Oriyentalizm

Oriyentalizm (lot. opepk -sharq) —Yevropa sanʼatida shakl topgan badiiy usul, ijodiy tamoyil; Sharq xalqlari madaniyatiga xos mavzu va obrazlarga murojaat etishi, shuningdek. Sharq sanʼati ifodaviy vositalari, badiiy shakllarining qoʻllanishi bilan belgilanadi. kelib chiqishi Yunoniston (mil.av. 8— 7-a.lar), qad. Rim (mil. 1-a., "misrlashgan 3-uslub", Pompeyadagi "Or-fey uyi" va b.) sanʼati bilan bogʻliq. Oʻrta asr davrida O.ning jihatlari Kurtuba xalifaligi (mas, 8-10-.larda qurilgan va ‘keyinchalik cherkovga aylantirilgan Kordova katta mas-jidi), Granada (13-14-a.larda bunyod etilgan al-humro saroyi va b.) meʼmorligida taqasimon ravoqlar, oʻziga xos dekorativ va jimjimador panjaralar orqali namoyon boʻlgan. Keyinchalik ham Ispaniyaning jan.da sharqona uslub "Mudexar" nomi bilan davom etdi (15-a.ga mansub Saragossa viloyati Utevodagi cherkov qoʻngʻiroqxonasi — "Koʻzgular minorasi" va b). Fransiya meʼmorligida O. Napoleon davri (ampir uslubi)da ham namoyon boʻlgan. Bezaklar qatorida sfinks tas-virlari va mayda naqshlar ("arabeska") qoʻllangan. Bular Luvr, Fonteb-lo, Malmezon saroylarini ‘qayta qurishgan Persʼye (Persʼye) va Fon-ten ijodlarida yaqqol seziladi. Rossiya meʼmorligidagi O.ga 18-a. oxi-rida Chor selosi (Sarskoye selo) ning Xitoy qishlogʻida bunyod etilgan imo-ratlar misol boʻla oladi. Tasviriy sanʼatda K.Matiss yapon miniatyurasi ("Baliqlar", "Yapon vazasi boʻlgan natyurmort" va b.), P.Gogen Okeaniya xalqlari amaliy bezak sanʼati ("Ki-rol xotini", "Taiti pastorallari" va b.), P.Pikasso negrlar niqoblari ("Yelpigʻichli ayol", "3 musiqachi") dan ilhomlanib asarlar yaratishgan.

Oʻzbekistonda O. 19-a. 2-yarmi — 20a. boshida yevropalik meʼmorlar ijodida yaqqol koʻrinadi (Toshkentdagi Romanov saroyi, \ozirda buzilib ketgan "Xiva" kinoteatri, Kogondagi va Sherbudundagi amir saroylari, Xivadagi aloqa boʻlimi va kasalxona). Toshkentdagi A.Polovsevning uyi (hoz. Amaliy sanʼat muzeyi) asosan xalq meʼmorligi anʼanalarida barpo etilgan boʻlib, unda Yevropa jihozlari (chunonchi, pech) \am oʻzbek anʼanaviy naqshlari bilan bszatilgan. 20-a.ning 30—70 ylarida xam Oʻzbekiston meʼmorlari O. anʼanalaridan foydalanishgan (Toshkentdagi FA binosi va b.). Ayrim binolarda milliy shakllarga keng oʻrin berildi (Moskvadagi q.x. koʻrgazmasining Oʻzbekiston paviloni va b.).

Musiqada O.ning misollari G.Pyorsell (Angliya), F.Ramo (Fransiya) kabi kompozitorlarning umumsharqona asarlari, Vena klassik maktabi namoyandalariga xos "turkcha" namunalarida yuzaga kelgan. Tom maʼnodagi badiiy yetuk namunalarini 19-a.dan boshlab Fransiya (F.David, J.Bi-ze, K. Sen-Sans va b.), Rossiya ("Kud-ratli toʻda" vakillari), 20-a.da Polsha (K.Shimanovskiy), Avstriya (T.Maler, KShyonberg), Fransiya (M.Ravel, O.Mes-sian) kompozitorlari yaratishgan. Baʼ-zan ayrim kompozitor (N.Rimskiykor-sakov, SRaxmaninov va b.)larning bu boradagi izlanishlari toʻlaqonli shar-qona asarlar yaratishga olib kelgan. Bu esa Sharq (xususan, Oʻzbekiston)da kom-pozitorlik maktabi shakllanishga ijo-diy ibrat vazifasini oʻtagan.

Neʼmat Abdullayev, Xayrulla Poʻlatov, Toʻxtasin Gʻafurbekov.