Pepsi Number Fever
| Sonlar talvasasi | |||
|---|---|---|---|
| Pepsi Number Fever | |||
| Sana | 1992-yil fevral — may | ||
| Joy | |||
| Sababi | PepsiCoʻning lotereya kampaniyasi | ||
| Maqsadlari | kompaniya tomonidan lotereya yutuqlarini toʻlash | ||
| Usullari | zoʻravonliksiz qarshiliklar, ommaviy tartibsizliklar | ||
| Natijasi | sud jarayonlari, PepsiCo mahsulotlariga boykot | ||
| Fuqarolik nizosining tomonlari | |||
| |||
| Yetakchilar | |||
| Raqamlarda | |||
| Qurbonlar va yoʻqotishlar | |||
| Qurbonlar | |||
| Oʻlim(lar) | kamida 5 kishi | ||
„Sonlar talvasasi“ (ingl. Pepsi Number Fever) (shuningdek, „349 hodisasi“ (ingl. 349 Incident) sifatida ham tanilgan) — Amerikaning PepsiCo kompaniyasi tomonidan 1992-yilda Filippinda oʻz mahsulotlari sotuvini oshirish maqsadida yoʻlga qoʻyilgan lotereyadir. Aksiya natijalari ommaviy tartibsizliklarga olib keldi, natijada kamida 5 kishi halok boʻldi[1].
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1992-yil fevral oyida „PepsiCo“ "Pepsi", "7-Up", "Mountain Dew" va „Mirinda“ ichimliklarining shisha idishlaridagi qopqoqlarida 001 dan 999 gacha raqamlar chop etilishini eʼlon qildi[2]. Ayrim raqamlarni 100 peso (taxminan 4 dollar) dan 1 million pesogacha (1992-yildagi valyuta kursiga koʻra taxminan 40 000 dollar) mukofotlarga almashtirish mumkin edi, bu oʻsha paytda Filippindagi oʻrtacha oylik maoshdan 611 baravar koʻp edi[3]. Korporatsiya yutuq jamgʻarmasi uchun jami 2 million dollar ajratadi[4].
Kompaniyaning ichki marketologi Pedro Vergara Pepsi Number Fever mexanizmi uchun korporatsiya ilgari Lotin Amerikasida oʻtkazgan shunga oʻxshash aksiyalarni asos qilib oldi.
Lotereya jamoatchilik orasida katta qiziqishga sabab boʻldi, u PepsiCoʻning oylik sotuvini 10 million dollardan 14 million dollarga va mahalliy bozordagi ulushini 19,4 foizdan 24,9 foizga oshirishga muvaffaq bo‘ldi. Gʻoliblar raqamlari har kecha televizor orqali eʼlon qilindi. May oyigacha 51 000 ta sovrin topshirildi va aksiya 8-mayga belgilangan tugash sanasidan yana 5 haftaga uzaytirildi[5].
349 soni[tahrir | manbasini tahrirlash]
1992-yil 25-mayda The World Tonight teleko‘rsatuvi o‘sha kunning bosh sovrini 349 ta ekanligini eʼlon qildi. Oliy sovrinli shisha qopqoqlarning chiqarilishi PepsiCo vakillari tomonidan qatʼiy nazorat qilindi; gʻolib raqam va tasdiqlash uchun xavfsizlik kodi yozilgan qopqoqli ikkita shisha ishlab chiqarildi va sotildi.
Biroq, tanlov uzaytirilishidan oldin, 800 000 oddiy shisha qopqoqlari allaqachon 349 raqami bilan (lekin xavfsizlik kodisiz) bosilgan edi. Bu qopqoqlarning umumiy qiymati jami 32 milliard AQSh dollariga teng edi. Minglab filippinliklar oʻz mukofotlarini olish uchun shisha quyish zavodlariga kelishdi[6].
PepsiCo dastlab notoʻgʻri bosilgan qopqoqlarda tasdiqlovchi xavfsizlik kodiga ega emasligini va shuning uchun ularni almashtirib boʻlmasligini daʼvo qildi. Ertasi kuni ertalab gazetalar gʻalaba qozongan raqam aslida 134 ekanligini eʼlon qildi va bu chalkashlikni yanada kuchaytirdi. Kompaniya rahbarlarining favqulodda yig‘ilishidan so‘ng korporatsiya xato bosilgan qopqoqlar egalariga 500 peso (18 dollar) dan to‘lashni taklif qildi.
Koʻplab gʻazablangan qopqoq egalari PepsiCo mahsulotlariga boykot eʼlon qilgan va kompaniyaning Filippindagi ofisi va hukumat qarorgohi oldida mitinglar oʻtkazgan „Alliance 349“ isteʼmolchilar guruhini tuzib, taklifni qabul qilishdan bosh tortdilar.
