Sanjar Asfendiarov

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Sanjar Seyitjafarovich Asfendiarov (20.10.1889 yil, Toshkentda — 25.02.1938, Olmaota) — atoqli davlat va jamoat arbobi, isteʼdodli olim-tarixchi, professor, oʻqituvchi.

Oila[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uning otasi Seyitjafar Asfendiarovich (Jag‘ipar, Seyitzhag‘ipar) sulton, nayman qabilasining qorakerey urug‘ining siban guruhi avlodidan bo‘lgan Norinboy biy avlodidan bo‘lgan chor qo‘shinining isteʼfodagi polkovnigi. Kenesari Qosimulining farazlariga ko‘ra).

Biografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Toshkentdagi real maktabni (1907 yil), 1912 yilda Peterburgdagi Harbiy tibbiyot akademiyasini bitirib chiqan. Sanjar u yerda Harbiy-dengiz floti vazirligi stipendiyasi asosida o‘qigan va 4 yil armiyada xizmat qilishga majbur bo‘lgan.[1]

Sanjar harbiy shifokorlik faoliyatini Turkiston general-gubernatorligi va Buxoro amirligi chegarasida joylashgan Termiz shahridagi mahalliy lazaretda kichik shifokor sifatida boshlagan va 10-Turkiston otishma polkiga tayinlangan. So‘ngra 9-o‘qchilar polkining bosh shifokori vazifasini bajaruvchi lavozimiga almashib,Samarqand va Ashxobod shaharlarida jamlangan o‘q otish poligonlarida shifokor bo‘lib ishladi.1914-yil avgust oyida Sanjar 5-Turkiston otishchilar polkining katta shifokori sifatida Birinchi jahon urushining Sharqiy frontiga yuboriladi.1914-yil sentabr-dekabr oylarida shu frontdagi janglarda Sanjar yarador va kasal askarlarga tibbiy yordam ko‘rsatishni davom ettirdi.1914-yil dekabrda oliy harbiy rahbariyatning qo‘pol xatosi natijasida 5-Turkiston otishma polki Lodz shahrida (Polshaning eng yirik shaharlaridan biri, o‘sha paytda Sharqiy Prussiyada joylashgan) nemislar tomonidan qamalga olingan va asirga olingan.Sanjar nemis asirligida chor hukumati og‘ir ahvolda qolgan minglab askarlarning taqdiri boshiga tushdi va sherik bo‘ldi.1915-yil oxirida Qizil Xochning asirlarni almashishdagi rejasiga tushdi mashaqqatli mehnati bilan u dastlab Boltiq dengizi orqali Shvetsiyaga, so‘ngra temir yo‘l-orqali Peterburgga qaytib keldi. Va u hayoti davomida mashaqqatli umr kechirdi.

Ostonada nemislarning asirlari qatoriga qattiq nazorat ostiga olindi, chor soqchilari ularni ishonchsiz odamlar sifatida qora ro‘yxatga kiritdilar. Maxsus tibbiy ko‘rikdan o‘tkazilgan va sog‘lig‘i yomon deb topilgan Sanjar Turkiston harbiy-tibbiyot boshqarmasi rezerviga yuboriladi va 1919-yil yanvar oyining boshida Toshkentga qaytib keladi.

