Jini indeksi

Jini koeffitsienti nima?

Jini koeffitsienti daromadlar tengsizligining keng tarqalgan oʻlchovidir, u mamlakat boʻyicha butun daromad taqsimotini 0 dan 1 gacha boʻlgan yagona raqamga qisqartiradi: bu raqam qanchalik koʻp boʻlsa, daromadlar tengsizligi darajasi shunchalik yuqori boʻladi.

Jini indeksi yoki Jini koeffitsienti aholi oʻrtasida daromad taqsimotini oʻlchaydi. 1912-yilda italiyalik statistik Korrado Jini tomonidan ishlab chiqilgan boʻlib, u koʻpincha iqtisodiy tengsizlikni oʻlchaydi, daromad taqsimotini yoki kamdan-kam hollarda, aholi oʻrtasida boylik taqsimotini aniqlaydi.

Koeffitsient 0 (yoki 0 %) dan 1 (yoki 100 %) gacha, 0 mukammal tenglikni va 1 mukammal tengsizlikni ifodalaydi. Koʻrsatkich 1 dan yuqori qiymatlarda boʻlishi ham kuzatiladi, bunda esa asosiy sabablar salbiy daromad yoki boylik deb qaraladi.

ASOSIY MAʼLUMOTLAR

• Jini indeksi — bu aholi oʻrtasida daromad taqsimotining oʻlchovidir.
• Jini indeksining yuqoriligi tengsizlikning kuchayishini koʻrsatadi, bu esa yuqori daromadli shaxslar aholi umumiy daromadlarining ancha katta qismiga ega ekanligini ifodalaydi.
• Jini indeksi boʻyicha oʻlchanadigan global tengsizlik soʻnggi bir necha asrlar davomida barqaror ravishda oʻsib bordi va COVID-19 pandemiyasi davrida keskin oshdi.
• Maʼlumotlar va boshqa cheklovlar sababli Jini indeksi daromadlar tengsizligini oshirib yuborishi va daromad taqsimoti haqidagi muhim maʼlumotlarni yashirishi mumkin.

Jini indeksini qanday ishlashini tushunish

Har bir fuqaroning daromadi bir xil boʻlgan mamlakatda daromadning Jini koeffitsienti 0 ga teng boʻladi. Aksincha, bitta rezident barcha daromadlarni ishlab topgan, qolganlari esa hech narsa ishlamagan mamlakatning daromadi Jini koeffitsienti 1 ga teng boʻladi.

Xuddi shu tahlil boylik taqsimotiga ham taalluqli boʻlishi mumkin („boylik Jini koeffitsienti“), lekin boylikni oʻlchash daromaddan koʻra qiyinroq boʻlganligi sababli, Jini koeffitsientlari odatda daromadga ishora qiladi va oddiygina „Jini koeffitsienti“ yoki „Jini indeksi“ sifatida daromadga taalluqli ekanligini koʻrsatadi. Boylik Jini koeffitsientlari odatda daromadga nisbatan ancha yuqori boʻladi.

Jini koeffitsienti mamlakat yoki mintaqada daromad yoki boylik taqsimotini tahlil qilish uchun muhim vositadir, ammo uni daromad yoki boylikning mutlaq oʻlchovi deb adashmaslik kerak. Daromadlar har birida oʻxshash taqsimlangan boʻlsa, yuqori daromadli va past daromadli mamlakat bir xil Jini koeffitsientiga ega boʻlishi mumkin. Masalan, Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyot Tashkiloti (OECD) maʼlumotlariga asoslangan holda, Turkiyaning kishi boshiga yalpi ichki mahsuloti (YaIM) ancha past boʻlishiga qaramay, Turkiya va Qoʻshma Shtatlarda daromad Jini koeffitsientlari 0,39-0,40 atrofida boʻlgan.

Jini indeksining grafik tasviri

Jini indeksi grafigi

Jini indeksi koʻpincha Lorenz egri chizigʻi orqali grafik koʻrinishda ifodalanadi, u gorizontal oʻqda daromadlar boʻyicha aholi foizli va vertikal oʻqda yigʻilgan daromadlar boʻyicha daromad (yoki boylik) taqsimotini koʻrsatadi. Jini koeffitsienti mukammal tenglik chizigʻi ostidagi maydonga teng (taʼrifi boʻyicha 0,5) Lorenz egri chizigʻi ostidagi maydonni ayirib, mukammal tenglik chizigʻi ostidagi maydonga boʻlingan. Boshqacha qilib aytadigan boʻlsak, bu Lorenz egri chizigʻi va mukammal tenglik chizigʻi orasidagi maydonning ikki barobariga teng.

