Munozara:Shahram Amiriy
Shahram Amiriy (1978 yil 8 noyabr — 2016 yil 6 avgust) Eronlik yadro olimi boʻlib, 2009-2010-yillarda bahsli sharoitda Erondan gʻoyib boʻlgan va Eron hukumati tomonidan 6 -avgustda qatl etilgan. 2009 yilning bahorida u Saudiya Arabistonining Makka shahriga haj ziyoratiga ketayotganida gʻoyib boʻldi . 2009-yil 27-sentabrda Tehron byurosi uning gʻoyib boʻlgan sanasi boʻyicha qarama-qarshi maʼlumotlarni qayd etdi: Tehran Times gazetasi Amiriy 31-may kuni gʻoyib boʻlganini daʼvo qildi, biroq Press TV telekanali u iyun oyida gʻoyib boʻlganini daʼvo qildi. Tehron byurosining oʻsha eʼlonida Amiriy Tehrondagi Malek-Ashtar texnologiya universitetida zarralar fizikasi boʻyicha tadqiqot olib borganligi va bu muassasa Islom inqilobi gvardiyasi tomonidan nazorat qilingani daʼvo qilingan.
U gʻoyib boʻlganidan taxminan bir yil oʻtgach, ikkita video paydo boʻldi, ularning har biri Amiriyning bayonoti, ammo qarama-qarshi hikoyalar. Ulardan biri uni (yoki oʻzini oʻzi deb daʼvo qilayotgan shaxsni) koʻrsatib, u Saudiya va amerikaliklar tomonidan oʻgʻirlab ketilgan va qiynoqqa solingan; ikkinchisi, u Amerikada oʻz ixtiyori bilan boʻlgan. 2010 yil iyul oyida Shahram Amiriy Vashingtonda, Pokiston elchixonasining Eron manfaatlari boʻlimida yana paydo boʻlib, Tehronga qaytish uchun yordam soʻradi . Oradan koʻp oʻtmay u Tehrondagi matbuot anjumanida jurnalistlarga oʻgʻirlab ketilganini, qiynoqqa solinganini va Markaziy razvedka boshqarmasi bilan hamkorlik qilish uchun pora olganini aytdi.
2009 yilda Eron hukumati AQSh hukumatini uni oʻgʻirlab ketishda ayblagan edi. Keyinroq Eron davlat matbuoti uning Eron razvedkasi uchun qoʻshaloq agent sifatida ishlayotgani haqida xabar berdi. Eronga qaytganidan keyin amerikalik manbalar uning Markaziy razvedka boshqarmasi yordami bilan Qoʻshma Shtatlarga kelganini yoki unga olib ketilganini tasdiqladi, lekin u oʻz irodasiga qarshi olinmagan yoki saqlanmaganini taʼkidladi. NPR tomonidan 2011 yil hisobotiga koʻra Yangiliklar, u „Markaziy razvedka boshqarmasining agenti ekanligiga ishonishgan“, u „Erondan chiqib ketish“ qaroriga kelgan ammo Eronga qaytib ketgan. Shunga qaramay, u qaytib kelganidan keyin oʻn yillik qamoq jazosiga hukm qilindi. Ushbu hukmga qaramay, u 2016 yil avgust oyida qatl etilgani haqida xabar berilgan va uning jasadi boʻynidagi arqon izlari bilan oilasiga qaytarilgan.
Hayot va martaba
[manbasini tahrirlash]The Guardian xabarlariga koʻra u Tehrondagi Malek-Ashtar Texnologiya Universitetida (MUT) va Erondagi xabarlarda u Eronning Atom energiyasi tashkiloti xodimi boʻlgan. Press TV uning Malek Ashtar universitetida ishlagani haqida xabar berdi, ammo Eron hukumati uning yadro olimi ekanligini tasdiqlamadi.
Keyinchalik ABC News xabarida uni „Malek Ashtar Mudofaa Texnologiyalari Universitetining tadqiqotchisi“ sifatida tasvirlangan, Yevropa Ittifoqi Kengashiga koʻra, Eron Mudofaa vazirligi bilan „bogʻlangan“ va „2003 yilda raketalarni tayyorlash kursini tashkil qilgan“. Universitet rektori Eron armiyasining general-leytenanti bo‘lib, u "2006-yilda BMT Xavfsizlik Kengashining Eronga qarshi sanksiyalarining birinchi bosqichida „yadroviy dasturga aloqador“ yetti shaxsdan biri sifatida qayd etilgan".
