Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf sahifasining manbasini koʻrish

{{Davlat arbobi
| tasvir                    = Shayh Muhammad Sodiq.jpg
| ismi                      = Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf
| lavozimi                  = [[Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston musulmonlari diniy boshqarmasi]] raisi
| boshlanish davri          = [[1989-yil]]dan
| tugash davri              = [[1993-yil]]gacha
| oʻtmishdoshi              = [[Shamsiddinxon Boboxonov]]<ref>[http://www.idmedina.ru/books/history_culture/?1201 Жизнь муфтиев Бабахановых: служение возрождению Ислама в Советском Союзе]</ref>
| vorisi                    = lavozim bekor qilingan
| fuqaroligi                = [[OʻzSSR]]<br />{{UZB}}
| dafn etilgan              = [[Toshkent]]dagi „Koʻkcha“ qabristoni
| tavallud sanasi           = {{tugʻilgan sanasi|1952|4|15}}
| tavallud joyi             = {{TavalludJoyi|Andijon}}, [[OʻzSSR]], [[SSSR]]
| dini                      = [[Islom]] ([[sunniylik]])
| kasbi                     = din arbobi
| ilmiy unvoni              = 
| taʼlim                    = [[Mir Arab madrasasi]]
| vafot sanasi              = {{vafot sanasi va yoshi|2015|3|10|1952|4|15}}
| vafot joyi                = {{VafotJoyi|Toshkent}}, [[Oʻzbekiston]]
| otasi                     = Muhammad Yusuf ibn Muhammad Ali
| mukofotlari               = {{Xalqlar doʻstligi ordeni}}{{Oliy darajali Imom Buxoriy ordeni}}
}}
'''Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf ibn Muhammad Ali''' (1952—2015) — [[Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston musulmonlari diniy boshqarmasi]]ning [[muftiy]]<nowiki/>si (1989—1993). [[Islom ulamolari millatlararo ittifoqi]]<nowiki/>ning aʼzosi.

== Hayoti ==

Muhammad Sodiq Andijonlik olim Muhammad Ali oʻgʻli Muhammad Yusufning (2004-yilda vafot etgan) oʻgʻli edi<ref>{{cite web | url = http://carnegieendowment.org/files/cp_82_olcott2_final.pdf | title = A Face of Islam - Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf }}</ref>.

Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf [[1952-yil]] [[15-aprel|15-aprelda]] O‘zbekistonda diniy [[olim]] oilasida tug‘ilgan. Otasi ustoz Muhammad Yusuf o‘g‘liga boshlang‘ich diniy taʼlim bergan, maktabda muvaffaqiyat qozonishi uchun barcha sharoitlarni yaratib bergan, kitobxonlikka mehr uyg‘otgan.

Muhammad Sodiq o‘rta maktabni tamomlagach, [[1970-yil|1970-yilda]] Buxorodagi Mir Arab madrasasida tahsil oladi va uni [[Eksternat|eksternet]] bo‘yicha muvaffaqiyatli tamomlaydi. [[1973-yil|1973-yilda]] [[Toshkent islom instituti|Imom Buxoriy nomidagi Toshkent islom institutiga o‘qishga kirdi]]. [[1975|1975-yilda]] institutni tamomlab, „[[Sovet Sharq musulmonlari]]“ jurnalida ishlagan. [[1976|1976-yilda]] [[Tarobulus al-Gʻarb|Tripolidagi]] ([[Liviya]]) Daʼwa Islamia universitetiga oʻqishga kirdi va uni 1980-yilda imtiyozli diplom bilan tugatdi. Vataniga qaytib, [[Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston musulmonlari diniy boshqarmasi|O‘rta Osiyo va Qozog‘iston musulmonlari diniy boshqarmasining]] tashqi aloqalar bo‘limida ishlagan, Imom Buxoriy nomidagi Oliy islom institutida dars bergan. Bu davrda Muhammad Sodiq institut uchun yangi o‘quv dasturini ishlab chiqdi, yangi islomiy fanlarni o‘qitishni yo‘lga qo‘ydi, talabalarni zarur o‘quv va ilmiy adabiyotlar bilan taʼminlashni tashkil qildi. [[1986|1986-yilda]] institut rektori boʻldi.

