Kontent qismiga oʻtish

Noyob yer elementlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Noyob yer elementlari - skandiy, itriy, lantan va lantanoidlarni oʻz ichiga olgan 17 elementdan iborat guruh (seriy, prazeodimiy, neodimiy, prometiy, samarium, evropiy, gadoliniy, terbiy, disprosiy, xolmiy, erbiy, tulium, itterbiy, lutetsiy).

Noyob yer elementlari kimyoviy va baʼzi fizik xususiyatlarning bir-biriga oʻxshashligini koʻrsatadi, bu ularning atomlarining tashqi elektron darajalarining deyarli bir xil tuzilishi bilan izohlanadi. Ularning barchasi kumushrang-oq metallardir, shu bilan birga ularning barchasi oʻxshash kimyoviy xususiyatlarga ega (eng xarakterli oksidlanish darajasi +3). Noyob yer elementlari metallardir, ular tegishli oksidlarni, ftoridlarni kamaytirish, suvsiz tuzlarni elektroliz qilish va boshqa usullar bilan olinadi.

Noyob yer elementlari texnologiyaning turli sohalarida qoʻllaniladi: radioelektronika, asbobsozlik, atom muhandisligi, mashinasozlik, kimyo sanoati, metallurgiya va boshqalarda, Nd, Pr shisha sanoatida oksidlar va boshqa birikmalar shaklida keng qoʻllaniladi. Ushbu elementlar oynaning shaffofligini oshiradi. Noyob yer elementlari infraqizil nurlarini oʻtkazadigan va ultrabinafsha nurlarini, kislota va issiqlikka bardoshli oynalarni yutadigan maxsus maqsadlar uchun moʻljallangan oynalarning bir qismidir. Noyob yer elementlari va ularning birikmalari kimyo sanoatida, masalan, pigmentlar, laklar va boʻyoqlar ishlab chiqarishda, neft sanoatida katalizator sifatida katta ahamiyatga ega boʻldi. Noyob yer elementlari baʼzi portlovchi moddalar, maxsus poʻlatlar va qotishmalar ishlab chiqarishda gaz yutuvchi sifatida ishlatiladi. Noyob yer elementlarining monokristalli birikmalari (shuningdek, shisha) optoelektronikada lazer va boshqa optik faol va chiziqli boʻlmagan elementlarni yaratish uchun ishlatiladi. Fe-B bilan nd, Y, Sm, Er, Eu asosida oddiy ferro qotishmalariga nisbatan katta quvvatli doimiy magnitlarni yaratish uchun rekord magnit xususiyatlarga ega qotishmalar (yuqori magnitlanish va majburiy kuchlar) olinadi.