Fevral inqilobidan keyin Sanjar Seyitjafar ogʻli Termiz va Buxorodagi sovetlar ishida qatnashdi.Toshkent viloyati, so‘ngra tuman ishchilar va askarlar kengashiga deputat etib saylangan.Toshkentda musulmon mehnatkashlar deputatlari birinchi kengashiga aʼzo boʻldi.Kaspiy sohilidagi urushda qatnashgan.1917-yilda Buxorodagi musulmonlar harakatida faol ishtirok etadi.Oʻsha yilning noyabr oyida Turkiston muxtoriyatini eʼlon qilgan musulmon deputatlarining favqulodda qurultoyida qatnashdi.1918—19-yillarda Asfendiyarov ochlikka qarshi kurash boʻyicha favqulodda komissiyaning Sirdaryo viloyati boʻlimiga rahbarlik qilgan. 1919-yilda Asfendiyarov Sogʻliqni saqlash xalq komissari, 1920-yilda Turkiston SSR kaptar suv xoʻjaligi xalq komissari etib tayinlandi.Oʻsha yilning sentabr oyida T.Risqulovning taklifiga binoan Toshkentga kelib,Sogʻliqni saqlash xalq komissarligi,Yer xalq komissarligi,Sogʻliqni saqlash xalq komissarligi,Turkiston Kompartiyasi Markaziy Komiteti kotibi lavozimlarida ishlagan.Milliy-hududiy chegaralanish davrida (1924—25 yillar) Oʻrta Osiyo federatsiyasini tuzish gʻoyasiga amal qilgan.1924-25 yillarda Qozogʻiston SSRning Oʻzbekiston SSR hukumati huzuridagi vakili, 1925-28 yillarda Moskvada Prezidium aʼzosi, kotib oʻrinbosari (A. Enukidze), nomidagi Sharqshunoslik instituti direktori.N.Narimanov nomidagi MDU professori.1928 yildan Qozogʻistonda ishlagan: Abay nomidagi Qozoq milliy pedagogika universitetiga qayta tashkil etilgan Qozogʻiston davlat universitetining birinchi rektori (1928—31), Qozogʻiston SSR Sogʻliqni saqlash xalq komissari,Olmaota tibbiyot institutining tashkilotchisi va birinchi rektori.(1931-33 yillar). S. Asfendiyarov institutda umumiy kimyo, biologiya, fizika, anatomiya, normal fiziologiya, ichki kasalliklar, gistologiya, mikrobiologiya, farmakologiya, biokimyo, gigiena va jarrohlik kafedralarini ochdi. Asfendiarov yuqumli kasalliklarga qarshi kurashish, kasallik va epidemiyalarning oldini olish, aholiga bepul tibbiy yordam ko‘rsatish borasida salmoqli ishlarni amalga oshirdi. U eng keng tarqalgan sil, chechak, vabo, tif, teri kasalliklariga tibbiy yordam koʻrsatdi. Umumtaʼlim maktablari va qisqa muddatli maxsus kurslarda turli avloddan ko‘plab tibbiyot mutaxassislarini tayyorlash bo‘yicha ishlar amalga oshirildi.[2]

Asfendiyarov faoliyati doimo Qozog‘iston va O‘rta Osiyodagi ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy o‘zgarishlar bilan bog‘liq bo‘lgan.U boshqaruvchi sifatida Sharq xalqlari turmushining o‘ziga xos xususiyatlari, tarixi va madaniyatidan yaxshi xabardor edi.Bu qobiliyatiga ko‘ra, Asfendiyarovich 1921—1922-yillarda Turkiston Respublikasining Moskvadagi vakili, shuningdek, RSFSR Xalq Komitetining milliy masalalar bo‘yicha hay’ati aʼzosi bo‘lgan.Tajribali dehqon sifatida Markaziy Ijroiya Qo‘mitasining yer ajratish bo‘yicha maxsus komissiyasi aʼzosi.1922-yil Sovetlarning X Butunrossiya qurultoyi delegati Asfendiyarov SSSRni tuzish toʻgʻrisidagi qarorni qoʻllab-quvvatladi.1923-yilda Asfendiyarovich Toshkentga qaytib, u yerda Sog‘liqni saqlash xalq komissarligi va Xalq komissarligidagi faoliyatidan tashqari Turkiston Kompartiyasi Markaziy Komitetining kotibi bo‘ldi. 1924 yilda RKP Oʻrta Osiyo byurosi aʼzoligiga saylangan.1925 yilda u BOAK kotibining oʻrinbosari va Prezidium aʼzosi boʻldi. Sanjar Seyitjafarovich Qozogʻiston tarixining murakkab masalalarini oʻrgangan taniqli olim edi. SSSR Fanlar akademiyasi Qozogʻiston bazasi Qozoq milliy madaniyat ilmiy-tadqiqot instituti tarix sektori mudiri, soʻng boʻlim mudiri oʻrinbosari (1933—37 yillar) boʻlib ishlagan. Asfendiyarovga Rossiya mustamlakachiligini fosh etuvchi, mustamlakachilikni fosh etuvchi tarixiy asarlarni o‘qish taqiqlandi.Sanjar Asfendiarov yolg‘on ayblov bilan o‘lim jazosiga hukm qilingan.Uning rafiqasi Rabiga ham 5 yil KarLAG qamoqxonasida o‘tirgan. Sanjar Asfendiyarov 1958-yil 26-mayda oqlangan.1990-yilda Olmaota tibbiyot institutiga Sanjar Asfendiarov nomi berildi.[3]