[[1989-yil]] [[6-fevral|6-fevralda]] Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf [[muftiy]] — [[Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston musulmonlari diniy boshqarmasi|O‘rta Osiyo va Qozog‘iston musulmonlari diniy idorasi]] rahbari, O‘zbekiston mustaqillikka erishish arafasida esa shayx SSSR Oliy Kengashiga deputat etib saylandi va mustaqil O‘zbekistonning birinchi muftiysi bo‘ldi<ref>{{Veb manbasi |url=http://www.profi-forex.org/novosti-mira/novosti-sng/uzbekistan/entry1008248239.html |sarlavha=Скончался известный в Узбекистане шейх |muallif=Биржевой лидер |nashriyot=www.profi-forex.org |qaralgan sana=2016-06-03 |arxivsana=2020-06-14 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20200614213444/http://www.profi-forex.org/novosti-mira/novosti-sng/uzbekistan/entry1008248239.html}}</ref><ref>[https://www.alamy.com/moscow-ussr-december-21-1990-portrait-of-uzbekistans-first-mufti-peoples-deputy-sheikh-muhammad-sadik-muhammad-yusuf-at-4th-congress-of-peoples-deputies-of-the-ussr-image247153126.html?pv=1&stamp=2&imageid=6A66F789-9036-46F0-A589-75C9637A0481&p=382140&n=0&orientation=0&pn=1&searchtype=0&IsFromSearch=1&srch=foo%3dbar%26st%3d0%26pn%3d1%26ps%3d100%26sortby%3d2%26resultview%3dsortbyPopular%26npgs%3d0%26qt%3dislamic%2520mufti%26qt_raw%3dislamic%2520mufti%26lic%3d3%26mr%3d0%26pr%3d0%26ot%3d0%26creative%3d%26ag%3d0%26hc%3d0%26pc%3d%26blackwhite%3d%26cutout%3d%26tbar%3d1%26et%3d0x000000000000000000000%26vp%3d0%26loc%3d0%26imgt%3d0%26dtfr%3d%26dtto%3d%26size%3d0xFF%26archive%3d1%26groupid%3d%26pseudoid%3d%26a%3d%26cdid%3d%26cdsrt%3d%26name%3d%26qn%3d%26apalib%3d%26apalic%3d%26lightbox%3d%26gname%3d%26gtype%3d%26xstx%3d0%26simid%3d%26saveQry%3d%26editorial%3d1%26nu%3d%26t%3d%26edoptin%3d%26customgeoip%3d%26cap%3d1%26cbstore%3d1%26vd%3d0%26lb%3d%26fi%3d2%26edrf%3d0%26ispremium%3d1%26flip%3d0%26pl%3d Moscow, USSR — December 21, 1990: Portrait of Uzbekistanʼs first mufti peopleʼs deputy Sheikh Muhammad Sadik Muhammad Yusuf at 4th Congress of Peopleʼs Deputies of the USSR] alamy.com</ref>.

Mustaqillik bilan xalqqa diniy erkinlik berildi, muftiy Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf O‘zbekistondagi eng mashhur shaxsga aylandi. Xuddi shu yili u SSSR xalq deputati etib saylandi<ref>{{Veb manbasi |url=http://www.islamnews.ru/news-453471.html |sarlavha=В Узбекистане умер видный ученый и богослов |sana=2015-03-10 |nashriyot=[[IslamNews]] |qaralgan sana=2015-03-10 |arxivsana=2020-06-15 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20200615015533/https://islamnews.ru/news-453471.html}}</ref>.

1997-yilda Muhammad Sodiq [[Saudiya Arabistoni]]dagi xalqaro islom tashkiloti Rabita al-Alam al-Islomiy ([[Islom olami uyushmasi]]) tarkibidagi musulmon mamlakatlari va [[Mustaqil Davlatlar Hamdoʻstligi]] davlatlari uchun masʼul etib tayinlandi. U ushbu tashkilot boshqaruv kengashining doimiy aʼzosi edi{{Citation needed|date= December 2021}}.

Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf O‘zbekistondagi vataniga qaytib, ko‘plab diniy asarlar yozishga kirishdi. Musulmonlarning ilmiy va diniy madaniyatini yuksaltirishga bag‘ishlangan respublika bo‘ylab o‘tkazilgan ko‘plab tadbir va yig‘ilishlarda qatnashgan, Qur’oni Karimning o‘zbek tiliga semantik tarjimasini amalga oshirgan, islom ilmlariga oid yuzdan ortiq kitob va tarjimalarini nashr ettirgan<ref>{{Veb manbasi |url=http://www.islamnews.ru/news-453471.html |sarlavha=В Узбекистане умер видный ученый и богослов - IslamNews |sana=2015-03-10 |nashriyot=Ислам и мусульмане в России и в мире |til=ru |qaralgan sana=2016-06-03 |arxivsana=2020-06-15 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20200615015533/https://islamnews.ru/news-453471.html}}</ref>.

== Faoliyati ==

[[File:Shayx 2014.png|thumb|280px|Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf. [[Xolid ibn Valid masjidi (Toshkent)|Yangiobod masjidi]] 2014-yil.]]
2014-yil 29-iyul hijriy sana boʻyicha 1434-yil Ramazon
Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf so‘nggi yillarda Butunjahon islom aloqalari tashkiloti taʼsischilar assambleyasi aʼzosi bo‘lib, Islom.uz sayti orqali O‘zbekiston xalqi orasida diniy madaniyatni rivojlantirish yo‘lida band bo‘ldi<ref>{{Veb manbasi |url=http://rus.ozodlik.org/content/article/27605264.html |sarlavha=Год без шейха |nashriyot=Радио Озодлик |qaralgan sana=2016-06-03 |arxivsana=2016-06-29 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20160629132923/http://rus.ozodlik.org/content/article/27605264.html}}</ref>. U doimiy ravishda dunyo boʻylab ilmiy konferensiyalar, seminarlar, uchrashuvlar va uchrashuvlarda qatnashdi.

Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf quyidagi musulmon tashkilotlariga aʼzo boʻlgan:

# Butunjahon musulmon ulamolari ittifoqi kotiblar kengashi (hammuassis);
# [[Islom olami uyushmasi]] taʼsischilar kengashi ([[Makka]]);
# Butunjahon tasavvuf uyushmasi prezidiumi;
# Jahon Xalq Islom Rahbarligi Bosh Kotibiyati;
# Butunjahon islom daʼvati kengashi prezidiumi;
# Qirollik Islom tafakkuri akademiyasi ([[Iordaniya]]);
# Islom ulamolari va jahon mutafakkirlari assambleyasi ijro byurosi (Makka);
# Jahon islom universiteti Ilmiy kengashi ([[Islomobod]]);
# Butunjahon masjidlar assotsiatsiyasi.

Muhammad Sodiq islom ulamolarining nodavlat tashkiloti [[:en:International Union of Muslim Scholars|Xalqaro musulmon ulamolari ittifoqi]] (IUMS) aʼzosi edi<ref>{{cite web | url = http://onlinehistories.ssrc.org/centralasia/cultural/default.aspx?id=1730 | title = Islamic Cultural Movements - Biographies | accessdate = 2010-12-20 | publisher = [[Social Science Research Council|SSRC]] | url-status = dead | archiveurl = https://web.archive.org/web/20120426062452/http://onlinehistories.ssrc.org/centralasia/cultural/default.aspx?id=1730 | archivedate = 2012-04-26 }}</ref>.

