Pushti ko'l

Pushti koʻllar

(Pushti koʻl hodisasi va misollar)

Pushti koʻl — (qizil) pushti rangdagi koʻl. Bunga koʻpincha 'Dunaliella salina' oʻsimligi kabi karotinoidlarni ishlab chiqaradigan tuzga chidamli suv oʻtlari borligi sabab boʻladi. Bulardan eng keng tarqalgan arxeyasi- 'Halobacterium salinarum.

Sabablari

Pushti koʻllar ularning ostidagi materikning iqlimi va gidrologiyasini, xususan, shoʻrlanish darajasini oʻz ichiga olgan omillarning kombinatsiyasidan kelib chiqadi. Dunyo boʻylab tuzli koʻllarning toʻq sariq/pushti rangi koʻpincha Dunaliella salina yashil suv oʻtlari bilan bogʻliq, ammo boshqa ishlar bakteriyalar yoki arxeyalar ham ishtirok etishini koʻrsatdi.

Suv oʻtlari

Dunaliella salina maʼlum boʻlgan eng halofil (tuzga chidamli) suv oʻtlari boʻlib, 35% NaCl shoʻrligida oʻsishi mumkin (dengiz suvi bilan solishtirganda, taxminan 3% NaCl). Bir hujayrali yashil suv oʻtlari butun dunyo boʻylab gipershoʻr muhitda birlamchi ishlab chiqarishda asosiy rol oʻynaydi. Yuqori shoʻrlanish, harorat va yorugʻlik sharoitida bu alg qizil karotenoid pigmentini, beta-karotinni toʻplaydi. Bu 0,3% beta-karotinni oʻz ichiga olgan sabzi rangini beradigan xuddi shu pigmentdir. D. salina tuzning juda keng konsentratsiyasiga moslasha oladi. Beta-karotin suv oʻtlarini yuqori yorugʻlik taʼsiridan himoya qiladi, yashil xlorofillni qoplaydi va suv oʻtlariga toʻq sariq/qizil rang beradi. Hujayra ichidagi yuqori konsentratsiyaga ega emasligi aniqlangan suv oʻtlari Fransiyadagi baʼzi tuzli koʻllarning qizil rangini birinchi marta organizm tufayli tan olgan Mishel Feliks Dunal sharafiga nomlangan.

Uzoq vaqt davomida pushti koʻllarning rangi koʻplab pushti koʻllarda topilganligi sababli, bu suv oʻtlarining natijasi deb oʻylangan.

Bakteriyalar/arxeya

Baʼzi bakteriyalar va arxeyalar hujayra membranalarida karotenoid pigment ishlab chiqaradi, bu pushti rangga hissa qoʻshishi yoki yagona sabab boʻlishi mumkin.

Avstraliyadagi yuzlab pushti koʻllarning baʼzilarida qizil bakteriya Salinibacter ruber ularning rangini ishlab chiqarishda ishtirok etishi mumkin. Molekulyar biolog Ken MakGrat tomonidan 2015 yilda Gʻarbiy Avstraliyaning Oʻrta orolidagi Xilyer koʻlida molekulyar biolog Ken MakGrat boshchiligida olib borilgan ishlar shuni koʻrsatdiki, D. salina juda oz miqdorda (namuna olingan DNKning 0,1%), S. koʻldan olingan DNKning 20 dan 33% gacha ruber hosil boʻlgan. Ular 10 turdagi halofil bakteriyalar va arxeyalarni, shuningdek, Dunaliella suvoʻtlarining bir nechta turlarini topdilar, ularning deyarli barchasida pushti, qizil yoki qizil ikra rangli pigment mavjud.

Atrof-olim Tilo Massenbauer 1990-yillardan beri ko‘l rangining yo‘qolishini tadqiq qilar ekan (undan ko‘p miqdorda tuz yig‘ib olinishi bilan bog‘liq), barcha pushti ko‘llarga D. salina emas, S. ruber sabab bo‘lgan degan taxminga ega, lekin buni isbotlash qiyin, chunki bakteriyalar suv oʻtlariga qaraganda ancha kichikroq va topish qiyinroq. Sho‘rlanish darajasi yuqori bo‘lgan mahalliy qishloq xo‘jaligi yerlaridan ko‘lga ko‘proq tuz quyish loyihasi rejalashtirilmoqda. Gʻarbiy Afrikadagi Senegaldagi Retba koʻlida ham xuddi shunday bakteriya mavjud.

