Radioaktiv farmatsevtika

Radioaktiv farmatsevtika(radiofarmatsevtika) — bu dorilarni radioaktiv qiladigan beqaror izotopni oʻz ichiga olgan farmatsevtika. Radiatsiya tanadagi izotop bilan belgilangan moddaning metabolizmini baholash yoki izotopni soʻrib olgan toʻqimalarni inhibe qilish uchun ishlatilishi mumkin. Biomedikal tadqiqotlar, radioizotop diagnostikasi va turli kasalliklarni davolash uchun, asosan, xavfli oʻsmalarni radiatsiya terapiyasi uchun moʻljallangan^[1].

Tashxis qoʻyish uchun radioizotoplar qoʻllaniladi, ular organizmga kiritilganda metabolizmning oʻrganilgan turlarida yoki organlar va tizimlarning oʻrganilgan faoliyatida ishtirok etadilar va shu bilan birga radiometriya usullari bilan qayd etilishi mumkin. Bunday radioaktiv preparatlar, iloji boʻlsa, toʻqimalarda yomon soʻrilgan qisqa samarali yarimparchalanish davri va past energiyali nurlanishga ega, bu esa sub’ektning tanasiga arzimas radiatsiya yukini keltirib chiqaradi^[2].

Xavfli neoplazmalarning radiatsiya terapiyasi uchun moʻljallangan radioaktiv preparatlarni tanlash mezoni sogʻlom toʻqimalarga minimal taʼsir koʻrsatadigan neoplazma hududida ionlashtiruvchi nurlanishning zarur terapevtik dozasini yaratish imkoniyatidir. Bu taʼsir nurlanish turi va davomiyligini tanlash va radiofarmatsevtikani maqsadga yetkazish usulini tanlash orqali erishiladi. Yetkazib berish nurlantiriladigan toʻqimalarda radioaktiv izotopning tanlab toʻplanishi bilan organizmning metabolizmi orqali ham, granulalar, zondlar, qoʻllash boʻyoqlari va boshqalar koʻrinishidagi jarrohlik yoʻli bilan ham mumkin.

Klassifikatsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Radioaktiv dorilar ochiq va yopiq turlarga boʻlinadi^[1]:

Muhrlangan preparatlarda radioaktiv material atrof — muhitning radioaktiv ifloslanishiga va bemor va xodimlarning radioaktiv birikmasi bilan aloqa qilishiga yoʻl qoʻymaydigan himoya qoplamasi yoki kapsula bilan oʻralgan.
Ochiq preparatlarda radioaktiv moddaning tananing toʻqimalari va atrof-muhit bilan bevosita aloqasi amalga oshiriladi.

Amaldagi radioizotoplar roʻyxati[tahrir | manbasini tahrirlash]


