Krakov-Vilnius ittifoqi
Krakov-Vilnius ittifoqi - Buyuk Litva Gertsogligi va Polsha Qirolligi oʻrtasidagi ittifoqchilik shartnomasi. 1413-yilgi Gorodil Ittifoqiga asoslangan. Hujjat 1499-yil 6-mayda Krakovda Polsha zodagonlari va oʻsha yilning 24-iyulida Vilniyusda Litva zodagonlari tomonidan imzolandi.
Sabablar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Avvalboshda 1413-yildagi Gorodel ittifoqi amakivachchalar — Polsha qiroli Vladislav II Yagiello (1351-1434) va Buyuk Litva Gertsogi Vitaustas (1350-1430) oʻrtasida tuzilgan. Vladislav II Yagielloning nabirasi, Buyuk Litva Gertsogi Aleksandr (1461-1506) 86 yil oldin tuzilgan kelishuvni yangilash va tasdiqlash tashabbuskori boʻldi. Hujjatni ikkinchi tomondan uning ukasi Yan Olbracht (1459-1501) qoʻllab-quvvatlagan.
Ittifoq shartnomasining qayta imzolanishi Vilnius Seymi qarori qabul qilingan 1499-yilda boʻlib oʻtdi. Seym qaroriga koʻra, qaror kuchga kirgach, Buyuk Litva Gertsogi Polsha roziligisiz saylanishi, Litva zodagonlarining roziligisiz esa Polsha taxti hukmdori almashtirilishi mumkin emas edi. 1501-yil 23-oktabrdagi Melnitski ittifoqi ushbu huquqiy hujjatlarning mantiqiy davomi boʻldi. Unga binoan, mazkur ittifoq tuzilgach, Polsha va Litva Krakovda saylanadigan bir qirol hukmronligi ostidagi yagona davlatni tashkil etishi nazarda tutilgan edi. Bu meʼyor birinchi marta oʻsha yili qoʻllanilgan: bir necha oy oʻtgach, 41 yoshli Yan Olbracht kutilmaganda vafot etadi va Aleksandr bir vaqtning oʻzida Polsha taxtiga ham oʻtiradi.
Biroq, yangilangan ittifoqning asosiy maqsadi, avvalgisi kabi, harbiy-strategik birlashmani tashkil etish edi. Polsha va Litva mudofaa va hujum urushlarini olib borganda oʻzaro yordam berishga kelishdi. Asli litvalik, Amerika tarixchisi Antanas Yusaitis yozganidek, Litvaning Moskva bilan urushlari va Polshaning turklar hamda tatarlarga qarshi urushlarida oʻzaro yordam berish nazarda tutilgan[1].
Yangilangan ittifoq loyihasi Litvada 1496-yil[2][3]da ishlab chiqilgan. Litva hukmronligi ostida qolgan rus pravoslav zodagonlari maʼlum bir vaqtdan soʻng, Litvani tark etib Moskva xizmatiga oʻta boshlaganliklarining sababini amerikalik olim O. Backus oʻrgangan. Uning taʼkidlashicha, ittifoq shartnomasining avvalgi matnini qayta ishlash jarayonida davlatning pravoslav fuqarolariga munosabatini belgilovchi boʻlimlar gʻoyib boʻlgan. Yangi matnda Polsha tomonidan Litva zodagonlariga huquqlar berilishi qayd etilar ekan, faqat baʼzi zodagonlar Polshada shaxsiy muhrlar va boshqa qadr-qimmatni belgilovchi[2] ramzlar uchun ruxsat olishi taʼkidlangan, ammo ularga batafsil oydinlik kiritilmagan edi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Antanas Jusaitis. The history of the Lithuanian nation and its present national aspirations. The Lithuanian Catholic Truth Society, 1918 — 41 bet.
- ↑ 2,0 2,1 Oswald P. Backus. Motives of West Russian nobles in deserting Lithuania for Moscow, 1377-1514, 1957 — 174 bet.
- ↑ Oswald P. Backus. Motives of West Russian nobles in deserting Lithuania for Moscow, 1377-1514, 1957 — 174 bet.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Гудавичюс Э.. История Литвы с древнейших времен до 1569 года. Batrus, 2005. ISBN 5-94953-029-2.