Kuznetskiy Most koʻchasi
Kuznetskiy Most ko'chasi | |
|---|---|
.jpg) | |
| 55°45′42″N 37°37′12″E / 55.76167°N 37.62000°E G OKoordinatalari: 55°45′42″N 37°37′12″E / 55.76167°N 37.62000°E G O | |
| Mamlakat | Rossiya |
| Mintaqa | Moskva |
| Rasmiy til(lar)i | ruscha |
| Telefon kodi | +7(495) XXX |
| Pochta indeks(lar)i |
|
Kuznetskiy koʻchasi — Moskva shahri Markaziy maʼmuriy okrugining Meshchanskiy va Tverskoy tumanlaridagi koʻcha. U Bolshaya Dmitrovka koʻchasidan Bolshaya Lubyanka koʻchasigacha boradi. Uylarning raqamlanishi Bolshaya Dmitrovkadan boshlanadi.
Kuznetskiy Most — Moskvadagi eng qadimiy koʻchalardan biri boʻlib, uning koʻrinishi ushbu hududdagi Kanon hovlisining qurilishi bilan bogʻliq va nomi Neglinnaya daryosi boʻylab koʻcha chizigʻi boʻylab joylashgan Kuznetskiy koʻprigi nomini saqlab qoladi[1]. XVII — XVIII asrlarda koʻchada Myasoedovlar, Saltikovlar, Gagarinlar, Shcherbatovlar, Dolgorukovlar, Volinskiylar, Vorontsovlar, Golitsinlar va boshqa koʻplab zodagonlar oilalari vakillari yashagan. XVIII asrdan 1917-yil inqilobiga qadar Kuznetskiy Most asosiy edi. Moskva savdo koʻchasi -''hashamatli moda makoni''ga kiyim-kechak doʻkoni, foto doʻkonlar va restoranlar bilan bogʻlangan. Kuznetskiy Mostining tarixiy anʼanalari bugungi kungacha saqlanib qolgan.
Geografik joylashuv[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kuznetskiy Most koʻchasi Moskvaning bulvar halqasi ichida joylashgan. Bu Kamergerskiy yoʻlining davomi boʻlib, yoysimon yoʻnalishda harakat qiladi, markazdan Bolshaya Dmitrovka, Petrovka, Neglinnaya, Rojdestvenka, Bolshaya Lubyankadan radial ravishda deyarli toʻgʻri burchak ostida kesib oʻtadi va xuddi Vorovning perimetri boʻylab ikkinchisiga quyiladi. Koʻchalarni raqamlash Bolshaya Dmitrovkadan boshlanadi. Kuznetsky Most koʻchasi Kreml atrofidagi koʻchalarning yarim doira qismidir.
Petrovka, Neglinnaya va Rojdestvenka koʻchalari Kuznetskiy Most koʻchasini toʻrt chorakka ajratadi. Bolshaya Dmitrovkadan Petrovkagacha boʻlgan kvartalning chegaralari ham Kuznetskiy Mostiga deyarli parallel boʻlgan Kopyovskiy va Dmitrovskiy yoʻllarini tashkil qiladi; kvartallar Petrovkadan Neglinnaya koʻchasigacha — Teatralny Proezd va Petrovskiy liniyalari koʻchalari ; Neglinnayadan Rojdestvenkagacha boʻlgan kvartallar — Pushechnaya koʻchasi va Sandunovskiy koʻchasi; Kvartallar Rozhdestvenkadan Bolshaya Lubyanka — Pushechnaya koʻchasi va Varsonofevsky xiyoboni uchun. Koʻchaning relyefi oʻrtasiga nisbatan sezilarli quyalik bilan tavsiflanadi, bu kvartalning Petrovkadan Neglinnaya koʻchasigacha boʻlgan Neglinnaya daryosining sobiq tekisligida joylashganligi bilan bogʻliq.
Nomining kelib chiqishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bu nom XVIII asrdan beri maʼlum boʻlib, Neglinnaya daryosi orqali oʻtadigan koʻprik nomini oʻzida mujassam etgan — Kuznetsk koʻprigi[2][3] dastlab yogʻoch edi va 1754-yildan toshga aylandi[4]. Koʻprikning nomi va Kuznetskiy koʻchasining asl nomi — Kuznetskaya XV asr oxirida qurilgan Kanon hovlidagi temirchilar turar joyidan kelib chiqqan. XVII-XVIII asrlarda, zamonaviy koʻchaning bir qismi — Rojdestvenkadan Bolshaya Lubyankagacha, Bibi qizning taqdimoti cherkovi nomidan Vvedenskaya deb nomlangan [3] .1922-yilda Kuznetskiy koʻchasi ilgari Petrovkadan Bolshaya Dmitrovkagacha boʻlgan koʻchaga kiritildi.
