Mehmed Bey Teke

Mehmed Teke Bey
Vafoti	1377dan oldin emas
Kasbi	Antaliya beyi
Faoliyat yillari	1362-1363
Bolalari	Usmon Bey

Mubarizeddin Mehmed Bey yoki Teke Bey, Takka Bey (turkcha: Mübarizeddin Mehmed Bey) 1377-yil dekabrdan oldin emas - Antaliyada hukmronlik qilgan Hamidogullar sulolasining janubiy boʻlimi vakili. Mehmed Bey (yoki Kipr manbalari uni Takka Bey deb atashgan) 1361-yilda Antaliyani egallab olgan Kipr qirolligi bilan urushayotgan edi. 1373-yilda Mehmed Bey Zinjirkiran - Zanjirni uzuvchi laqabini olgan.

Hayoti

Mehmed janubiy Antaliyadan, Hamido‘g‘ullar sulolasining (Tekeo‘g‘ullari deb ataladi) bo‘limidan bo‘lib, bu sulola asoschisi Hamid bekning nabirasi Dundar bekning ukasi Yunusdan bo‘lgan. Dundar bek Antaliyani egallab, unga Yunusni hukmronlik qilib tayinladi (turkiylar odatiga ko‘ra, shaharlarga o‘z qarindoshlaringizni tayinlang). Tekeoʻgʻillarni Yunus va uning avlodlarini alohida beylik hukmdorlari deb hisoblash mumkin emas – ular hamidoʻgʻillar beyligining faqat janubiy qismini boshqargan.

Mehmed Temurtosh bilan Qohiraga qochgan Mahmud Yunusog‘luning o‘g‘li edi. Mahmud qochib ketganidan keyin uning ukasi Xizir, keyin Xizir Dadining o‘g‘li bek bo‘ldi. Va shundan keyingina Mehmed Antaliya bekiga aylandi. Mehmed Dadi oʻrniga kelgan vaqt nomaʼlum, ammo 1361-yilda, Kipr manbalariga koʻra, u allaqachon Antaliya hukmdori boʻlgan.

Antaliyani yoʻqotish

1361-yilda Kipr qiroli Antaliyani egalladi. Kiprliklar yongʻin va talonchilik paytida aholining ommaviy oʻlimi haqida yozgan Guillaume de Machaux koʻra, uni talon-toroj qildi.Froissart shunga oʻxshash xabarga ega:"Kipr qiroli kuchli Sataliya shahrini Rabbiyning dushmanlaridan tortib oldi va har ikkala jinsdagi barcha aholisini istisnosiz qirg'in qildi".Leonti Maheraning so'zlariga ko'ra, "Teke Bey shahrining hukmdori" o'sha paytda shahar tashqarisida edi.Antaliyaning mag'lubiyati haqidagi xabar uning uchun kutilmagan bo'ldi.Mehmed vaziyatni bilish uchun shaharga yashirin yo‘lak orqali kirib,Kipr shohining bayroqlarini ko‘rib, uni tanib qolishidan qo‘rqib, tezda g‘oyib bo‘ldi.Antaliyani boy berganidan keyin Mehmed Hamidiylar beyligining janubiy qismining poytaxtini Qoʻrqutga koʻchirdi.Salibchilar qoʻshini Onadoʻli qirgʻoqlarini tark etgach,Mehmed Bey shaharni qaytarib olishga qaror qildi.Beylar ittifoqi tarqaldi, avval Mehmedga bo'ysungan Alaya va Manavgat amirlari har yili Kiprga soliq to'lash va o'z shaharlarida qirolning bayrog'ini osib qo'yish majburiyatini oldilar. Hujum uchun yetarli kuchsiz qolgan Mehmed Antaliyani qamal qilib, oziq-ovqat ta'minotini to'xtatdi.

Zinjirkiron maqbarasi

1373-yilda Antaliya atrofidagi vaziyat oʻzgardi, chunki oʻsha yilning aprel oyida Kipr-Jenuya urushi boshlandi. Antaliyaning kiprliklardan Mehmed qoʻliga oʻtishining ikkita versiyasi mavjud. Kipr yilnomachilarining birinchisiga koʻra,Antaliya genuyaliklar tomonidan qoʻlga olinishi xavfi bor edi va shaharni turklarga berishga qaror qilindi, faqat genuyaliklar qoʻliga tushmaslik uchun. Shu sababli, genuyaliklar faol jangovar harakatlar boshlashdan oldin ham Kipr hukumati Mehmedga elchilar yuborib, qirolga vassalga aylanish va soliq toʻlash sharti bilan unga Antaliyani taklif qiladi. 1373-yilning 14chi mayida Mehmed Bey shaharga keldi va Antaliyani topshirish shartlarini bajarishga qasam ichdi. Turk manbalari tomonidan aytilgan ikkinchi versiyaga koʻra, Mehmed Kipr-Jenuya urushidan foydalangan va 1373-yil 14chi mayda Antaliyani boshqa beklar yordamida kuch bilan egallagan. U Kiprliklar tomonidan Yivli Minare masjidi deb nomlanuvchi cherkovga aylantirilgan Alaaddin masjidini qayta tikladi. Hozirgacha masjid darvozasida ushbu voqea haqida 774ga tegishli yozuv saqlanib qolgan.

Mehmedning Ali va Usmon o‘g‘illaridan tashqari Usmonni o‘ldirgan Hamza Firuzo‘g‘lining xotinining qizi ham bor edi. 1432-yilda Damashqda "otasi buyuk turk" va eri "Turkiyaning eng ko'zga ko'ringan hokimi". Turk tarixchisi Sh.Tekindag‘ning yozishicha, bu xonim Mehmed Beyning qizi.

Manbalar

• Леонтий Махера „Повесть о сладкой земле Кипр“,. Крестоносцы позднего средневековья. М.: Изд-во МГУ, 1999. 
• Bertrandon de La Brocquière. Le voyage d'outremer de Bertrandon de la Broquière : premier conseiller de Philippe le Bon, duc de Bourgogne. Paris : E. Leroux, 1892. 
• Bustron Florio. Chronique de l'Île de Chypre. Publiée par René de Mas Latrie. [Paris Impr. national], 1884.