Psychodidae

Qon so'ruvchi mitti ( Phlebotomus pappatasi )

Ulomiya fuliginosa

Psychodidae - Psychodomorpha infratartibiga mansub hayvonlar oilasi. Ular Palearktika mintaqasida joylashgan. Ularning uzunligi 1,5-5 mm gacha bo'lgan kichik chivinlardir. Ularning qanotlari kapalaklarga ("kuyalar") o'xshab,qorin bo'shlig'ida tom bilan qoplangan va boshqa pashsha turlaridan o'zining tuklari bilan farq qiladigan kuya pashshasi ( Psychodinae ) yoki qum chivinlari ( Phlebotominae ) deb nomlanadi. Qanotlari tomga o'xshamaydigan va unchalik tukli bo'lmagan kapalakga o'xshaydi.

Xususiyatlari

Tana va qanotlari turli-xil rangli,qalin va uzun tuklar bilan qoplangan. Qanotlarda faqat uzun tomirlar bor, ko'ndalang tomirlar esa yo'q. Katta yoshlisining og'iz qismlari ishlamaydi. Antennalar 14-16 bo'lakli, oyoqlari tuklar yoki to'plamlar bilan zich qoplangan.

Sycoracinae : Sycorax chivinlari kichik,  tana uzunligi 1-3 mm, qanotlari qorin bo'shlig'iga gorizontal ravishda cho'zilgan. Ko'zlari dumaloq, 15 segmentli antennalar, 4 segmentli palpus, sudralib yuruvchilar va amfibiyalarning qonini so'rish uchun funktsionaldir. Qanotlari ovalsimon, radiusi 4 ta shoxli va media 3 ta shoxlidir. Sycorax pupalar lichinkalari bilan bir xil muhitda yashaydi, 5-7 segmentli bir juft qorin so'rg'ichlariga egadir.

Trichomyiinae : Trichomyia kattalari kam uchraydi. Palpus 3 yoki 4 segmentli. Ayollarining og'iz qismlari ishlamaydi. Radial qanot venasining atigi 4 ta shoxchasi bor, tana uzunligi 3-5 mm. Trichomyiinae pupalarining xususiyatlari haqida maʼlumot kamdir. Qorin qismi 6-8 segmentli qo'shimcha elementlarga egadir .

Psixodinalar :  Ular 6mm dan kichik pashshalardir. Boshida joylashgan ko'zlari buyraksimon, antennalari 14-16 bo'lakli, og'iz a'zolari ishlamaydi. Mezo va metatoraks kengayishi, rangli to'plamlarni ishlab chiqaradigan feromon. Qanotlarda 10 ta bo'ylama vena bor va ko'ndalang tomirlari yo'q. Qanot uzunligi 1–5 mm. Oyoqlari zich tuklar va to'plamlar bilan o'ralgan. Lichinkalar vermiform tipga ega va 26 ta segmentga ega. U lichinkalarning oxirgi distalidagi ochiq stigmatagacha cho'ziladi. Gipostomning shakli va tishlarning soni zotga qarab farqlanadi.

Tarqalishi va yashash joyi

Lichinkalarining yashash muhitiga ixtisoslashuvi ularning turli ekologik guruhlarga boʻlinishiga olib kelgan. Uning lichinkalari toza suvda, ifloslangan suvda, chuchuk va sho'r suvda, suv o'tlarida, o'simliklar shirasida, g'orlarda, chirigan o'simliklarda, o'g'itlarda, chiqindilarda rivojlanadi.

Horaiellinae Himoloy va Janubi- Sharqiy Osiyodagi daryolarda uchraydi. Sycoracinae lichinkalari suvda yashaydi va ohakli suvlarni afzal ko'radi. Phlebotominae va Bruchomyiinae lichinkalari esa quruqlik muhitini afzal ko'radi.

Tropik va subtropikada joylashgan, Turkiyadagi eng mashhur qum chivinlari ( Phlebotomus ) urg'ochilari

sutemizuvchilar va qushlarning qonlari bilan oziqlanadi va ba'zi kasalliklarning tashuvchisi hisoblanadi. Erkaklaesa ri odam axlati, oshxona va axlat chiqindilari bilan oziqlanadi.Sikorlar ar sudralib yuruvchilar va amfibiyalarning qonini so'rib oziqlanadi.

Lichinkalarning ozuqasi asosan chirigan o'simlik qoldiqlari, go'ng, zamburug'lar va detritlardan iboratdir. Sycoracinae lichinkalari mayda va sirkalidir. Ular asosan daryo boʻylarida rivojlanadilar. Trichomyiinae lichinkalari chirigan yoki qurib qolgan daraxtlarda hayot kechiradi. Alder va tolni ham afzal ko'radilar. Psychodidae lichinkalarining barchasi chirigan organik moddalar yoki detritlar bilan oziqlanadi. Psychodini lichinkalari evtrofik sharoitlarni afzal ko'radi va bir bir nechta turlari yirtqichdirlar.

Mavzu bo'yicha nashrlar

• prof. Dr. Ali Demirsoy (1992), Hayotning asosiy qoidalari (Entomologiya)

Havolalar

• Vikiomborda Psychodidae mavzusiga oid fayllar bor
• Vikitür'de Psychodidae ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.