Muz vulqoni
Muz vulqoni — bu quruqlikdagi koʻl ustida suvning otilishi va muz qoplamasi orqali shilimshiqlar natijasida hosil boʻlgan konus shaklidagi muz togʻidir. Jarayon toʻlqinlar bilan boshqariladi, shamol toʻlqinlarning muzni kesib oʻtishi, vulqonlarning shakli va faolligini tatbiq qiluvchi shakllanishlarni yaratishi uchun energiya beradi[1]. Moddalar atmosferaga chiqarilgandan soʻng, suyuq suv va shilimshiq muzlaydi hamda yana yer yuzasiga tushadi. Shunday qilib muz vulqobi hosil boʻladi. Ayrim hollarda vulqonlardan muz otilishi ham mumkin. Bu hodisa koʻpincha Eri koʻli va Ontario koʻlining janubiy qirgʻogʻida kuzatiladi, ushbu hodisa harorat muzlashdan past boʻlganda va shamol kamida 25 mil / soat (40 km/soat) tezlikda quruqlikda esganda kuzatiladi. Hodisa u yerda qirgʻoq eroziyasini kamaytirishi maʼlum. Muz vulqonlaridagi shakllanishlar vaqtinchalik: ular tez-tez boʻronlar va issiq ob-havo tufayli vayron boʻladi. Koʻl butunlay muzlagandan soʻng, vulqonning otilish imkoni boʻlmaydi[2].
Ushbu hodisa uchun konsensus nom yoʻq. Vulqonizmga va ayniqsa kriovulqonizmga vizual oʻxshashligi tufayli „muz vulqoni“ atamasi tez-tez ishlatiladi, ammo u munozarali boʻlib qolmoqda[1][2]. Geyzerlar va tegishli tuzilmalardan farqli oʻlaroq, muz vulqonlari gidrotermal emas.
Muz vulqonidagi otilishlar koʻplab tashrif buyuruvchilarni jalb qilishi mumkin, ammo ular xavfli va mutaxassislar odamlarga muz tushishi yoki sovuq koʻlga sirpanib tushishi mumkinligi haqida ogohlantirmoqda. Muz vulqonlari qorli boyqushlar tomonidan suv qushlarini qidirish uchun ov platformasi sifatida ishlatiladi[1][3].
Shakllanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bu vulqon xususiyatlari bosim tizmalaridan farq qiladi, ular muzning qirgʻoq chizigʻiga yoki boshqa suv oqimiga siqilishi natijasida hosil boʻlgan koʻtarilishdir. Muz vulqonlari muz qatlamining chetidagi nosimmetrikliklar bilan toʻqnashgan toʻlqinlar natijasida hosil boʻladi. Anormalliklar toʻlqin energiyasini kichik maydonda toʻplaydi, bu yerda muz V shaklidagi kanalni hosil qilish uchun eroziyalanadi. Muz va shilimshiq suvlar kanalning qirgʻoq uchida vulqon konusini hosil qiladi. Bu jarayon bir necha soat davom etadi[1]. Keyin kanalning koʻl tomoni muz bilan yopilishi mumkin, ammo vulqon otilishida davom etadi. Toʻlqin amplitudasi otilishlarni qoʻzgʻatish uchun kamida bir metr (3 fut 3 dyuym) talab qilinadi, shuning uchun muz vulqonlari boʻronli shamollarsiz kamdan-kam hollarda faol boʻladi. Quruqlik yaqinida hosil boʻlish hodisa uchun zarur boʻlgan toʻlqin energiyasini oʻzlashtiradigan riflar va qirgʻoqlar tomonidan bostiriladi. Shunga qaramay, ular dengizdan uzoqroqda kattaroq konuslarni ishlab chiqarishi mumkin, bu yerda katta chuqurlik mavjudligi bunga imkon beradi[4].
„Sovuq nuqta“ deb nomlanuvchi muzli vulqonning bir turi muz togʻchasining chetiga toʻlqinlarning parchalanishini talab qilmaydi. Buning oʻrniga, suv va shilimshiqlar qirgʻoq yaqinidagi zaif muz hududi orqali otilib, tepalik hosil qiladi. Bu geologik faol nuqtaga oʻxshaydi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Swasko, Mick, (2015-02-12) „'Ice volcanoes' are a frozen Chicago beach phenomenon“. Chicago Tribune.
- ↑ 2,0 2,1 Fahnestock, R. K.; Crowley, D. J., Wilson, M.; Schneider, H. (1973) „Ice Volcanoes of the Lake Erie Shore Near Dunkirk, New York, U.S.A.“. Journal of Glaciology. 2021-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 14-iyun.
- ↑ Burlingame, Liz (2014-03-01) „A Great Lakes Oddity: Ice Volcanoes (PHOTOS)“. The Weather Channel. 2020-yil 2-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 14-iyun.
- ↑ Dolan, Michael, Kimberly, Paul (2011-02-07) „Ice Volcanoes of Lake Superior's South Shore“. Michigan Technological University.