Namoyishlarning aksariyati tinch edi, ammo 1993-yilning 13-fevralida Manilada bir maktab o‘qituvchisi va 5 yoshli bola namoyishchi tomonidan Pepsi yuk mashinasiga tashlagan qo‘lbola bomba tufayli, may oyida esa Davaoda kompaniyaning uch xodimi omborga tashlangan granatadan halok bo‘ldi.
Kompaniya rahbarlariga oʻlim bilan tahdid qilishdi va korporatsiyaning 37 ta yuk mashinasi agʻdarildi, toshboʻron qilindi yoki yoqib yuborildi. Politsiya tomonidan portlashlarni uyushtirganlikda ayblangan uch kishidan biri „Pepsi“ namoyishchilarni terrorchilarga o‘xshatish uchun hujumlarni uyushtirish uchun ularga pul to‘laganini da‘vo qilgan. Biroq Filippin deputati Gloriya Makapagal Arroyo hujumlar PepsiCo zaifligidan foydalanishga urinayotgan raqobatchi kompaniyalar tomonidan amalga oshirilgan, deb taxmin qildi[7].
Oqibatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
22 mingga yaqin odam „PepsiCo“ kompaniyasini sudga berdi. Kamida 689 fuqarolik daʼvosi qo‘zg‘atilib, firibgarlik holatlari bo‘yicha 5200 ta jinoiy ish ochilgan. 1993-yil yanvar oyida Pepsi Filippin Savdo va sanoat departamentiga reklamaning tasdiqlangan shartlarini buzgani uchun jarima sifatida 150 000 peso toʻladi. 1996-yil 24-iyunda birinchi instantsiya sudi daʼvolarning birida daʼvogarlarga maʼnaviy zarar uchun har biriga 10 000 peso (taxminan 380 dollar) toʻlash toʻgʻrisida qaror chiqardi. Yana uchta daʼvogar apellyatsiya shikoyati berdi va 2001-yil 3-iyulda Apellyatsiya sudi ularning har biriga 30 000 pesodan pul toʻlashni buyurdi[8].
PepsiCo bu qaror ustidan shikoyat qildi. Kompaniyaning daʼvosi Filippin Oliy sudiga yetib bordi, u 2006-yilda korporatsiya qopqoqlarda bosilgan summalarni egalariga toʻlash uchun javobgar emasligi haqida rasman qaror chiqardi. Shuningdek, kompaniya, sud qaroriga koʻra, yetkazilgan zarar uchun javobgar emas[9].
Hodisaning ommaviy madaniyatga taʼsiri[tahrir | manbasini tahrirlash]
PepsiCo lotereyasidan soʻng, Filippin aholisi orasida „349-ga aylanish“ iborasi tarqaldi, bu bemaʼnilik va nohaq aldanish maʼnosini beradi[10].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ @mbfinance.ru, @mbfinance.ru. „Самая провальная рекламная акция "Пепси-Колы" - по $40000 сотням тысяч человек“ (ru). Teletype (2019-yil 15-aprel). Qaraldi: 2023-yil 13-aprel.
- ↑ „SC decides in finality on 'Pepsi 349' case“. Philstar.com. Qaraldi: 2023-yil 13-aprel.
- ↑ „Лотерея «Пепси-колы» чуть не привела к госперевороту на Филиппинах - Аргументы Недели“. argumenti.ru. Qaraldi: 2023-yil 13-aprel.
- ↑ Sean Kernan. „Pepsi’s $32 Billion Typo Caused Deadly Riots“ (en). Medium (2020-yil 21-iyun). Qaraldi: 2023-yil 13-aprel.
- ↑ „Филиппинский скандал Пепси-Колы - как по 1 млн. песо выиграло 600 тысяч человек?“. worldofhistory.ru. Qaraldi: 2023-yil 13-aprel.
- ↑ Reuters. „COMPANY NEWS: An Unlucky Number; Pepsi Caps the Damages On a Promotion Gone Flat“. The New York Times (1993-yil 18-avgust). Qaraldi: 2023-yil 13-aprel.
- ↑ „Pepsi-Cola Uncaps A Lottery Nightmare -- Bombings, Threats Follow Contest With Too Many Winners | The Seattle Times“. archive.seattletimes.com. Qaraldi: 2023-yil 13-aprel.
- ↑ „Почему на Филиппинах так сильно не любят компанию Pepsi и все, что с ней связано“ (ru). TravelAsk (2021-yil 19-fevral). Qaraldi: 2023-yil 13-aprel.
- ↑ „G.R. No. 150394“. web.archive.org (2019-yil 7-mart). 2019-yil 7-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 13-aprel.
- ↑ Юрий МАЙБОРОДА. „Почему на Филиппинах ненавидят Pepsi: история самой провальной рекламной акции“ (ru). kp.ru (2021-yil 23-yanvar). Qaraldi: 2023-yil 13-aprel.