Krumgorn

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Krumgorn (nemischa: Krummhorn — „qiyshiq shox“) ― yogʻochdan yasalgan puflab chalinadigan musiqa asbobi, oʻz nomini oʻziga xos egriligi tufayli olgan.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Krumgorn XV asrda[1][2][3][4] paydo boʻlgan, ehtimol 1450-yillardan keyin[5] (biroq baʼzi manbalarda birinchi eslatma 1300-yilga[6] toʻgʻri keladi). U XVI—XVII asrlarda, ayniqsa, Germaniya, Italiya va Gollandiyada juda mashhur boʻlgan[6][7]. Gollandiyadan krumgorn Ispaniyaga oʻtadi; u Angliyada ham maʼlum boʻlgan — masalan, musiqa asboblarini toʻplagan qirol Genrix VIII mulkini inventarizatsiya qilishda boshqa narsalar qatorida 11 (yoki 18) krumgorn qayd etilgan[4][8]. Krumgornlar asosan professional musiqachilar tomonidan ijro etilgan; faqat krumgornlardan tashkil topgan ansambllar ham mavjud edi[2][3]. Shunga qaramay, krumgorn[4] uchun maxsus yozilgan asarlar juda kam.

Tanasida tor silindrsimon kanali boʻlgan yogʻochdan yasalgan krumgorn pastki qismida xarakterli egilib koʻpincha lotin harfi J ga[9][10] oʻxshaydi. Odatda, u teshikni parmalashdan soʻng, yogʻochni isitish yoki bugʻ bilan taʼsir koʻrsatish orqali yaratilgan[11]. Toʻgʻri uchastkada cholgʻu teshiklari mavjud: 6-7 tasi oldinda va bittasi orqada[9][12]. Ovoz qoʻsh qamish trosti bilan chiqariladi; ijro etganda, ijrochining lablari toʻgʻridan-toʻgʻri qamish bilan aloqa qilmaydi, chunki u tirqishi boʻlgan maxsus himoya kapsulasiga joylashtirilgan[9][2][13]. Diapazon oktavadan biroz oshadi (koʻpincha nona ichida qoladi)[9][12].

Krumgornning bir nechta turlari bor: diskant, alt, bas va boshqalar[9][12]. U oʻziga oʻxshash boʻlgan bombard, shalmey va pommerdan unchalik keskin boʻlmagan tembr[9][6] bilan ajralib turadi. Rimann musiqa lugʻatida bu cholgʻu ohangida „melanxolik xarakter“ borligi taʼkidlangan; keyinchalik uning tovush ohangiga taqlid qiluvchi organ registr asbobiga uning nomi berilgan[12]. Zamonaviy mualliflar krumgorn tovushini kazu bilan solishtirishadi[5].

Allaqachon XVII asrda, krumgorn asta-sekin oʻz mashhurligini yoʻqotdi va musiqa sohasidan gʻoyib boʻldi[6][2]. Biroq, XX asrda haqiqiy ijrochilarning qiziqishi tufayli bu asboblar qaytadan yasala boshlandi[2].

Izohlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. „Krummhorn“ (de). Oesterreichisches Musiklexikon online. 2021-yil 22-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 22-aprel.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Campbell, Greated, Myers 2004.
  3. 3,0 3,1 Polk 2004.
  4. 4,0 4,1 4,2 Jackson 2013.
  5. 5,0 5,1 Kite-Powell 2007.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 Булучевский, Фомин 1974.
  7. Barra R. Boydell. „Crumhorn“ (en). Grove Music Online. 2021-yil 22-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 22-aprel.
  8. Наумова 2013.
  9. 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 МЭС 1990.
  10. Harvard Dictionary of Music 2003.
  11. Ian Pittaway. „The crumhorn: a short history“ (en). Early Music Muse. 2021-yil 24-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 24-aprel.
  12. 12,0 12,1 12,2 12,3 Риман 1904.
  13. „Crumhorn“ (en). Iowa State University. 2021-yil 22-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 22-aprel.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Булучевский Ю. С., Фомин В. С. „Крумгорн“,. Старинная музыка. Л: Музыка, 1974 — 66 bet. 
  • „Крумгорн“,Музыкальный энциклопедический словарь. М: Советская энциклопедия, 1990 — 280 bet. 
  • Krumgorn // Muzikalniy slovar : v 3 t. / sost. X. Riman; dop. russkim otdelom pri sotrud. P. Veymarna i dr.; per. i vse dop. pod red. Yu. D. Engelya. — per. s 5-go nem. izd. — Moskva—Leypsig : izd. B. P. Yurgensona, 1904. — T. 2. — S. 698—699.
  • Naumova N. I. Korol Genrix VIII — muzikant // Starinnaya muzika. — 2013. — № 1 (79). — S. 1—10.
  • Murray Campbell, Clive Greated, Arnold Myers. Musical Instruments: History, Technology, and Performance of Instruments of Western Music. Oxford University Press, 2004. 
  • „Crumhorn“,The Harvard Dictionary of Music. Harvard University Press, 2003 — 229 bet. 
  • Roland Jackson „Crumhorn“,. Performance Practice: A Dictionary-Guide for Musicians. Routledge, 2013 — 114—115 bet. 
  • Jeffery Kite-Powell „Capped Double Reeds: Crumhorn — Kortholt — Schreierpfeif“,. A Performer's Guide to Renaissance Music, Second Edition. Indiana University Press, 2007. 
  • Keith Polk. German Instrumental Music of the Late Middle Ages: Players, Patrons and Performance Practice. Cambridge University Press, 2004. 

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]