Gʻoyib boʻlish
Amiriy 2009-yilning may yoki iyun oylarida Makkaga zohiriy umra ziyorati chogʻida gʻoyib boʻldi. 2009-yil oktabr oyida Eron tashqi ishlar vaziri Manuchehr Mottakiy uning gʻoyib boʻlishida Qoʻshma Shtatlarning aloqador boʻlishi mumkinligini aytdi.2009-yil 7-oktabrda Eronning Press TV telekanali xabar berishicha, Mottaki: "Bizda Eron fuqarosining Saudiya Arabistonida gʻoyib boʻlishida AQShning roli borligi haqida dalillar bor… Qoʻshma Shtatlar ishtiroki borligini koʻrsatadigan dalillar mavjud. „Amirining gʻoyib boʻlishida.“Biz Saudiya Arabistonini javobgar deb hisoblaymiz va uning hibsga olinishiga AQShning aloqasi bor deb hisoblaymiz. Bunga javoban AQSh Davlat departamenti matbuot kotibi „ish bizga tanish emas“ dedi.
Eron Tashqi ishlar vazirligi matbuot kotibi Hasan Qashqaviy bir-ikki kun avval „Amiriyning taqdiri Saudiya Arabistoni javobgarligi“ni aytgan edi. Saudiya Arabistoni Tehronning uni haj ziyoratida oʻgʻirlab ketilgani haqidagi ayblovini „afsus qildi“. Boshqa tomondan, 2009 yil dekabr oyida Eron Atom Energiya Tashkiloti (AEOI) rahbari Ali Akbar Solihiy Amiriyning AEOI bilan hech qanday aloqasi borligini yoki bu tashkilotda ishlaganligini rad etdi. Ayrimlarning fikricha, gʻoyib boʻlish Qum shahri yaqinida uranni boyitish boʻyicha ikkinchi inshootning fosh etilishi bilan bogʻliq. Uning gʻoyib boʻlishi xabarlarda oshkor etilishidan uch oy oldin sodir boʻlganligi sababli, Amiriy „Gʻarbga u yoki yadroviy dasturning boshqa qismlari haqida maʼlumot bergan boʻlishi mumkin“ degan ehtimolni oshirdi.
The New York Times gazetasining yozishicha , Vashingtondagi „manbalar“ uning bir necha yil davomida Eronda amerikalik josus boʻlganini tasdiqlagan, hattoki 2007 yilda „Milliy razvedka“ hisobotiga yordam bergan. Keyin u Saudiya Arabistoniga borib, Markaziy razvedka boshqarmasi uni mamlakatdan yashirincha olib chiqib ketgan. Obama maʼmuriyatining aytishicha, uning Eronga qaytish qarori sharmandalikdir va bu boshqa eronlik olimlarni mamlakatga qarshi ishlashga ishontirish harakatlariga putur etkazishi mumkinligidan xavotirda. Bir amaldor shunday dedi:Uning xavfsizligi bosim va qiynoqlar haqidagi ertakga yopishib olishiga bogʻliq. Uning muammosi Eron xavfsizlik kuchlarini AQSh bilan hech qachon hamkorlik qilmaganiga ishontirishga harakat qilishdir.