Oʻqituvchilik umiri[tahrir | manbasini tahrirlash]

Moskvadagi faoliyati davomida Asfendiyarovich isteʼdodining yangi tomoni ochildi-uning tarix sohasidagi faol ilmiy izlanishlari olimning kelajakdagi faoliyatini belgilab berdi.U Moskvada bo‘lganining dastlabki kunlaridanoq SSSR Markaziy Ijroiya Qo‘mitasi qoshidagi Sharqshunoslik institutida ishladi,Moskva davlat universitetida dars berdi. Bu yillarda Sanjar xorijiy Sharq vakillari bilan tez-tez uchrashib turadi.1927-yilda Sharqshunoslik institutiga direktor lavozimiga ko‘tarilib,MDU professori unvoni berilgani uning ilmiy xizmatlarining isbotidir.Olim hayoti va faoliyatidagi eng sermahsul davr Qozog‘istondagi 1928-1937 yillar davridir.Bu davrda u mamlakatda ilk taʼlim muassasalarini, ilm-fanni tashkil etishga katta kuch sarfladi. 1928—1931-yillarda Qozogʻiston pedagogika institutining birinchi rektori boʻlgan.1931 yildan 1933 yilgacha u Sogʻliqni saqlash xalq komissari,Qozogʻiston SSR Maorif xalq komissari oʻrinbosari lavozimlarida ishlagan va bugungi kunda uning nomidagi Olmaota tibbiyot institutini boshqaradi.Sanjar Qozogʻistonda akademik ilm-fan rivojiga muhim hissa qoʻshgan.1931-1933 yillarda SSSR Fanlar akademiyasining Qozogʻiston bazasi raisining oʻrinbosari, Ilmiy maslahat va targʻibot komissiyasi,Tarix-arxeologiya komissiyasi,Qozoq lugʻat komissiyasi,Qozogʻiston Respublikasi Fanlar ilmiy-tadqiqot instituti tarix boʻlimi mudiri boʻlgan. Milliy madaniyat U Qozog‘iston tarixiga oid ko‘plab asarlar muallifi, shuningdek, isteʼdodli tadqiqotchi-filolog va yozuvchidir.Sharq xalqlari hayoti haqida „Dunyo chodiri“ qissasi, qozoq millati madaniyati haqida maqolalar yozgan.[4] Olmaotada koʻcha va Davlat tibbiyot universitetiga Asfendiyarov nomi berilgan.[5][6]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Aybin. Ensiklopediya. / Bas red. B.Ө.Jaqip. — Almati: „Qazaqstan“: Ұlttiq ensklopediya / Bas redaktor Ә. Nisanbaev — Almati „Qazaq ensiklopediyasi“ Bas redaksiyasi, 1998 jil. ISBN 5-89800-123-9, 2011. — 880 bet.ISBN 9965-893-73-X
  2. ↑ "Alash" qozgʻalisi. Almati, 2008. ISBN 9965-32-715-7
  3. ↑ "Qazaqstan": Ұlttiq ensklopediya / Bas redaktor Ә. Nisanbaev — Almati „Qazaq ensiklopediyasi“ Bas redaksiyasi, 1998 jil. ISBN 5-89800-123-9,, I-tom
  4. ↑ Mұxambet-Saliq Babajanov — Qazaqstan tarixi
  5. ↑ Tarixi tұlgʻalar. Tanimdiq — kөpshіlіk basilim. Mektep jasindagʻi oqushilar men kөpshіlіkke arnalgʻan. Qұrastirushi: Togʻisbaev B. Sujikova A. — Almati. „Almatikіtap baspasi“, 2009 ISBN 978-601-01-0268-2
  6. ↑ Mұxtar Әuezov ensiklopediyasi — Almati, „Atamұra“ baspasi, 2011 jil. ISBN 978-601-282-175-8 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sanjar_Asfendiarov&oldid=3762652" dan olindi