruticosa, asosan Atlantika va Oʻrta yer dengizi sohilida.Yevropadan tashqari, har ikkala tur Shimoliy Afrika qirgʻogʻida, S. fruticosa esa Kipr, Isroil, Iordaniya va Saudiya Arabistonida oʻsadi. Afrikada 14 turlari mavjud; yuqorida sanab oʻtilganlardan tashqari, qitʼaning Janubiy qismida-Janubiy Afrikada — Namibiyada va Mozambikda toʻplangan[2]. Shimoliy Amerikada 8 turlari, Avstraliya, yangi Zelandiya va Tazmanyada— 3 turlari oʻsadi[3].

Yangi dunyoda oʻsimlik nafaqat qirgʻoqda, balki materikning ichki qismida (Janubiy Amerikada — faqat And togʻlarida) joylashgan[2]. Boshqa hollarda, bu qirgʻoq plyajlari, vatt, marshrutlar va boshqa biotoplarning odatda oʻsimliklari boʻlib, ular toʻlqinlarning taʼsiri bilan bogʻliq. Salicornioideae barcha vakillari singari, sarcocornia jinsidan oʻsimliklar yengil va mangrov oʻrmonlari kabi yopiq jamoalarda deyarli topilmaydi[4].

Botanika tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Soleros holatida boʻlgani kabi, Sarcocornia jinsidan maʼlum bir turni morfologik belgilar bilan aniqlash juda qiyin, agar imkonsiz boʻlsa. Identifikatsiyadagi asosiy muammo, odatda, genetika bilan bogʻliq boʻlmagan tadqiqot usullarini qoʻllaydigan taksonomiklardan foydalanadigan juda oz sonli tashqi xususiyatlar deb ataladi[5].

Umuman olganda, bu tik turgan yoki goʻshtli ildiz bilan oʻralgan suvli mitti butalar. Yosh poya aniq boʻlaklardan iborat va teginish uchun yumshoq, lekin oʻsishi bilan qattiqroq va silliq boʻladi. Baʼzi turlarda, yerga oʻralgan ildiz segmentlarning interdental mintaqasida yangi kurtaklarni hosil qilishi mumkin. Barglar kamayadi, har bir segmentning bazasida qisqa uchburchak tangachalar kabi koʻrinadi, ular tom maʼnoda ildizning pulpasiga oʻsadi. Har bir kurtak segmenti suprotiv tartibda joylashtirilgan bir juft bargni oʻz ichiga oladi. Ildizning yuqori qismlari mevali boʻlib, kolosoidal boshoqsimon toʻpgul hosil qiladi. Toʻpgulning har bir boshoqchasi 3-12 guldan iborat boʻlib, segmentning pulpasiga qoʻshilgan va soyabon shaklida bir qatorda qurilgan.

Gullari ikki jinsli yoki bir jinsli boʻlib, bir juft shirali periantlardan, bir yoki ikkita stamens va ikki yoki uchta ustundan iborat. Arthrocnemum jinsining vakillaridan farqli oʻlaroq, Sarcocornia turlarining urugʻi membranasi shilliq qavatga ega va perispermiyaga ega emas (maxsus oziqlantiruvchi toʻqima)[4][6][7][8].

Sistematika[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sarcocornia jinsi 1978-yilda Birmingem universitetidan Endryu Skott tomonidan ilgari Salicornia va Arthrocnemum avlodiga kiritilgan turlardan tasvirlangan[9][10]. Qayta koʻrib chiqish uchun uchta omil asos boʻldi: uzoq muddatli hayot aylanishi (bir yillik salterosdan farqli oʻlaroq), gullarni bir qatorda tekislash (Salikorniyada ular uchburchak hosil qiladi) va urugʻning maxsus tuzilishi (Arthrocnemum va Salicornioideae kenja oilasining boshqa guruhlari perispermiumga ega). Tanlangan turlar oʻt oʻsimliklaridan koʻra butalarga yaqinroqdir[4]. Baʼzi mualliflar bu boʻlinishni asossiz deb hisoblab, qoʻllab-quvvatlamadilar[11][12][13][14].

