Ogʻa sulton

Ogʻa sulton — Rossiya hukumati tomonidan xonlik instituti tugatilgandan soʻng qozoq choʻlini mustamlaka qilishni yanada chuqurlashtirish maqsadida tuzilgan maʼmuriy-hududiy okrug boshligʻi lavozimi

Buyurtma

Dastlab xon-qozilarning nasl-nasabi tanlangan. Keyinchalik xon urugʻlarining taʼsirini susaytirish maqsadida „Katta sultonlarni saylash“ toʻgʻrisida yangi qoidalar ishlab chiqilib, alohida qobiliyatlari bilan eʼtirof etilgan „qoralar“ning saylanishiga ruxsat berildi. Rossiya hukumatining „Sibir qozoqlari xartiyasi“da (1822) quyidagi maʼmuriy qismlar belgilanadi. 50-70 uy — bitta maʼmuriy qishloq, 10-12 qishloq — bitta bolus, 15-20 boʻyli-bitta tuman. Katta sulton bolus gubernatorlari tomonidan uch yilga saylangan. Birinchi boʻlib (1824) Qarqarali tumani (sobiq Boʻkeyxon mulki) katta sultoni Tursin Chingisuli, Koʻkshetov tumani (sobiq Valixon mulki) katta sultoni Gubaydolla (Abaydilda) Valixonuli topilgan. Chingiz Ualixonovich (Qusmurin), Tezek Tore (Katta Juz), Erden Sandybayev (Atbasar), Beksulton Agadayovich (Ayagʻoz), Odil Bokeyxonovich (Kichik Juz), Shalgʻinbay Biraliovich (Qarqarali), Muso Shoʻrmanovich (Bayanaul) va boshqalar b. taniqli ogʻa sultonlar paydo boʻldi.

Majburiy

Katta sultonning asosiy vazifalari: rus hokimiyatini amalga oshirish, soliq yigʻish, savdo karvonlari xavfsizligini taʼminlash, „qoʻzgʻolonchilar“ ni bostirish va boshqalar. Oradan uch yil o‘tib zodagon og‘a sultonga rus qo‘shinining mayor unvoni va zodagonlik unvoni berildi. Qora tanlilar kichik ofitser darajasi bilan chegaralangan (masalan,Qoʻnanboy Uskenboyovich). Katta sultonning yillik maoshi 380 so‘m etib belgilanadi. Ular xalq anʼanalariga koʻra oq kigizda tarbiyalangan. Bu marosim avgust oyida, odatda, mamlakatning beli boʻshashib, iqtisod tinch boʻlgan paytda oʻtkaziladi. Rus maʼmuriyati oʻzlariga munosib nomzod koʻrsatish uchun Ogʻa Sultonning saylanishiga taʼsir koʻrsatdi. Podshoh Nikolay I ning mustamlaka hokimiyatini yanada mustahkamlashga qaratilgan yangi islohotiga (19.5.1854) muvofiq okrug boʻlinib, Ogʻa sultonlik lavozimi tugatildi. 1867—68-yillarda Ogʻa Sulton Dar avlodlari islohot doirasida bir qancha imtiyozlar oldilar.

Qarqarali tumani

Yoʻq	Toʻliq ismi sharif	Boshqaruv yillari	qabila
1	Chingisov o‘rnidan tursin	1824-1845-yillar	Tora
2	Kusbek Taukin	1845-1849-yillar	Tora
3	Qonanboy Uskenboyovich	1849-1852-yillar	Toʻbiqti
4	Tolek Chingisov	1852-1861-yillar	Tora
5	Chingisov o‘rnidan tursin	1861-1862-yillar	Tora
6	Shalinbay Biralin	1862-1868-yillar	Tora

Oqmola tashqi okrugi

• Qo‘ng‘irqulja Xudoymendeuli (1832-1842), (1845-1849)

Amanqaragʻay tumani

• Chingiz Vali Ogʻli Ualixonov (1834-44)

Ayakoʻz tashqi tumani

• Sart Joshi Ogʻli
• Beksulton Agaday Ogʻli
• Barak Soltibay Ogʻli 1861-1862

Olatau tumani

• Doʻng Nuralin (Tezak tore)?

Otbasor tashqi tumani

• Erden Sandybayev 1862-?
• Koshek Jadayev

Bayanaul tashqi tumani

• Shong Edigeuli (Idabol qabilasidan, 1833 — 36)
• Shoʻrman Kushiquli (moliyalangan, 1836 — 37),
• Maman Abylaev (sudya, 1837 — 38),
• Bopi Tatenuli (sudya, 1838 — 40),
• Boshtay Tursinboyuli (Aydabol, 1840 — 1841),
• Berdali Qozongapuli (basentiin, 1841 — 42),
• Kazangap Sotibaldiuli (1843 — 48),
• Ali Ko‘ksalov (qozi, 1848 — 51),
• Xonxoʻja Tatenuli (sudya, 1851 — 53),
• Muso Shoʻrmanuli

Koʻkpekti tumani

(1844 — 18?)

• Qisiq Tezekov (oʻgʻli kichik — Murin)

Kokshetau tashqi okrugi

1. Gubaydolla Ualixonov — 1824, 1832-1838.
2. Jilgara Baitokin — 1824-1826, 1838-1841.
3. Toʻqtamis raqsi — 1826-1827.
4. Abilay Gabbasov — 1829-1832.
5. Abulxayr Gabbasov — 1841-1845.
6. Manday Toʻqtamisov — 1845-1851.
7. Abdig‘afar Mandaev — 1852-1854.
8. Pireli Gabbasov — 1854-1857.
9. Muso Zylgarin — 1858-1860, 1866-1868.
10. Chingiz Valixonov — 1860-1862, 1863-1866.

• Chingiz Valiuli Ualixonov (1857 — 68)

1. Quspek Taukin — 1862-1863.

Qusmurin tumani

• Chingiz Valiuli Ualixonov (1844 — 1853)
• Yeseney Estemesuliy (1853 — 1859)