Gini koeffitsienti haqida fikr yuritishning yana bir usuli — bu mukammal tenglikdan ogʻish oʻlchovidir. Lorenz egri chizigʻi toʻliq teng toʻgʻri chiziqdan qanchalik uzoqlashsa (bu Jini koeffitsienti 0 ni ifodalaydi), Jini koeffitsienti shunchalik yuqori boʻladi va jamiyat shunchalik kam teng boʻladi.

Jini indeksining kamchiliklari

Iqtisodiy tengsizlikni tahlil qilish uchun foydali boʻlishiga qaramay, Jini koeffitsienti baʼzi kamchiliklarga ega.

Koʻrsatkichning aniqligi ishonchli YaIM va daromad maʼlumotlariga bogʻliq. Yashirin iqtisodiyot har bir davlatda mavjud. Yashirin iqtisodiy faoliyat rivojlanayotgan mamlakatlarda haqiqiy iqtisodiy ishlab chiqarishning katta qismini va mamlakatlar ichida daromad taqsimotining pastki qismida namoyon boʻladi. Ikkala holatda ham, bu oʻlchangan daromadlarning Jini indeksi haqiqiy daromad tengsizligini oshirib yuborishini anglatadi. Soliq jannatlarining mashhurligi tufayli boylik toʻgʻrisidagi aniq maʼlumotlarni olish yanada qiyinroq.

Yana bir kamchilik shundaki, daromadlarning juda xilma-xil taqsimlanishi bir xil Jini koeffitsientlariga olib kelishi mumkin. Jini ikki oʻlchovli maydonni (Lorenz egri chizigʻi va tenglik chizigʻi orasidagi boʻshliqni) bitta raqamga tushirishga harakat qilganligi sababli, u tengsizlikning „shakli“ haqidagi maʼlumotni yashiradi. Kundalik nuqtai nazardan, bu fotosurat mazmunini faqat bir chekka boʻylab uzunligi yoki piksellarning oddiy oʻrtacha yorqinligi qiymati bilan tavsiflashga oʻxshaydi.

Lorenz egri chizigʻidan qoʻshimcha sifatida foydalanish bu borada koʻproq maʼlumot berishi mumkin boʻlsa-da, u taqsimot ichidagi kichik guruhlar oʻrtasidagi demografik farqlarni, masalan, daromadlarni yosh, irq yoki ijtimoiy guruhlar boʻyicha taqsimlashni koʻrsatmaydi. Shu nuqtai nazardan, demografiyani tushunish maʼlum bir Jini koeffitsienti nimani anglatishini tushunish uchun muhim boʻlishi mumkin. Misol uchun, katta nafaqaga chiqqan aholi Jini koeffisentini yuqoriga suradi.

Jini indeksi eng yuqori qaysi davlatga ega?

Jini koeffitsienti 63,0 boʻlgan Janubiy Afrika ayni paytda daromadlar tengsizligi eng yuqori boʻlgan mamlakat sifatida tan olingan. Butunjahon aholisi sharhi bu katta tengsizlikni irqiy, gender va geografik kamsitish bilan bogʻlaydi, chunki Janubiy Afrikadagi oq tanli erkaklar va shahar ishchilari boshqalarga qaraganda ancha yaxshi maosh oladilar.

Jini indeksi 50 nimani anglatadi?

Jini indeksi 0 % dan 100 % gacha, 0 mukammal tenglikni va 100 mukammal tengsizlikni ifodalaydi. 50 Jini yarim yoʻlni anglatadi va odatda daromad adolatli taqsimlanmagan joy sifatida qabul qilinishi mumkin — dunyoning faqat 15 ta davlatida Jini 50 yoki undan koʻp.

AQShning Jini koeffitsienti yuqori yoki pastmi?

AQShda Jini koeffitsienti 41,1 ni tashkil etadi, bu esa bunday rivojlangan iqtisodiyot uchun yuqori koʻrsatkichdir. Iqtisodchilar AQShda daromadlar tengsizligining kuchayishini texnologik oʻzgarishlar, globallashuv, kasaba uyushmalarining tanazzulga uchrashi va eng kam ish haqi qiymatining pasayishi kabi omillar bilan bogʻlaydi.