S. ruber bakterioruberin deb ataladigan pigment ishlab chiqaradi, bu uning fotosintez jarayonida yorugʻlikni ushlab turish va energiya sifatida ishlatishga yordam beradi. Yosunlardagi pigmentlar xloroplastlar ichida boʻlsa-da, bakterioruberin bakteriyaning butun hujayrasi boʻylab tarqaladi. Bu koʻlning rangi S. ruber rangida boʻlishi ehtimolini oshiradi.

Pushti rangga ega va odatda koʻl tubidagi tuz qobigʻida oʻsadigan archaea Halobacterium salinarum (sobiq Halobacterium cutirubrum) Melburndagi Vestgeytdagi koʻl kabi baʼzi pushti koʻllarning rangida ishtirok etishi aniqlandi. Park. Koʻlning aniq rangi D. salina va H. salinarium oʻrtasidagi muvozanatga bogʻliq boʻlib, tuz konsentratsiyasi bevosita taʼsir qiladi.

Xususiyatlari

Pushti tuzli koʻllarning aksariyati oʻz rangini oʻzgartiradi, bu koʻpincha yogʻingarchilik bilan bogʻliq. Melburn, Avstraliyaning Westgate Parkidagi koʻl 2017 yil mart oyida va yana 2019 yil sentyabr oyida pushti rangga boʻyalgan, ammo oʻshandan beri va 2022 yil yanvar oyidan boshlab quyuq yashil rangga kirgandi. Issiqroq ob-havo va yogʻingarchilikning kamayishi uni pushti rangga aylantiradi. Suv bugʻlanganda shoʻrlanish kuchayadi, ammo shoʻrlanish ishda yagona omil emas. Choʻkindi va koʻlda yashovchi organizmlar uning rangiga va pushti rangga taʼsir qiladi.

Xilyer ko'li kabi pushti koʻllar dengiz suvidan oʻn baravar shoʻrroq boʻlishi mumkin (Isroildagi Oʻlik dengiz taxminan toʻqqiz baravar). Pushti koʻllarda suzish xavfsizdir, lekin uning yuqori shoʻrligi inson tanasiga taʼsiri va inson salomatligiga zarar etkazishi mumkin boʻlgan mikroorganizmlar ehtimoli tufayli uni ichish tavsiya etilmaydi.

Misollar

  Afrika

• Kleinzee Yacht Club Kleinzee, Shimoliy Keyp, Janubiy Afrika
• Kilimanjaro togʻi yaqinidagi Natron koʻli, Tanzaniya
• Senegaldagi Retba koʻli yoki Lak Rose
• Amerika
• Britaniya Kolumbiyasidagi changli atirgul koʻli, Kanada
• Laguna Kolorada, Boliviya
• Yukatan yarim orolida, Meksika

 Osiyo

• Aralsor, Qozogʻiston
• Koyashskoye tuzli koʻli, Kerch yarim orolining janubiy qirgʻogʻida, Qrim
• Chabahor, Siston, Erondagi Lipar pushti botqoqli
• Hindistonning Maxarashtra shtatidagi Lonar koʻli
• Masazirgol (Masazir koʻli), Boku yaqinida, Ozarbayjon
• Eron, Sheroz yaqinidagi Maxarlu koʻli

 Avstraliya

• Shampan hovuzi, Waiotapu termal hududi, Yangi Zelandiya
• Gʻarbiy Avstraliyaning oʻrta-gʻarbiy qismida joylashgan Xat Lagun, 70 km2 (27 kv milya) maydonni egallaydi.
• Lochiel yaqinidagi Bumbunga koʻli, Janubiy Avstraliya
• Marlboro yaqinidagi Grassmere koʻli, Yangi Zelandiya
• Gʻarbiy Avstraliya, Recherche arxipelagidagi Hiller koʻli
• Esperans yaqinidagi Pushti koʻl (Gʻarbiy Avstraliya).
• Pushti koʻl (Quairading), Badjaling shahrida, Quairading yaqinida, WA
• Pushti koʻl (Viktoriya) Murray-Sunset milliy bogʻida, Viktoriya shtati, Avstraliya

 Yevropa

• Las Salinas de Torrevieja, Torrevieja yaqinidagi Alikante provinsiyasi, Ispaniya
• Lemuriya koʻli, Ukrainaning Xerson viloyatida
• Les Salins d’Aigues-Mortes, Fransiyaning Camargue shahrida
• Pačir koʻli, Bačka Palanka, Serbiya

Manbalar

10 Best Pink Lakes in the World to Visit

The amazing pink lakes of Western Australia — Tourism Western Australia