Oktyabr inqilobidan keyin koʻchadagi koʻpgina doʻkonlar yopildi, turli muassasa va tashkilotlar oʻz binolariga joylashtirildi[5]. 1922-yilda Petrovkadan Bolshaya Lubyankagacha, Kuznetskiy koʻchasi esa Bolshaya Dmitrovkagacha choʻzilgan koʻchaga Kuznetskiy koʻchasi qoʻshildi[4]. Yoʻlakning rasmiy qoʻshilishidan soʻng, uylarni raqamlash Bolshaya Dmitrovka burchagidan boshlandi. NEP yillarida Kuznetskda savdo yana gullab-yashnadi. 1922-yil boshida M. Bulgakov U koʻchani shunday tasvirlab berdi:
Sovet davri[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oktyabr inqilobidan keyin koʻchadagi koʻpgina doʻkonlar yopildi, turli muassasa va tashkilotlar oʻz binolariga joylashtirildi[5]. 1922-yilda Petrovkadan Bolshaya Lubyankagacha, Kuznetskiy koʻchasi esa Bolshaya Dmitrovkagacha choʻzilgan koʻchaga Kuznetskiy koʻchasi qoʻshildi[4]. Yoʻlakning rasmiy qoʻshilishidan soʻng, uylarni raqamlash Bolshaya Dmitrovka burchagidan boshlandi. NEP yillarida Kuznetskda savdo yana gullab-yashnadi. 1922-yil boshida M. Bulgakov U koʻchani shunday tasvirlab berdi:
| “ | Kuznetskiy, Petrovka, Neglinniy, Lubyanka, Myasnitskaya, Tverskaya, Arbat ko'chib o'tdi. Do'konlar qo'ziqorin kabi o'sishni boshladi, NEPOning jonli yomg'iriga sepildi ...<…> Kuznetskda kun bo'yi muzli yo'laklarda olomon piyodalar qaynayapti, taksi haydovchilari ketma-ket haydab, mashinalar uchib, xirillash signallari eshitiladi | ” |
1920-yillarda Kuznetskiy Mostda koʻplab nashriyotlar va kitob doʻkonlari ochildi: Buyuk Sovet Ensiklopediyasi, Moskva ishchisi, Yer va zavod, Xalqaro kitob va boshqalar. Shu bilan birga, koʻcha Sovet davridagi birinchi meʼmoriy yoʻqotishni boshdan kechirdi: Bibi Maryamning maʼbadga kirish cherkovi Bolshaya Lubyanka bilan burchakda vayron qilingan. 1930-yillarda Moskva markazida joylashgan binolarning ommaviy qurilishi jarayoni Kuznetskiy koʻpchiligiga deyarli tegmadi — binolarning aksariyati oʻzlarining asl qiyofasini saqlab qoldi, faqat Xomyakov savdo uyining balandligi ikki qavatga oshirildi. 1935-yilda Moskvani qayta qurishning bosh rejasini ishlab chiqishda koʻchani yaxshilab kengaytirish va yangi Markaziy yarim doiraga[6] kiritish kerak edi. Bu rejalar amalga oshirilmadi, ammo 1946-yilda Petrovkani kengaytirish paytida Annenkovlarning burchak uyi (№ 5/5) buzib tashlandi va uning oʻrniga kvadrat yotqizildi. Shu bilan birga, urush paytida vayron boʻlgan Solodovnikovskiy oʻtish joyi (8-son) oʻrnida yana bir maydon hosil boʻldi.
Urushdan keyingi davrda oʻzining shon-shuhratini davom ettirgan Kuznetskiy Mostning asosiy diqqatga sazovor joylaridan biri bu erda moda koʻrgazmalarini oʻtkazgan Butunittifoq Modellar uyi (№ 14) boʻlib, barcha tikuvchilik fabrikalari uchun toʻplamlarni yaratdi. SSSR va sovet elitasi uchun kiyim tikdi. XX asrning oʻrtalaridan boshlab koʻchada Operetta teatri, Moskva Rassomlar uyi, Davlat jamoat ilmiy-texnik kutubxonasi va Davlat teatr kutubxonasi faoliyat koʻrsatmoqda. 1960-1980-yillarda koʻchaning tarixiy binolarini vayron qilish davom etdi: 1965-yilda San Galli oʻtish joyi tubdan qayta qurildi va 1980-yillarning boshlarida Bolshaya Lubyanka bilan burchakdagi binolar katta monumental bino bilan almashtirildi. SSSR KGB.