Shayx sobiq Sovet Ittifoqi prezidenti [[Mixail Gorbachev]]ga musulmonlar huquqlari muammolarini tushuntirib bergan hisobot taqdim etdi. U musulmonlarga namoz oʻqish, dinni oʻrganish huquqlarini qaytarishni soʻradi. Muhammad Sodiqning Gorbachev bilan uchrashuvida kommunistik rejimda dinga nisbatan siyosatda ijobiy oʻzgarishlar kuzatildi. Muhammad Sodiqning saʼy-harakatlari bilan Sovet Ittifoqida koʻlab [[masjid]] va [[madrasa]]lar qurildi. Musulmonlar oʻzlarining diniy urf-odatlari va marosimlariga rioya qilishlari mumkin edi<ref>{{cite web |url=http://savollar.islom.uz/muhammad-sodiq-muhammad-yusuf-hazratlari/ |title=Biography of Sheikh Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf |language=Uzbek |access-date=2015-03-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150304111722/http://savollar.islom.uz/muhammad-sodiq-muhammad-yusuf-hazratlari/ |archive-date=2015-03-04 |url-status=dead }}</ref>.

== Vafoti ==

Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf [[2015|2015-yil]] [[10-mart]] 62 yoshida yurak hurujidan vafot etdi<ref>{{veb manbasi |title=Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf janozasiga o‘n minglab odam yig‘ildi |url=https://www.ozodlik.org/a/26896107.html |website=https://www.ozodlik.org |publisher=Ozodlik radiosi}}</ref><ref>{{veb manbasi |title=Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf Toshkentda dafn etildi |url=https://www.amerikaovozi.com/a/muhammad-sodiq-dafni/2676400.html |website=https://www.amerikaovozi.com |publisher=Amerika ovozi}}</ref><ref>{{veb manbasi |title=SHAYX MUHAMMAD SODIQ MUHAMMAD YUSUF |url=https://www.mirarab.uz/ruknlar/1233 |website=https://www.mirarab.uz |publisher=Mirarabuz}}</ref><ref>{{web manbasi |url=http://uz24.uz/society/skonchalsya-sheyh-muhammad-sadik-muhammad-yusuf |title=Скончался шейх Мухаммад Садык Мухаммад Юсуф |date=2015-03-10 |publisher=UZ24 |accessdate=2015-03-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150313104123/http://uz24.uz/society/skonchalsya-sheyh-muhammad-sadik-muhammad-yusuf |archivedate=2015-03-13 |deadlink=yes}}</ref><ref>{{web manbasi |url=http://www.talks.su/news/damir-muhetdinov-allah-vzyal-k-sebe-velikogo-alima-20150314/ |title=Дамир Мухетдинов: Аллах взял к Себе великого алима Мухаммада Садыка Мухаммада Юсуфа |date=2015-03-13 |publisher=talks.su |accessdate=2015-05-19}}{{Deadlink|date=February 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref>.

Dafn marosimi Toshkentning eski shahar qismidagi Shayx Zayniddin jome masjidida o‘tdi<ref>{{Citation |title=Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf hazratlari „Shayx Zayniddin“ qabristoniga dafn etildi |url=http://info.islom.uz/index.php/home/yangiliklar/item/1453-shajkh-muhammad-sodiq-muhammad-yusuf-hazratlari-shajkh-zajniddin-qabristoniga-dafn-etildi |year= |access-date=2015-03-12 |archivedate=2015-03-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150315095752/http://info.islom.uz/index.php/home/yangiliklar/item/1453-shajkh-muhammad-sodiq-muhammad-yusuf-hazratlari-shajkh-zajniddin-qabristoniga-dafn-etildi}}</ref><ref>{{Veb manbasi |url=http://www.talks.su/news/damir-muhetdinov-allah-vzyal-k-sebe-velikogo-alima-20150314/ |sarlavha=Дамир Мухетдинов: Аллах взял к Себе великого алима Мухаммада Садыка Мухаммада Юсуфа |sana=2015-03-13 |nashriyot=talks.su |qaralgan sana=2015-05-19 }}{{Oʻlikhavola|date=iyun 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Dafn marosimida nafaqat Toshkentdan, balki Oʻzbekistonning barcha viloyatlari va boshqa mamlakatlardan 200—250 mingga yaqin odam bevosita ishtirok etib, mustaqil Oʻzbekiston tarixidagi eng yirik dafn marosimiga aylandi<ref name="IslamRF2">{{Veb manbasi |url=http://islamrf.ru/news/w-news/world/36158/ |sarlavha=Мечеть в Корее назвали в честь шейха Мухаммада Садыка Мухаммада Юсуфа |sana=2015-03-19 |nashriyot=[[IslamRF.Ru]] |qaralgan sana=2015-04-06 |arxivsana=2020-02-18 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20200218004449/http://islamrf.ru/news/w-news/world/36158}}</ref>.