2010 yil iyun videolari
2010-yil 7-iyun kuni IRIB Tukson shahridan boʻlgan va 2010-yil 5-aprelda yozib olingan sifatsiz veb- kamera videosini efirga uzatdi, unda Shahram Amiriy ekani aytilayotgan bir kishi Saudiya Arabistonida oʻzining kuch bilan oʻgʻirlab ketilganini aytdi. Uning soʻzlariga koʻra, AQShga olib kelinganidan soʻng u qiynoqqa solingan va u qasddan chetga chiqqanini va Eron maxfiy yadroviy qurol dasturiga ega ekanligini ochiq aytish uchun bosim oʻtkazgan. U xalqaro tashkilotlar va inson huquqlari guruhlarini uning ozod etilishi uchun AQShga bosim oʻtkazishga chaqirdi va Eronga qaytish istagini bildirdi. Bir necha soatdan so‘ng YouTubeʼda ikkinchi video chiqdi, unda Amiriy bo‘lib ko‘ringan bir kishi „Men bu yerda ozodman va barchani xavfsiz ekanligimga ishontirib aytaman“, deb aytdi va Eronga qarshi chora ko‘rishni rad etdi. U xavfsiz ekanligini va AQShda oʻqishni davom ettirishni xohlayotganini va „Men qurol tadqiqotlari bilan shugʻullanmayman va bu sohada tajriba va bilimga ega emasman“ dedi. BBC muxbiri u ssenariydan o‘qiyotgan bo‘lishi mumkinligini taxmin qildi. BBC ikkita videoning ingliz tilidagi stenogrammalarini chop etdi. "Bir necha kun ichida Markaziy razvedka boshqarmasi Amiri eronliklarga video taqdim etganini va tezda oʻz versiyasini yaratishga kirishganini bilib oldi. Ikkinchi videoda Amiri yaxshi kiyingan va globus bilan manikyur qilgani — Shimoliy Amerikaga qaraganini va uning orqasida shaxmat oʻynaganini koʻrish mumkin. u teleprompterdan oʻqiyotganga oʻxshaydi. U forscha aytadi, u AQShda baxtli yashayotgani va maktabga ketayotgani. U shuningdek, Eron yadroviy dasturida ishlaganini rad etib, xotini va oʻgʻliga iltijo qilgan. „Men ular oʻshanda hech qachon tashlab ketmaganimni va ularni doim sevishimni bilishlarini istayman“. AQSh rasmiylaridan birining soʻzlariga koʻra, Markaziy razvedka boshqarmasi videoni tayyorlab, eronliklar oʻz versiyasini efirga uzatish imkoniga ega boʻlgunga qadar uni internetga chiqarishni maqsad qilgan. Buning oʻrniga, yuqori martabali razvedka xodimining soʻzlariga koʻra, video bir necha hafta davomida Markaziy razvedka boshqarmasi shtab-kvartirasida qolib ketgan. Keyin, shu oy boshida Eron davlat televideniyesi Amiriy videosini efirga uzatdi. Bir kun ichida Markaziy razvedka boshqarmasi o‘zining „shahramamiri2010“ foydalanuvchi identifikatori bilan Amiri videosini YouTubeʼga joylashtirdi. Iyun oyida IRIB Amirining rafiqasi bilan suhbatlashdi va u Amirining AQShga oʻz xohishi bilan ketganiga jiddiy shubha bildirdi. Suhbat shuningdek, bir yildan ortiq gʻoyib boʻlganiga qaramay, Amiriy xotini va ularning yetti yoshli oʻgʻli bilan aloqa oʻrnatmagani aniqlandi. U yana inson huquqlari tashkilotlarini Amirining ozod etilishi uchun AQShga bosim oʻtkazishga chaqirdi.
Adabiyotlar
•Profil, rudaw.net; 2016-yil 8-avgustda kirgan.
•"Eron yadroviy olimni qatl qilganini tasdiqladi". Associated Press. 2016 yil 7 avgust. 2016-yil 7-avgustda olindi.
•"Saudiya Eronning oʻgʻirlab ketilgan olim haqidagi daʼvosini „achinadi“". Ar-Riyod: AFP. 2009 yil 8 dekabr. Aslnusxadan arxivlangan,2010 yil 25 yanvar. 2016-yil 11-avgustda olingan.
•Eron tashqi ishlar vaziri Manuchehr Mo‘ttaki seshanba kuni AQShni joriy yil boshida Saudiya Arabistonida kichik umra ziyoratida g‘oyib bo‘lgan yadro olimi Shahram Amiriyni o‘g‘irlab ketganlikda aybladi.
•"Yoʻqolgan eronlik olim AQShdagi elchixonada paydo boʻldi". BBC News. 2010 yil 13 iyul. 2013-yil 2-iyunida olingan .
•"Eronlik yadro fizikasi yoʻqolgan" . Tanlangan sarlavhalar. Tehron byurosi . 2009 yil 27 sentyabr — PBS orqali.
•Shuster, Mayk. "Eron bilan yashirin urush: „Koʻzgu choʻli“", NPR, 10 may 2011 yil
• Ketrin Filp,"Eron AQSh yadro olimi Shahram Amirini olganini aytdi " Avstraliyalik, 9 oktyabr 2009 yil.