SSSR Davlat xavfsizlik qoʻmitasi raisi
SSSR Davlat xavfsizlik qoʻmitasining raisi (1978-yilgacha — SSSR Vazirlar Kengashi huzuridagi Davlat xavfsizlik qoʻmitasining raisi, (qisqacha: SSSR DXQ raisi) — SSSR Davlat xavfsizlik qoʻmitasi boshligʻi lavozimi hisoblanadi.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
SSSR Davlat xavfsizlik qoʻmitasi raisi butun SSSR hududidagi ittifoqchi va mahalliy boʻlimlar faoliyatini boshqargan. Qoʻmita raisi 1954-yil 26-apreldan boshlab Davlat xavfszilik qoʻmitasi raisi lavozimi boʻyicha SSSR Vazirlar Kengashining aʼzosi boʻlgan[1]. Shuningdek, 1959-yildagi SSSR Vazirlar Kengashi huzuridagi Davlat xavfsizlik qoʻmitasi va uning mahalliy organlari toʻgʻrisidagi nizomga muvofiq Davlat xavfsizlik qoʻmitasi raisi Sovet Ittifoqi Kommunistik partiyasi Markaziy Qoʻmitasi tomonidan tasdiqlangan(1990-yil 14-martgacha) va SSSR Oliy Kengashining Prezidiumi tomonidan tayinlangan[2].
SSSRning 1991-yil 16-maydagi 2159-I-sonli „SSSRda davlat xavfsizligi organlari toʻgʻrisida“ gi Qonunining 9-moddasi, Davlat xavfsizlik qoʻmitasi raisi SSSR Prezidenti tomonidan SSSR federatsiyalari va SSSR Oliy Kengashi bilan kelishilgan holda, ularning fikrini hisobga olib lavozimga tayinlangan va lavozimidan ozod etilgan[3][4].
Davlat xavfsizlik qoʻmitasi raislari va ularning oʻrinbosarlari roʻyxati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Davlat xavfszilik qoʻmitasi raislari[tahrir | manbasini tahrirlash]
| Yoʻq. | Ism (Umr yillari) |
Vakillik muddati | Hukumat rahbari | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Boshlanishi | Oxiri | ||||
| bitta | Armiya generali Ivan Aleksandrovich Serov (1905-1990) |
1954-yil 13-mart | 1958-yil 8-dekabr | Georgiy Malenkov (1953-1955) Nikolay Bulganin (1955-1958) Nikita Xrushchev (1958-1964) | |
| - | General-mayor Konstantin Fedorovich Lunev (aktyor) (1907-1980) |
1958-yil 8-dekabr | 1958-yil 25-dekabr | Nikita Xrushchev (1958-1964) | |
| 2 | Aleksandr Nikolaevich Shelepin (1918-1994) |
1958-yil 25-dekabr | 1961-yil 5-noyabr | Nikita Xrushchev (1958-1964) | |
| - | General-polkovnik Pyotr Ivanovich Ivashutin (vakillik qiluvchi) (1909-2002) |
1961-yil 5-noyabr | 1961-yil 13-noyabr | Nikita Xrushchev (1958-1964) | |
| 3 | 
|
General-polkovnikVladimir Efimovich Semichastniy (1924-2001) |
1961-yil 13-noyabr | 1967-yil 18-may | Nikita Xrushchev (1958-1964) Aleksey Kosygin (1964-1980) |
| toʻrtta | 
|
Armiya generali Yuriy Vladimirovich Andropov (1914-1984) |
1967-yil 18-may | 1982-yil 26-may | Aleksey Kosygin (1964-1980) Nikolay Tixonov (1980-1985) |
| 5 | General-polkovnik Vitaliy Vasilevich Fedorchuk (1918-2008) |
1982-yil 26-may | 1982-yil 17-dekabr | Nikolay Tixonov (1980-1985) | |
| 6 | Armiya generali Viktor Mixaylovich Chebrikov (1923-1999) |
1982-yil 17-dekabr | 1988-yil 1-oktabr | Nikolay Tixonov (1980-1985) Nikolay Rijkov (1985-1991) | |
| 7 | Armiya generali Vladimir Aleksandrovich Kryuchkov (1924-2007) |