== Mukofotlari ==

2023-yil 27-iyunda prezident [[Shavkat Mirziyoyev]] tomonidan [[Oliy darajali Imom Buxoriy ordeni]] bilan mukofotlangan<ref>{{Telegram2|davletovuz/17964|Davletovuz kanali|lang=uz|logo=1}}</ref><ref>{{veb manbasi |url= https://president.uz/uz/lists/view/6444|sarlavha= Марҳум шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуфни «Олий Даражали Имом Бухорий» ордени билан мукофотлаш тўғрисида
|familiya= |ism= |muallif= |muallif-havola= |sana= |yil= |muharrir= |vebsayt=president.uz |nashriyot= |joylashuv=[[Toshkent]] |sahifalar= |til=uz |format= |qaralgan sana=27.06.23 |url-status= |arxiv-url= |arxiv-sana= |iqtibos= |ref=}}</ref><ref>{{veb manbasi |url= https://kun.uz/uz/news/2023/06/27/marhum-shayx-muhammad-sodiq-muhammad-yusuf-oliy-darajali-imom-buxoriy-ordeni-bilan-mukofotlandi|sarlavha=Marhum shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf «Oliy Darajali Imom Buxoriy» ordeni bilan mukofotlandi |familiya= |ism= |muallif= |muallif-havola= |sana= |yil= |muharrir= |vebsayt= [[Kun.uz]]|nashriyot= |joylashuvi=Toshkent |sahifalar= |til=uz |format= |qaralgan sana= 27.06.23|url-status= |arxiv-url= |arxiv-sana= |iqtibos= |ref=}}</ref>.

== Xotirasi ==

* [[Koreya Respublikasi]]ning [[Kojedo]] shahrida [[Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf masjidi|uning nomiga masjid qurilgan]]<ref name="IslamRF">{{web manbasi|url=http://islamrf.ru/news/w-news/world/36158/|title=Мечеть в Корее назвали в честь шейха Мухаммада Садыка Мухаммада Юсуфа|date=2015-03-19|publisher=IslamRF.Ru|accessdate=2015-04-06}}</ref>.
* [[Checheniston]] [[poytaxt]]<nowiki/>i [[Grozniy]]dagi koʻchalardan biriga uning nomi berilgan<ref>{{yangiliklar manbasi|url=http://www.islamnews.ru/news-453500.html|title=Рамзан Кадыров посвятит узбекскому шейху одну из улиц Грозного|date=2015-03-11|publisher=IslamNews|accessdate=2015-03-12}}</ref>
* [[Qozogʻiston]]ning [[Chimkent]] shahrida uning nomiga masjid qurilgan<ref>{{Citation |year= |title=V Shimkente otkrilas mechet imeni Muxammada Sodika, raximaxuLlax |url=http://azan.kz/article/show/id/7664.html |access-date=2019-11-10 |archivedate=2015-05-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150528173627/http://azan.kz/article/show/id/7664.html }}</ref>.
* [[Moskva viloyati]] Balashixa tumanida shayx nomi bilan ayollar va erkaklar [[madrasa]]<nowiki/>si tashkil etilgan<ref>https://m.kun.uz/news/2019/12/29/moskvada-shayx-muhammad-sodiq-muhammad-yusuf-madrasasi-borligini-bilasizmi-kunuzda-eksklyuziv-suhbat</ref>.
* Toshkent shahrining [[Chilonzor tumani]]da [[Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf masjidi (Toshkent)|uning nomi bilan masjid qurilgan]].
* Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf Istanbul Ta’lim-Tarbiya Akademiyasi tashkil qilindi <ref>https://islom.uz/maqola/18967</ref> <ref>https://shayxakademiyasi.uz/</ref>