Izotop	Yarim yemirilish davri^[3]^[4]	Nurlanishning turi va energiyasi^*^[3]^[4] [oʻrtacha qiymat]		Ilovalar^[2]
¹¹C	20,385 mint	β⁺	1982,1 keV [390 keV]	Pozitron emissiya tomografiyasi bilan diagnostika. Yurakning metabolik holati, aminokislotalar (metionin, leysin) isteʼmolini va oqsil sintezini baholash, miya shishi diagnostikasi, paratiroid bezining metabolik holatini baholash, miyokarddagi yogʻ kislotalari almashinuvi tezligi.
¹³N	9,97 mint	β⁺	1200,3 keV	Pozitron emissiya tomografiyasi bilan diagnostika. Qon oqimini oʻlchash, miyokard perfuziyasini baholash
¹⁵O	122,24 s	β⁺	1731,9 keV [735,28 keV]^[5] Pozitron emissiya tomografiyasi bilan diagnostika. Oʻpka funksiyasini, markaziy va periferik gemodinamikani oʻrganish va boshqalar.
¹⁸F	109,771 mint	β⁺	633,5 keV	Pozitron emissiya tomografiyasi bilan diagnostika. Turli lokalizatsiya oʻsmalarini vizualizatsiya qilish, miyokard, oʻpka, miyada glyukoza almashinuvini baholash, Altsgeymer kasalligi diagnostikasi, diffuz Lyui tanasi kasalligi diagnostikasi, Parkinson kasalligi diagnostikasi, epileptik fokusni lokalizatsiya qilish.
³²P	14,262 kun	β⁻	1710,66 keV [694,9 keV]	Oʻsmalarning interstitsial va intrakavitar radiatsiya terapiyasi; politsitemiya va shunga oʻxshash kasalliklarni davolash Xuddi shu maqsadlar uchun ³³Pdan foydalanish mumkin.
⁶⁰Co	5,2714-yil	β⁻	317,88 keV	Ayol jinsiy aʼzolarining shishlarini, ogʻiz va oʻpkaning shilliq qavatining saratonini, miya shishlarini va boshqalarni davolashda.
⁶⁰Co	5,2714-yil	γ	1173,237 keV 1332,501 keV
⁸⁵Kr	10,756 yil	β⁻	687,4 keV	oʻpka funktsiyasini, markaziy va periferik gemodinamikani oʻrganish va boshqalar.
⁹⁰Y^[6]	64,1 soat	β⁻	2280,1 keV [933,7 keV]	Interstitsial va intrakavitar nurlanish terapiyasi uchun (ayol jinsiy aʼzolarining oʻsmalarini, ogʻiz va oʻpka shilliq qavatining saratonini, miya shishlarini va boshqalarni davolashda).
^99mTc	6,01 soat	γ	140,511 keV	Miya oʻsmalarining gamma kameralari yordamida diagnostika, markaziy va periferik gemodinamikani oʻrganish va boshqalar; oʻpka, jigar, miya va boshqalarni oʻrganish.
¹¹¹In^[6]	2,8047 sutka	γ	171,28 keV 245,40 keV	Oʻpka, jigar, miya va boshqalarni oʻrganish.
^113mIn^[7]	1,6582 soat	γ	391,69 keV	Jigarni oʻrganish va boshqalar.
¹²³I	13 soat	γ	160 keV	Qalqonsimon bez va yurakning asab tizimining gamma kameralari yordamida diagnostika.
¹²⁵I	59,5 sutka	γ	35 keV	Prostata saratonini brakiterapiya bilan davolash. Yod¹²³ning umri etarli boʻlmagan uzoq muddatli tadqiqotlar uchun diagnostika.
¹³¹I^[6]	8,02070 sutka	β⁻	606,3 keV [191,58 keV]	Qalqonsimon bezning xavfli oʻsmalarining yodni yutuvchi metastazlarini davolash. Yod almashinuvini birgalikda davolash tadqiqotlari.
¹³¹I^[6]	8,02070 sutka	γ	364,489 keV
¹³³Xe^[6]	5,243 sutka	β⁻	346,0 keV [100,5 keV]	Oʻpka funktsiyasini, markaziy va periferik gemodinamikani oʻrganish va boshqalar.
¹³³Xe^[6]	5,243 sutka	γ	80,997 sutka
¹⁹²Ir	73,827 sutka.	β−	672 keV (50,46 %)	Ayol jinsiy aʼzolarining shishlarini, ogʻiz va oʻpkaning shilliq qavatining saratonini, miya shishlarini va boshqalarni davolashda
		β−	535 keV (43,55 %)
		γ	468,0688 keV 316,50618 keV
		γ	308,45507 keV 295,9565 keV 316,50618 keV
¹⁹⁸Au	2,69517 sutka	β⁻	962 keV	Oʻpka, jigar, miya va boshqalarni tekshirish; oʻsmalarning interstitsial va intrakavitar radiatsiya terapiyasi uchun
¹⁹⁸Au	2,69517 sutka	γ	411,80205 keV
²⁰¹Tl	3,038 sutka	γ	919,50 keV	ishemik yurak kasalligida—ishemiya va miyokard infarkti
⁶⁴Cu	12,701 ± 0,002 soat	γ		Shishlarni tasvirlash
⁶⁸Ga	1,2 ch			Shishlarni tasvirlash
¹⁷⁷Lu	6,647 Sutka			shishlarni davolashda

