Koʻp tillilik

Koʻp tillilik, polilingvizm (yunoncha: roP — koʻp va lot. Ppyopa — Til) — muayyan ijtimoiy birlik (eng avvalo davlat) doirasida bir necha tilning qoʻllanishi; yakka shaxs (kigpilar guru\i)ning bir paytning oʻzida bir necha tildan foydalanishi. Bupda foydalanilayotgan tnllarning har biri aniq kommunikativ vaziyatga qarab tanlab olinadi. Har ikkala holat bir-biriga bogʻliq boʻladi (aloqa-ara-shuv ehtiyojlari koʻp tilli uyushma vakillariping muayyan qismida Koʻp tillilikni keltirib chiqaradi), lekin udarning oʻzaro bogʻliqligi qatʼiy emas: jamiyatda bir tillilikning ustunligi uning malum vakillari koʻp tilli boʻlishini inkor etmaydi va, aksin-cha, davlatning Koʻp tillilikgi muayyan til jamoalari doirasida bir tilda soʻzla-shuvchi koʻpchilik aholi bilan muvofiqlashtirilipgi mumkin (mas, Shvey-sariyada). Shu sababli "individual" Koʻp tillilik bilan "milliy" Koʻp tillilikni farqlash zarur boʻladi. Yanada katta miqyoslarda Koʻp tillilik koʻp millatli davlatlar (Hindiston, Rossiya, AQSH, Nigeriya va boshqalar) uchun xos xususiyatdir.

Koʻp tillilik sharoitida oʻzaro aloqa qilish shakllari (tillar, lahjalar. shevalar, ijtimoiy va professional jargonlar kabi) funksional jihatdan iyerarxiya (pogʻona)ni tashkil etadi, mas: 1) guruhlararo aloqaning chegaralangan vositalari ("xonaki" tillar); 2) turmushdagi guruhtararo aloqa-aralashuvning muayyan joyga xos vositalari (Osiyo va Afrikadagi koʻp qabilali qishloq jamoalaridagi "bozor" tili); 3) maʼmuriy (yoki milliy) viloyat tili; 4) kup millatli mintaqa tili; 5) umumdavlat tili ("davlatdagg ustun" yoki xalqaro til boʻlipgi ham mumkin). Agar dastlabki ikki bosqich tillari asosan norasmiy ogʻzaki aloqa uchun xizmat qilsa, keyigggi bosqichdagilari uchun, mazkur vazi-falardan tashqari, yana ommaviy va rasmiy (koʻpincha yozma) aloqa xizmatlari ham qoʻshilib, ular taʼlim, axborot vositalari, adabiyot, madaniyag, fap tillariga aylanali.

Koʻp tillilik aksar hollarda ikki tillshshk (bi-lingvizm) shaklida amalgʻa oshadi. Uch yeki updan ortiqtilni ommaviy ravishda egallash (bilish) nisbatan kam uch-rayli. Koʻp tillilik (bilingvizm) uchup amalda qoʻllanuvchi tillarning funksional maqomi va ularning (genetik yoki tipo-logik) yaqinlik darajasi muhim ahamiyatga ega. Koʻp tillilik negizida tillarning oʻzaro taʼsirlashuvi va yaqinlashuvi roʻy bs-radi, tillar ittifoqi hosil boʻladi.

A/).: Nopos i dshchnistiks. ish. 6. Yazmkoiyu kontakti, M.. 1972: 111 iye y iar A.D.Soi-rsmennaya sotsioligʻiiistika. Teoriya, probls-mm, metodm. M., 1976.

Oʻroq Lifisov.