Quyidagi turlar roʻyxati „The Plant List“ (versiya 1.1, 2013) loyihasida tasdiqlangan taksonlar roʻyxatiga muvofiq koʻrsatiladi. Bu maʼlum bir tasniflash tizimida farq qilishi mumkin.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 Quattrocchi 2006, s. 2385.
  2. ↑ 2,0 2,1 Guilló et al. 2011.
  3. ↑ Steffen 2010.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Kadereit et al. 2006.
  5. ↑ Ball, Peter. W.; Kadereit, Gudrun. „Salicornia & Sarcocornia in North America: problems of incongruity between molecular phylogeny & morphology“. Bot. Soc. Am (2007). 2015-yil 10-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 10-yanvar.
  6. ↑ Alonso 2008.
  7. ↑ George 1984.
  8. ↑ Ball, Peter W. „Sarcocornia A. J. Scott, Bot. J. Linn. Soc. 75: 366. 1978“. Flora of North America. eFloras.org. 2015-yil 11-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 11-yanvar.
  9. ↑ Scott 1978.
  10. ↑ Quattrocchi 2006.
  11. ↑ Freitag 1989.
  12. ↑ López-González 1997.
  13. ↑ Judd & Ferguson 1999.
  14. ↑ Flora of Turkey 2001.


Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Alonso M. Á., Crespo M. B.  Taxonomic andnomenclatural notes on South American taxa of Sarcocornia A. J. Scott (Chenopodiaceae) // Ann. Bot. Fennici.. — 2008. — Vol. 45. — P. 241—254.
  • Freitag H.  Contributions to the Chenopod Flora of Egypt // Flora. — 1989. — Vol. 183. — P. 149—173.
  • George A. S. . Flora of Australia: Phytolaccaceae to Chenopodiaceae. CSIRO Publishing, 1984. ISBN 978-0644034425. 
  • Flora of Turkey and the East Aegean Islands: Flora of Turkey. Edinburgh University Press, 2001. ISBN 978-0748614097. 
  • Guilló, Ana; Alonso, M. Ángeles; Juan, Ana; Crespo, Manuel B.  Nomenclatural notes on Sarcocornia perennis (Mill.) A. J. Scott (Amaranthaceae) // Candollea. — 2011. — Vol. 66, no. 2. — P. 331—335.
  • Judd W. S., Ferguson I. K.  The genera of Chenopodiaceae in the southeastern United States // Harvard Papers in Botany. — 1999. — Vol. 4. — P. 365—416.
  • Kadereit G., Mucina L., Freitag H.  Phylogeny of Salicornioideae (Chenopodiaceae): Diversification, Biogeography, and Evolutionary Trends in Leaf and Flower Morphology // Taxon. — 2006. — Vol. 55, no. 3. — P. 617—642.
  • López-González G.  Sobre las especies madrileñas de Salicornia L. (incl. Sarcocornia A. J. Scott) // Annales Jard. Bot.. — 1997. — Vol. 55, no. 2. — P. 468—471.
  • Quattrocchi, Umberto. . CRC World Dictionary of Grasses: Common Names, Scientific Names, Eponyms, Synonyms, and Etymology. CRC Press, 2006. ISBN 978-0849313035. 
  • Scott A. J.  Reinstatement and revision of Salicorniaceae J. Agardh (Caryophyllales) // Botanical Journal of the Linnean Society. — 1978. — Vol. 75, no. 4. — P. 357—374.
  • Steffen S., Mucina L., Kadereit G.  Revision of Sarcocornia (Chenopodiaceae) in South Africa, Namibia and Mozambique // Systematic Botany. — 2010. — Vol. 35, no. 2. — P. 390—408.
  • Ventura, Yvonne; Sagi, Moshe.  Halophyte crop cultivation: The case for Salicornia and Sarcocornia // Environmental and Experimental Botany. — 2013. — Vol. 92. — P. 144—153.
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sarcocornia&oldid=2621232" dan olindi