[tahrir | manbasini tahrirlash]
1990-yillarning boshidan beri koʻcha bir necha meʼmoriy yoʻqotishlarga uchradi. Konservatsiya holatiga qaramay, ilgari Tver mavzesiga tegishli boʻlgan binolar buzildi (17-sonli mulkka qarang), Sherbatovlar mulkining asosiy uyi (4-son, hovlida) buzilib, qayta qurilgan, Firsanovning turar-joy binosi vayron qilingan. (No 15/8, 2-bino), sobiq sartaroshxonaning „Bazil“ (6-son, oʻng tomoni) derazalarining dekoratsiyasi yoʻqolgan. Urushdan keyingi davrda shakllangan maydonlar o‘rnida „Berlin uyi“ va Markaziy univermagning yangi binosi qurildi. 2011-yil holatiga koʻra, koʻcha binolarining asosiy qismi qoʻriqlanadigan hududga kiritilgan va binolarning aksariyati mintaqaviy va federal ahamiyatga ega boʻlgan arxitektura yodgorliklari maqomiga ega[7].
Transport[tahrir | manbasini tahrirlash]
Avtomobil harakati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Moskvada avtomashinalar paydo boʻlishi bilan Kuznetskiy Most boʻylab ogʻir transport harakati amalga oshirildi. Koʻchaning Petrovka bilan kesishgan joyida 1920-yillarning oxirida birinchi svetofor oʻrnatildi' 1930-yil 30-dekabrda esa birinchi Moskva svetofori. 1932-yilda Kuznetskiy Most va Neglinnaya koʻchalari chorrahasida ikkinchi svetofor oʻrnatildi. Ikkala svetoforning oʻrnatilishi eksperimental xarakterga ega boʻlib, 1933-yil oxiriga kelib, tajriba muvaffaqiyatli deb topilganda, Moskva boʻylab yuzga yaqin svetoforlar oʻrnatildi[8]. Hozirda bir tomonlama harakat faqat Rojdestvenkadan Bolshaya Lubyankagacha boʻlgan koʻcha segmentida amalga oshiriladi. Koʻchaning qolgan qismi piyodalar uchun.
Adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tarixiy qoʻllanmalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Федосюк Ю. А.. Москва в кольце Садовых, 3000 экз, М.: Астрель, АСТ, 2009 — 52—62 bet. ISBN 5-239-01139-7.
- Федосюк Ю. А.. Москва в кольце Садовых, 2-е, перераб. изд 50000 экз, М.: Московский рабочий, 1991 — 60—72 bet.
- Сытин П. В.. История московских улиц, 5100 экз, М.: Эксмо, 2008 — 140—143 bet. ISBN 978-5-699-24988-6.
- Сытин П. В.. По старой и новой Москве, 30000 экз, М.: Государственное издательство детской литературы, 1947 — 92—95 bet.
- Никольский В. А.. Старая Москва. Историко-культурный путеводитель, 30000 экз, Л.: Брокгауз-Ефрон, 1924.
- Колодный Л. Е.. Москва в улицах и лицах. Центр, 3000 экз, М.: Голос-Пресс, 2004 — 229—254 bet. ISBN 5-7117-0463-X.
- Митрофанов А. Г.. Прогулки по старой Москве. Петровка, 3000 экз, М.: Ключ-С, 2008 — 120—148 bet. ISBN 978-5-93136-057-7.
- Михайлов К.. Москва погибшая. 1917—2007, 3000 экз, М.: Яуза, Эксмо, 2007 — 246—247, 253 bet. ISBN 978-5-699-19132-1.
- Трофимов В. Г.. Москва. Путеводитель по районам. М.: Московский рабочий, 1972 — 159, 175 bet.
- Гурьянов И. Г.. Москва, или исторический путеводитель по знаменитой столице Государства Российского. М.: Типография С. Селивановского, 1827 — 159—163 bet.
Arxitektura va shaharsozlik boʻyicha nashrlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Москва: Архитектурный путеводитель. М.: Стройиздат, 1997 — 105, 107, 114, 124—129 bet. ISBN 5-274-01624-3.
- Макаревич Г. В., Альтшуллер Б. Л., Балдин В. И. и др. „Белый город“,. Памятники архитектуры Москвы, 50000 экз, М.: Искусство, 1989 — 30—32, 153, 170—171, 179, 197, 207, 219 bet.
- Сытин П. В.. История планировки и застройки Москвы. Материалы и исследования (1147—1762). М.: Музей истории и реконструкции Москвы, 1950 — 67, 75, 146, 150 bet.
- Сытин П. В.. История планировки и застройки Москвы. Материалы и исследования (1762—1812). М.: Музей истории и реконструкции Москвы, 1954 — 166, 169, 376, 379, 381 bet.
- Латур А.. Москва 1890—2000. Путеводитель по современной архитектуре, 2-е 1000 экз, М.: Искусство-XXI век, 2009 — 175, 200, 205 bet. ISBN 978-5-98051-063-3.