^* β⁻— beta-zarrachalar (elektronlar) beta-minus yemirilish vaqtida; β⁺ —pozitron parchalanishi paytida chiqarilgan pozitronlar; γ —gamma kvantlardir.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ ^1,0 ^1,1 Бочкарев В. В. „Радиоактивные препараты“,. Краткая медицинская энциклопедия, 2-е изд, М.: Советская Энциклопедия, 1989.
↑ ^2,0 ^2,1 Radioaktiv farmatsevtika — maʼlumot Katta sovet ensiklopediyasidan olindi..
↑ ^3,0 ^3,1 „Table of Nuclides“ (en). Nuclear Data Evaluation Lab. (2000). 2012-yil 25-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29 декабря 2007.
↑ ^4,0 ^4,1 Chu S.Y.F., Ekström L.P. and Firestone R.B. „WWW Table of Radioactive Isotopes“ (en) (deadlink). Nuclear Data Search. Version 2.0. Lund/LBNL (1999-yil 28-fevral). 2012-yil 25-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 31 декабря 2007.
↑ Pozitroni pochti mgnovenno annigiliruyut s elektronami okrujayuщego veщestva, izluchaya pri etom dva gamma-kvanta s energiey 511 keV i protivopolojno napravlennim impulsom.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 „Medical Isotopes“ (en) (deadlink). MDS Nordion. 2012-yil 25-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2 января 2008.
↑ ¹¹³In — stabilniy neradioaktivniy izotop.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Radiofarmatsevtika / Zubovskiy G. A., Tarasov N. F. // Katta tibbiy entsiklopediya: 30 jildda / ch. ed. B.V. Petrovskiy. - 3-nashr. - M.: Sovet Entsiklopediyasi, 1983. - T. 21: Prednisolon - Eruvchanlik. - 560 p.
Radioaktiv izotop generatorlari / Bochkarev V. V. // Katta tibbiy entsiklopediya: 30 jildda / ch. ed. B.V. Petrovskiy. - 3-nashr. - M.: Sovet Entsiklopediyasi, 1977. - V. 5: Gambusia - Gipotiazid. - 568 b.
Radioizotop diagnostikasi / Gabunia P. I. // Katta tibbiy entsiklopediya: 30 jildda / ch. ed. B.V. Petrovskiy. - 3-nashr. - M.: Sovet Entsiklopediyasi, 1983. - T. 21: Prednisolon - Eruvchanlik. - 560 b. Saksonov P. P., Shashkov V. S., Sergeev P. V. Radiatsion farmakologiya. - M.: Tibbiyot, 1976.

[KME-1] 1,0 ^1,1 Бочкарев В. В. „Радиоактивные препараты“,. Краткая медицинская энциклопедия, 2-е изд, М.: Советская Энциклопедия, 1989.

[BSE-2] 2,0 ^2,1 Radioaktiv farmatsevtika — maʼlumot Katta sovet ensiklopediyasidan olindi..

[NT1-3] 3,0 ^3,1 „Table of Nuclides“ (en). Nuclear Data Evaluation Lab. (2000). 2012-yil 25-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29 декабря 2007.

[NDS1-4] 4,0 ^4,1 Chu S.Y.F., Ekström L.P. and Firestone R.B. „WWW Table of Radioactive Isotopes“ (en) (deadlink). Nuclear Data Search. Version 2.0. Lund/LBNL (1999-yil 28-fevral). 2012-yil 25-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 31 декабря 2007.

[5] Pozitroni pochti mgnovenno annigiliruyut s elektronami okrujayuщego veщestva, izluchaya pri etom dva gamma-kvanta s energiey 511 keV i protivopolojno napravlennim impulsom.

[MDSN1-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 „Medical Isotopes“ (en) (deadlink). MDS Nordion. 2012-yil 25-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2 января 2008.

[7] ¹¹³In — stabilniy neradioaktivniy izotop.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]