== Kitoblari ==
{{main article|Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf kitoblari roʻyxati}}
1994-yildan 2000-yilgacha Muhammad Sodiq oʻttizga yaqin mashhur maqola va yigirma beshta kitob va risolalarni nashr etdi. Koʻpchilik [[o‘zbek tili]]da yozilgan, baʼzilari esa rus tiliga ham tarjima qilingan<ref>[http://darakchi.uz/ru/70435 KNIGI ShYeYXA MUXAMMADA SADIKA PYeRYeVYeLI NA NYeSKOLKO YaZIKOV] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20190515191348/http://www.darakchi.uz/ru/70435 |date=2019-05-15 }} darakchi.uz</ref>. Asosiy nashriyot [[Oʻsh (shahar)|Oʻsh]]dagi Islom madaniyat markazi matbuotining [[Qorasuv (Oʻsh viloyati)|Qorasuv]] boʻlimi edi{{Citation needed|date=July 2020}}.

Muhammad Sodiq kitoblari orasida: ''[[Tafsiri hilol]]'' (Qur’oni Karim maʼnolarining tarjimasi va tafsiri, 6 jildda), ''Hadis va hayot'' ([[Hadis]] va hayoti, islom tarixi va barcha tafsilotlari haqida tizimli ravishda batafsil soʻz yurituvchi kitoblar turkumi, barcha paygʻambarlar tarixi.., 40 jild atrofida), ''Ruhiy tarbiya'' (Maʼnaviyat tarbiyasi, 3 jild), ''Kifoya'' (''[[fiqh]]'' (Islom huquqi) 3 jildli kitoblar) va boshqa koʻplab islomga oid kitoblar, bukletlar, audio va video materiallar hamda [[Imom al-Buxoriy]]ning mashhur kitoblarining oʻzbek tiliga tarjimalari bor.

Muhammad Sodiq 2002-yildan beri oʻz kitoblarida eʼtiqod ichidagi boʻlinishlarni engib oʻtishga intilayotgan islom harakati uslubida quyidagi aqidani yozib kelgan:

{{cquote|Bizning shiorimiz: Haqiqiy iymonga, sof Islomga intilamiz, [[Qurʼon]] va [[Sunnat]]ni ularga amal qilish uchun oʼrganishni istaymiz va Islom ilmini yoyishni istaymiz. Biz haqiqiy ''[[mujtahid]]lar'' - muborak ajdodlarga (as-Salaf as-Solihun) ergashishni xohlaymiz; toqat va birodarlikni (musulmonlar) yoyishni istaymiz. Shuningdek, biz diniy savodsizlikni yoʼq qilishni, qarama-qarshilik va boʻlinishlarimizga chek qoʻyishni, aqidaparastlik va gunohkor ishlarimizni tozalashni xohlaymiz<ref>{{Cite book |last=Olcott |first=Martha Brill |url=https://books.google.com/books?id=8gmVCwAAQBAJ |title=In the Whirlwind of Jihad |publisher=[[Brookings Institution|Brookings Institution Press]] |year=2012 |isbn=9780870033018 |location=Washington, D.C. |pages=125 |language=en |author-link=Martha Brill Olcott}}</ref>.}}

==Yana qarang==
*[[Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf kitoblari roʻyxati]]
*[[Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf masjidi (Toshkent)]]
*[[Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf masjidi (Janubiy Koreya)]]

== Manbalar ==
{{manbalar}}
[[Turkum:Andijon viloyati kishilari]]
[[Turkum:Oʻzbekiston kishilari]]
[[Turkum:Mir Arab madrasasida tahsil olganlar]]
[[Turkum:Toshkent islom instituti bitiruvchilari]]
[[Turkum:Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston musulmonlari diniy boshqarmasi muftiylari]]
[[Turkum:Imomlar]]
[[Turkum:Oʻzbekiston yetakchilari]]
[[Turkum:Oʻzbekiston Bosh muftiylari]]
[[Turkum:Oʻzbekiston ilohiyotshunoslari]]
[[Turkum:Islom:Shaxslar]]
[[Turkum:Olimlar]]
[[Turkum:Oliy darajali Imom Buxoriy ordeni sohiblari]]
[[Turkum:Hanafiylar]]
[[Turkum:Moturidiylar]]