Kontent qismiga oʻtish

Kleomen I

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Kleomen I
Saltanat tax.  miloddan avvalgi 524  – tax.  miloddan avvalgi 490 [1]
Vafoti miloddan avvalgi 490-yil
Otasi Anaxandridas II

Kleomen I Sparta qiroli Agiadning oʻgʻli.Miloddan avvalgi 524-490-yillarda yashab o'tgan. Eng muhim sparta qirollaridan biri Kleomenes Buyuk Doroga qarshi yunon qarshiliklarini uyushtirishda, shuningdek, Klassik Yunonistonning geosiyosiy muvozanatini shakllantirishda muhim rol oʻynagan.

Gerodotning m’alumotlariga koʻra

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kleomenening hayotining katta qismi V asrning ikkinchi yarmidagi afinalik tarixchi Gerodotning „Tarix“ asaridan maʼlum[2] Kitob yunon-fors urushlaridan oldingi oʻn yilliklarni qamrab olgan. Kleomen 5 va 6-kitoblarida eng muhim qahramonlaridan biri hisoblanadi[3]. Gerodot yozib qoldirgan maʼlumotlarga koʻra bir nechta yirik voqealar xronologiyasida koʻplab xatolar mavjud boʻlib va bular Kleomenga nisbatan noxolis deb topilgan[4]. Gerodot Kleomen haqida oʻz maʼlumotlarini raqiblari:oʻgay akalari Leonidas I va Kleombrotning avlodlari, shuningdek, miloddan avvalgi 491-yilda Kleomen tomonidan taxtdan agʻdarilgan boshqa Sparta qiroli Demaratning avlodlaridan olgan[5][6]. Masalan, Gerodot Kleomenning hukmronligi qisqa boʻlganini, ammo u taxminan 30 yil hukmronlik qilganini aytadi[7][8]. Demarat, aksincha, „Tarix“da ijobiy munosabatga ega, garchi u Axamoniylar imperiyasi Eronning Gretsiyaga qilgan birinchi fors bosqinidayoq Gretsiyaga xiyonat qilgan boʻlsa ham[8]. Miloddan avvalgi 491-yilda Delphining sulhni buzganligi uchun Paul Kartledge Kleomening spartaliklardan aziyat chekkanini yozadi [9].

Oilaviy kelib chiqish va kengayishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kleomenes Agiad sulolasiga mansub boʻlgan Anaxandridas II ning oʻgʻli boʻlib, Sparta qirollari oilalaridan biri edi (ikkinchisi Eurypontidlar). Uning otasining birinchi xotinidan (u ham jiyani edi) oʻgʻli boʻlmaganligi sababli, eforlar uni birinchi xotinidan ajrashmasdan boshqa ayolga uylanishga majbur qilishadi. Bu esa Spartada ikki xotinlilikning misli koʻrilmagan holatiga aylanadi[10]. Uning yangi turmush oʻrtogʻi tahminan miloddan avvalgi VI asr oʻrtalarida muhim islohotchi lavozimni egallagan Chilon oilasidan kelgan[7][11][12]. Kleomen bu ikkinchi nikohdan tugʻilgan, ammo keyin uning otasi birinchi xotiniga qaytib keladi va undan yana uchta oʻgʻil koʻradi: Dorieus, boʻlajak qirol Leonidas I va Kleombrotus (regent) Kleombrotus – oxirgi ikkitasi egizak boʻlishi mumkin. Dorieus („Dorianlar“) nomi Spartaning doriy etnik kelib chiqishiga ishora qiladi va Chilonning etnik jihatdan farq qiluvchi Achaea bilan doʻstona munosabatlarni oʻrnatish siyosatini rad etadi[13][14]. Anaxandridasning ikkinchi xotinidan tugʻilgan Doriyning ham qonuniyligiga eʼtiroz bildirishadi, chunki eforlar homiladorlikning haqiqiyligini tasdiqlash uchun uning tugʻilishida ishtirok etishgan boʻladi[15][16]. Bu shuni koʻrsatadiki, Sparta qirollik doiralari oʻrtasida kuchli oilaviy raqobat mavjud edi; bundan tashqari, Anaxandridasning ikkinchi xotinining amakivachchasi ham boʻlajak Yevripont qiroli Leotychidasning kelini edi[17][18]. Oʻz navbatida, otasi vafot etgach, Kleomenning merosxoʻri Dorius tomonidan keskin kurash olib boradi[16]. Bu bayonot Dorius bardosh berishi kerak boʻlgan Spartadagi qatʼiy harbiy mashgʻulotlar davridagi ajoyib spektakl bilan bogʻliq edi lekin Kleomenes merosxoʻr sifatida buni hoxlamaydi[19]. Dorieus, shuningdek, Kleomenening qonuniy qirol boʻlishiga qarshi chiqishi mumkin edi, chunki u qirolning birinchi xotinining oʻgʻli edi, u qoʻshimcha ravishda qirollik naslidan ham edi. Kleomen toʻngʻich oʻgʻil boʻlgani sababli, uning daʼvosi kuchliroq deb topildi va u qirol boʻldi[20]. Bu Doriusning Liviya va Sitsiliyadagi mustamlakachilik yurishlariga ketishiga turtki boʻldi va u yerda taxminan miloddan avvalgi 510-yilda vafot etdi[21]. Kleomenning taxtga oʻtirish sanasi zamonaviy olimlar oʻrtasida uzoq vaqtdan beri munozaralarga sabab boʻldi[22][23][24],tarixchi Devid Xarvi yunon tarixchisi Sisiliyalik Diodor Kleomen II (370-309) hukmronligining davomiyligini uning oldingi ismi bilan adashtirganini aniqlamaguncha. Diodorning xatosini chetga surib, Xarvi Kleomen taxtga „Plataiya voqeasidan bir necha yil oldin“ kelganligi sababli, u oʻz hukmronligining boshlanishini miloddan avvalgi 524-523 yillarga toʻgʻri keladi[25][26].