- Нащокина М. В.. Московский модерн, 2-е изд 2500 экз, М.: Жираф, 2005 — 228—229, 343, 387—398, 400, 483 bet. ISBN 5-89832-042-3.
- Кириченко Е. И.. Архитектурное наследие А. С. Каминского в Москве. М.: Издательский дом Руденцовых, 2011 — 200, 217, 221—222, 273, 279, 315—318, 323, 325 bet. (Wayback Machine saytida 2011-11-14 sanasida arxivlangan)
- Andoza:Книга:Нащокина М.B.: Архитекторы московского модерна
Maqolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Федосюк Ю. А. Кузнецкий мост // Наука и жизнь. — 1983. — Andoza:Бсокр.
- Сорокин В. В. Памятные места Рождественки и прилегающих к ней улиц и переулков (левая сторона) // Наука и жизнь. — 1995а. — Andoza:Бсокр. Архивировано 21 noyabr 2016 года.
- Сорокин В. В. Памятные места Рождественки и прилегающих к ней улиц и переулков (правая сторона) // Наука и жизнь. — 1995б. — Andoza:Бсокр. Архивировано 21 may 2008 года.
- Сорокин В. В. Памятные места Большой и Малой Лубянки и прилегающих переулков // Наука и жизнь. — 1995в. — Andoza:Бсокр. Архивировано 8 may 2010 года.
- Сорокин В. В. Памятные места на древней дороге в село Высокое // Наука и жизнь. — 1991а. — Andoza:Бсокр. Архивировано 3 fevral 2014 года.
- Сорокин В. В. Памятные места на древней дороге в село Высокое // Наука и жизньь. — 1991б. — Andoza:Бсокр. Архивировано 28 iyul 2011 года.
- Сорокин В. В. Памятные места Неглинной улицы // Наука и жизнь. — 1993а. — Andoza:Бсокр. Архивировано 8 noyabr 2016 года.
- Сорокин В. В. Памятные места Неглинной улицы // Наука и жизнь. — 1993б. — Andoza:Бсокр. Архивировано 17 sentyabr 2011 года.
- Сорокин В. В. Памятные места Большой Дмитровской слободы // Наука и жизнь. — 1988. — Andoza:Бсокр.
- Сорокин В. В. На Неглинном верхе в Кузнецкой слободе // Наука и жизнь. — 1994. — Andoza:Бсокр. Архивировано 16 may 2010 года.
- Гуллер Ю. Кузнецкий мост и вечные французы… // Вечерняя Москва. — 2 ноября 2004. — Andoza:Бсокр. Архивировано 18 noyabr 2011 года.
- Тастевен Ф. Кузнецкий мост и прилегающие к нему улицы в конце XVIII столетия // Старая Москва. — 1912.
- Рахматуллин Р. Облюбование Москвы: Кузнецкий Мост и выше // Новый мир. — 2002. — Andoza:Бсокр.
- Кузнецкий мост — «Самая блестящая улица Москвы» // Недвижимость и цены. — 2006. — Andoza:Бсокр. Архивировано 21 sentyabr 2011 года.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Ретро-видео. Кузнецкий мост в 1908 году. Сцена из кинохроники Joseph-Louis Mundwiller «Moscou clad in snow», 00:00:56 YouTubeda
- Ретро-видео. Кузнецкий мост в 1927 году. Фрагмент из кинохроники «Пробег кино-глаза» М. Кауфмана и И. Копалина, 00:00:21 YouTubeda
- «Облюбование Москвы. Кузнецкий Мост», 00:12:59 YouTubeda — avtorskaya programma Rustama Raxmatullina.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Сытин 1947.
- ↑ Москва: Все улицы, площади, бульвары, переулки. М.: Алгоритм, Эксмо, 2010 — 100—101 bet. ISBN 978-5-699-33874-0.
- ↑ 3,0 3,1 Сытин П. В.. Откуда произошли названия улиц Москвы. М.: Московский рабочий, 1959 — 168 bet.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Сытин 2008.
- ↑ 5,0 5,1 Москва в планах. Справочник-путеводитель, 3-е, перераб. и доп. изд, М.: Мосрекламсправиздат, 1929 — 32, 46, 90, 144, 146—149, 169—171, 324 bet.
- ↑ „О генеральном плане реконструкции города Москвы“. pravo.levonevsky.org. Qaraldi: 2011-yil 27-fevral.
- ↑ „Об утверждении зон охраны центральной части г. Москвы (в пределах Садового кольца)“. lawrussia.ru. 2012-yil 11-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 15-fevral.
- ↑ „История светофора. Справка“ (ru). РИА Новости (2009-yil 8-may). 2012-yil 23-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-fevral.