1988-yil 1-oktabr | 1991-yil 28-avgust | Nikolay Rijkov (1985-1991) Valentin Pavlov (1991) | |
| - | General-leytenant Leonid Vladimirovich Shebarshin (aktyor) (1935-2012) |
1991-yil 22-avgust | 1991-yil 23-avgust | Valentin Pavlov/Vitaliy Dogujiev (aktyor) (1991) | |
| sakkiz | General-leytenant Vadim Viktorovich Bakatin (1937-2022) |
1991-yil 29-avgust | 1991-yil 3-dekabr | Ivan Silaev (de-fakto) (1991) | |
Davlat xavfszilik qoʻmitasi raisining birinchi oʻrinbosari[tahrir | manbasini tahrirlash]
SSSRning 1991-yil 16-maydagi 2159-I-sonli „SSSRda davlat xavfsizlik organlari toʻgʻrisida“gi Qonunining 9-moddasiga muvofiq Davlat xavfsizlik qoʻmitasi raisining birinchi oʻrinbosarlari SSSR Davlat xavfsizlik qoʻmitasi raisi taklifiga binoan Vazirlar Mahkamasi tomonidan tayinlangan va lavozimdan ozod qilingan. Shuni alohida aytoib oʻtish joizki, yuqoridagi qonunda belgilanganidan farqli oʻlaroq, Anatoliy Oleynikov va Yevgeniy Primakovni tayinlash toʻgʻridan-toʻgʻri SSSR Prezidenti tomonidan amalga oshirilgan[5][6].
Davlat xavfsizlik qoʻmitasi raislarining unvonlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Davlat xavfszilik qoʻmitasi raislari orasida I. A. Serov „Sovet Ittifoqi Qahramoni“ unvoniga ega boʻlgan yagona shaxs boʻlgan. Ammo 1963-yilga kelib Serov SSSR Qurolli Kuchlari Bosh shtabi Bosh razvedka boshqarmasi boshligʻi lavozimidan chetlatilganidan soʻng, u „… siyosiy hushyorlikni yoʻqotgani uchun“ degan vaj bilan ushbu unvondan mahrum qilingan.
- Lekin N. Shelepin harbiy unvonga ega boʻlmagan yagona davlat xavfsizlik qoʻmitasi rahbari hisoblangan. Shu bilan bir qatorda Shelepinning lavozimga kirishishi bilan SSSR Vazirlar Kengashi Raisi N. Xrushchyovning davlat xavfsizligi va ichki ishlar tizimidagi martabalarni bekor qilish toʻgʻrisidagi qarori Shelepinga general unvonini berishni rad etilishiga olib kelgan[7].
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Кокурин А. И., Петров Н. В.. Лубянка. Органы ВЧК—ОГПУ—НКВД—НКГБ—МГБ—МВД—КГБ. 1917—1991: Справочник, Rossiya. XX vek. Dokumenti. M.: Mejdunarodniy fond Demokratiya (MFD. Fond Aleksandra N. Yakovleva), 2003. ISBN 5-8564-6109-6.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ %20Ob%20utverjdenii%20Ukazov%20Prezidiuma%20Verxovnogo%20Soveta%20SSSR s:Zakon SSSR ot 26.04.1954 Ob utverjdenii Ukazov Prezidiuma Verxovnogo Soveta SSSR
- ↑ s:Polojenie o Komitete gosudarstvennoy bezopasnosti pri Sovete Ministrov SSSR i ego organax na mestax
- ↑ s:Konstitutsiya SSSR (1977)/redaksiya 26-dekabrya 1990 goda
- ↑ „Закон СССР от 16 мая 1991 года № 2159-I «Об органах государственной безопасности в СССР»“. 2019-yil 27-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 27-iyun.
- ↑ Ukaz Prezidenta SSSR ot 29.08.1991 N UP-2487
- ↑ Ukaz Prezidenta SSSR ot 30.09.1991 N UP-2632
- ↑ M. L. Mlechin — „Kak Brejnev smenil Xruщeva. Taynaya istoriya dvorsovogo perevorota“ s. 25
 | Bu maqola birorta turkumga qoʻshilmagan. Iltimos, maqolaga aloqador turkumlar qoʻshib yordam qiling. (Aprel 2024) |