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Grant, Michael. Rise of the Greeks. C. Scribner's Sons, 1987 — 100-bet. ISBN 978-0-684-18536-1. 
  2. ↑ Cartledge, Sparta and Lakonia, p. 124, „Herodotus provides us with practically all our information on Kleomenes“.
  3. ↑ Hornblower, Herodotus, Book V, pp. 12, 13.
  4. ↑ Ste. Croix, „Herodotus and King Cleomenes“, p. 421, writes „I believe that Herodotus’ picture of Cleomenes, overall, is gravely inadequate and in parts misleading“.
  5. ↑ Cartledge, Sparta and Lakonia, pp. 123, 124.
  6. ↑ Hornblower, Herodotus, Book V, p. 221, mentions that Herodotus could have spoken with the descendants of Demaratus in Asia Minor, where they lived.
  7. ↑ 7,0 7,1 Ste. Croix, „Herodotus and King Cleomenes“, p. 422.
  8. ↑ 8,0 8,1 Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :0
  9. ↑ Cartledge, "Sparta va Lakoniya, " p. 130.
  10. ↑ Cartledge, Sparta and Lakonia, p. 264.
  11. ↑ Hodkinson, „Female property ownership“, p. 10.
  12. ↑ Cartledge, Sparta and Lakonia, pp. 264, 265, points out that the ephors' concern about Anaxandridas' descent is the first indication of Spartaʼs manpower problems, which became dire in later centuries
  13. ↑ Forrest, History of Sparta, pp. 76, 83.
  14. ↑ Cartledge, Agesilaos, p. 110.
  15. ↑ Hodkinson, „Female property ownership“, pp. 10, 11.
  16. ↑ 16,0 16,1 Griffith-Williams, „The Succession to the Spartan Kingship“, p. 49.
  17. ↑ Forrest, History of Sparta, p. 83.
  18. ↑ Hodkinson, „Inheritance, Marriage and Demography: Perspectives upon the Success and Decline of Classical Sparta“, in Powell (ed.), Classical Sparta, p. 90–92.
  19. ↑ Cartledge, Agesilaos, pp. 110, 111.
  20. ↑ Griffith-Williams, „The Succession to the Spartan Kingship“, pp. 50, 51.
  21. ↑ Fischer-Hansen, Nielsen, Ampolo, in Hansen (ed.), Inventory, pp. 197.
  22. ↑ Carlier, „La vie politique“, p. 68, „about 520“.
  23. ↑ L. H. Jefery, „Greece before the Persian Invasion“, in Boardman et al., Cambridge Ancient History, vol. IV, p. 356, „c. 521“.
  24. ↑ Cawkwell, „Cleomenes“, p. 510 (note 8), „c. 520“.
  25. ↑ Diodorus, xix. 70, 71.
  26. ↑ Harvey, „The Length of the Reigns of Kleomenes“, pp. 356, 357. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kleomen_I&oldid=5230857" dan olindi