Mandola

Mandola — italyancha chalib chalinuvchi torli musiqiy asbob hisoblanadi. Mandala haqidagi eslatmalar XII-XIII asrlarda uchratilgan. „Mandola“ning nomi qadimgi panduradan (yunoncha. — kichik lyutna) kelib chiqqan. Tadqiqotchilarning fikriga koʻra, asbob yanada ixcham va tejamkor shaklda boʻlgani uchun lyutnani ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqilgan. Asbobni ketma-ketlik bilan rivojlanisho va nomenklaturasini hozirda kuzatish qiyin.

Mandola „mandora“ va „mandole“, „pandurina“ va „bandurina“ kabi nomlar bilan ham tanilgan va mandolinaning „ajdodi“ hisoblanib, uning nomi shunchaki „kichkina mandola“ degan maʼnoni anglatadi.

Nomlar, kelib chiqish joyi va shaklidagi farqga qaramay, „haqiqiy“ mandalani ajratib turuvchi asosiy xususiyatlari mavjud:

• Mandola kengaytirilgan boʻyinli bir maromda egilgan boshi va oktavada emas, balki birlikda sozlangan toʻrtta qoʻsh torlarga ega.
• Xorlar (ikki tomonlama birlashgan tor) C-G-D-A tomonidan yuqoriga (yuqoridan pastga) harakat ostida sozlangan.
• Menzura mandalasining uzunligi odatda taxminan 42 sm (16,5 dyuym)ni tashkil etadi.
• Mandola odatda plektr bilan oʻynaydi.

Koʻpincha mandola xalq musiqasida, akkomhamroh cholgʻu asbobi sifatida qoʻllanilgan (ayniqsa, italyan xalq musiqasida). Yaqinda u anʼanaviy irland, fransuz va shved musiqalarida qoʻllanilgan. Biroq, vosita keng qoʻllanmaga ega boʻlmadi. Baʼzi zamonaviy bastakorlar (Franko Donatoni, Yasuo Kuvaxara) tomonidan mandola chalishni rivojlantirishga qoʻshgan hissasiga qaramay, zamonaviy musiqa amaliyotida tez-tez ishlatilmaydi. Hozirgi vaqtda quyidagi zamonaviy mandala musiqa ijrochilari maʼlum: Brayan Makdonax, Aleks Layfson, Vladisvar Nadishana, Vadim Baxramov, Aleksandr Ponomarchuk. Richi Blekmor Blackmoreʼs Nightda mandala oʻynagan.

Adabiyotlar

• „Мандола“,Музыкальный энциклопедический словарь. М.: Советская энциклопедия, 1990 — 324 bet. 
• D moddasi. Makoeva „Mandola“ Xor guruhi saytida
• Ilk mandolin (Jeyms Tayler, Pol Sparks)
• Musiqiy asboblarning Oksford hamrohi (Entoni Beyns)